Leki przeciwgrzybicze w recepturowych kroplach ocznych

W Polsce problem ten jest szczególnie wyraźny, ponieważ na rynku farmaceutycznym nie ma dostępnych gotowych preparatów o działaniu przeciwgrzybiczym przeznaczonych do stosowania w oku. Brak takich leków zmusza lekarzy do stosowania alternatywnych rozwiązań, jak zapisywanie leków recepturowych lub podejmowanie decyzji o zabiegach chirurgicznych w zaawansowanych przypadkach.

Flukonazol w kroplach ocznych

Flukonazol jest lekiem przeciwgrzybiczym z grupy triazoli, skutecznym wobec wielu gatunków grzybów, w tym Candida spp. Jego szerokie zastosowanie w okulistyce wynika z dobrej tolerancji przez pacjentów oraz możliwości podawania zarówno doustnie, jak i w formie kropli do oczu. Mechanizm działania flukonazolu polega na hamowaniu syntezy ergosterolu, kluczowego składnika błon komórkowych grzybów, co prowadzi do uszkodzenia struktury komórki i jej śmierci.

Flukonazol w postaci kropli do oczu jest skuteczny w leczeniu zakażeń wywołanych przez Candida, jednak jego działanie na grzyby Aspergillus i Fusarium jest ograniczone. W takich przypadkach konieczne jest stosowanie innych leków, np. worikonazolu czy amfoterycyny B.

Recepta:

Rp.

0,2% Sol. Fluconazoli 10,0

M.f. gtt. ophth

D.S dawkowanie ustala lekarz

Wykonanie:
Krople z flukonazolem można sporządzić z preparatu gotowego przeznaczonego do iniekcji. Nie ma potrzeby jego rozcieńczania, ponieważ preparaty te są już dostępne we właściwym stężeniu 0,2%, dlatego odpowiednią ilość leku pobiera się strzykawką i przenosi do jałowej butelki z wewnętrznym systemem wyjaławiania lub minimsów (jałowych, jednorazowych pojemników na krople). Krople te są jednym z najprostszych do wykonania w recepturze okulistycznej.

Amfoterycyna B w kroplach ocznych

Amfoterycyna B jest makrocyklicznym, polienowym antybiotykiem przeciwgrzybicznym produkowanym przez Streptomyces nodosus. Lek ten wykazuje działanie grzybostatyczne lub grzybobójcze, w zależności od stężenia i wrażliwości grzyba. Amfoterycyna B działa poprzez wiązanie się z ergosterolem w błonach komórkowych grzybów, co zmienia ich przepuszczalność i prowadzi do śmierci komórki.

W okulistyce bardziej komfortową dla pacjenta formą będzie liposomalną amfoterycyna B (Ambisome liposomal), ponieważ ma lepszą zgodność z tkankami oka i nie wywołuje podrażnień. Jednak lek można również wykonać z tradycyjnej formy tego antybiotyku (Fungizone). Koszt wykonania leku dla pacjenta osiąga kwotę około 1 tys. zł. Jest to jeden z najdroższych leków wykonywanych w recepturze, który nie podlegający refundacji.

Recepta:

Rp.

0,5% Sol. Amfoterycini B 10,0

M.f. gtt. ophth.

D.S dawkowanie ustala lekarz

Wykonanie:
Do fiolki z amfoterycyną B należy dodać 10 ml jałowej wody do wstrzykiwań lub roztworu 5% glukozy. Nie dodajemy 0,9% NaCl ponieważ jej użycie powoduje agregację leku i jego unieczynnienie. Roztwór ma charakter koloidalny, więc nie należy go przesączać przez sączek wyjaławiający, aby nie doszło do osadzania się leku. Roztwór umieszcza się w minimsach lub jałowej butelce. Krople przechowuje się w lodówce, a ich trwałość zależy od zastosowanego rozpuszczalnika – 12 dni (5% roztwór glukozy) lub 7 dni (woda do iniekcji).

Czytaj także: Krople oczne w recepturze aptecznej

Worikonazol w kroplach ocznych

Worikonazol to lek o szerokim spektrum działania przeciwgrzybiczego, szczególnie skuteczny w leczeniu grzybiczego zapalenia rogówki. W przeciwieństwie do flukonazolu, worikonazol działa na szersze spektrum grzybów, w tym Aspergillus i Scedosporium. Mechanizm działania worikonazolu, podobnie jak flukonazolu, polega na hamowaniu syntezy ergosterolu w błonach komórkowych grzybów.

Recepta:

Rp.

1% Sol. Voriconazoli 10,0

M.f. gtt. ophth.

D.S dawkowanie ustala lekarz

Wykonanie:
Krople z worikonazolem przygotowuje się z gotowego preparatu do iniekcji. Fiolka zawiera 200 mg worikonazolu i stabilizator, cyklodekstrynę. Aby uzyskać roztwór o stężeniu 1%, należy dodać 19 ml wody do wstrzykiwań, a następnie przenieść odpowiednią ilość roztworu do butelki z systemem COMOD lub minimsów. Krople są stabilne przez 30 dni. Należy je przechowywać w lodówce.

Nystatyna

Nystatyna jest lekiem przeciwgrzybiczym stosowanym głównie w zakażeniach wywołanych przez Candida, ale w tej chwili rzadko używana w okulistyce z powodu niskiej przenikalności do tkanek, toksyczności i wzrastającej oporności grzybów.

Recepta:

Rp.

Sol. Nystatini 20 000 j.m./ml

Aquae ad 10,0

M.f. gtt. ophth.

D.S dawkowanie ustala lekarz

Wykonanie:
W literaturze, np. według opracowań prof. Jachowicz, sugeruje się, iż krople te najlepiej sporządzać na bazie 2% roztworu metylocelulozy, która zwiększa lepkość roztworu, jednakże metyloceluloza jest w tej chwili niedostępna jako surowiec farmaceutyczny. Alternatywnie, krople można wykonać na oleju rycynowym, który należy wyjałowić. Nystatynę przelicza się w zależności od trituracji, a następnie miesza się dodając porcjami olej rycynowy, w parowniczce, aż do uzyskania jednorodnego roztworu. Tak przygotowane krople przechowuje się w lodówce, a ich trwałość wynosi 7 dni.

Krople olejowe mogą powodować dyskomfort u pacjenta, dlatego jeżeli już sporządzamy preparat oczny z nystatyną, warto rozważyć wraz z lekarzem ,wykonanie maści ocznej z nystatyną, która będzie bardziej komfortowa dla pacjenta.

Przygotowanie recepturowych kropli ocznych o działaniu przeciwgrzybiczym wymaga wiedzy i precyzji, a także dostosowania się do braku dostępnych gotowych preparatów w Polsce. Każdy z tych leków, od flukonazolu po amfoterycynę B, ma swoje specyficzne adekwatności, a farmaceuci muszą umiejętnie dobrać sposób ich przygotowania, aby zapewnić skuteczność i bezpieczeństwo terapii. Wykonywanie kropli ocznych z lekami przeciwgrzybiczymi jest szansą dla osób, u których stwierdzono grzybicze zapalenie rogówki.

Autor: mgr farm. Martyna Brzezińska

Bibliografia:

1. Abbasoğlu OE, Hoşal BM, Sener B, Erdemoğlu N, Gürsel E. Przenikanie miejscowego flukonazolu do ludzkiego ciema wodnego. Exp Oczy Res. 2001 Luty;72(2):147-51. doi: 10.1006/exer.2000.0936. PMID: 11161730.
2. Goniec Apteczny – Leki gotowe w kroplach ocznych – nr 03/2023 str. 21 -26
3. https://www.farmakoekonomika.com.pl/amp/receptura-apteczna-w-przypadku-grzybiczych-zakazen-rogowki/
4. Morand K, Bartoletti AC, Bochot A, Barratt G, Brandely ML, Chast F. Liposomal amphotericin B eye drops to treat fungal keratitis: physico-chemical and formulation stability. Int J Pharm. 2007 Nov 1;344(1-2):150-3. doi: 10.1016/j.ijpharm.2007.04.028. Epub 2007 May 6. PMID: 17669608.
5. AmBisome liposolaml – CHPL
6. https://www.scielo.br/j/rbof/a/96N5LGv54FYHsF5wBf7H6xf/?format=pdf&lang=en
7. R. Jachowicz – Receptura Apteczna -Wydanie II
8. Wydawnictwo Farmaceutyczne – Receptura apteczna niezbędnik dla początkujących i zaawansowanych – Wydanie I (2022)