Leczenie żywieniowe – Czy wiesz, jak pomóc pacjentowi w aptece?

Niestety, o wsparciu żywieniowym Polacy przez cały czas wiedzą niewiele. Jak wynika z raportu „Leczenie żywieniowe oczami Polaków” ponad 60% Polaków w ogóle nie wie, czym jest żywienie kliniczne. Blisko 70% pacjentów nie otrzymywało informacji na ten temat w trakcie hospitalizacji, a co trzecia osoba uważa, iż leczenie żywieniowe należy włączać tylko wtedy, gdy pacjent nie może samodzielnie jeść.[1]

Leczenie żywieniowe natomiast jest integralną częścią terapii i niesie ze sobą wiele benefitów klinicznych, m.in.:

• poprawę rokowania i przyspieszenie wyleczenia,
• szybsze gojenie ran,
• mniejsze ryzyko występowania odleżyn,
• skrócenie czasu hospitalizacji i rekonwalescencji,
• zmniejszoną śmiertelność.

Warunkiem jednak jest to, aby zarówno personel medyczny, jak również pacjent lub/i jego opiekun, mieli świadomość tych korzyści. Kluczowa jest zatem prawidłowa rekomendacja w aptece – dobór odpowiedniego preparatu, jak również dokładna instrukcja i przekazanie pacjentowi wszelkich niezbędnych informacji:

• produkty są gotowe do spożycia, należy je spożywać pod kontrolą lekarza,
• należy je pić powoli,
• mogą stanowić uzupełnienie diety lub jedyne źródło pożywienia,
• nie przynoszą natychmiastowych efektów – należy je stosować przez minimum 2 tygodnie,
• można ich także użyć do przygotowania ulubionych koktajli, dań lub deserów.

Jako farmaceuci dysponujemy narzędziami, dzięki którym możemy skutecznie przyczynić się do wczesnego wykrywania i leczenia niedożywienia pacjentów. Co ciekawe, osoba niedożywiona wcale nie musi być wychudzona – można dostarczać organizmowi dużo kalorii, być wręcz otyłym i jednocześnie niedożywionym z uwagi na niedostarczenie pozostałych niezbędnych składników odżywczych (białko, witaminy, minerały).[1]

Żywienie u pacjenta hospitalizowanego

Pacjent w trakcie lub po hospitalizacji wymaga szczególnej uwagi. Doniesienia dotyczące stopnia niedożywienia pacjentów hospitalizowanych wskazują, iż jest to w dalszym ciągu poważny problem.

Niedożywienie powoduje m.in.:

• zaburzenia uwalniania i wchłaniania leków rozpuszczalnych w tłuszczach,
• osłabioną eliminację szkodliwych metabolitów,
• nasilenie działań niepożądanych leków,
• osłabioną reakcję na podjęte leczenie, a więc wydłużenie czasu leczenia i rekonwalescencji,
• wzrost śmiertelności.[2]

CASE STUDY – Pacjentka po hospitalizacji

Do apteki przychodzi młoda kobieta i podaje dane potrzebne do realizacji recepty na leki dla 70-letniej pacjentki. Farmaceutka zauważa, iż recepta pochodzi z oddziału szpitalnego, co sugeruje, iż seniorka właśnie wyszła ze szpitala.

Działania farmaceuty

Farmaceutka realizując receptę zadała kobiecie kilka pytań otwartych:

• Jak długo pacjentka przebywała na oddziale szpitalnym?
• Jak czuje się pacjentka?
• Czy podczas hospitalizacji pacjentka otrzymywała jakieś specjalistyczne produkty żywieniowe?

Kobieta chętnie podjęła rozmowę z farmaceutką i opisała sytuację zdrowotną pacjentki. Myślała, iż leczenie żywieniowe stosuje się tylko u pacjentów, którzy nie są w stanie przyjmować żadnych pokarmów. W szpitalu pacjentka otrzymywała tylko kroplówki i jedzenie szpitalne, którego nie chciała jeść. Kobieta planowała zadbać o seniorkę w domu gotując jej ulubione dania i była pewna, iż to wystarczy, aby odzyskała siły.

Opis pacjentki:

• kobieta, 70 lat
• choruje na nadciśnienie, miażdżycę i niewydolność serca,
• przez 2 tygodnie była hospitalizowana,
• u pacjentki pojawiła się niewielka rana odleżynowa,
• istnieje prawdopodobieństwo, iż pacjentka może być niedożywiona.

Rekomendacja

Pacjentce zarekomendowano produkt Fresubin PROTEIN ENERGY Drink, a kobiecie, która się nią opiekuje, przekazano następujące informacje:

• Marka Fresubin specjalizuje się w leczeniu żywieniowym i posiada bogaty asortyment produktów wykorzystywanych zarówno w leczeniu żywieniowym w szpitalu, jak i w warunkach domowych.
• Fresubin PROTEIN ENERGYy Drink jest dostępny w 6 smakach (czekoladowy, cappuccino, owoce tropikalne, orzechowy, waniliowy, poziomkowy), dzięki czemu możliwe jest idealne dopasowanie produktu do preferencji smakowych pacjenta, co z kolei powoduje, iż pacjent chętniej go przyjmuje.
• Przyjmowanie produktu Fresubin PROTEIN ENERGY Drink przyspieszy powrót pacjentki do pełni sił, a także korzystnie wpłynie na proces gojenia rany.
• Produkty te charakteryzują się dobrze ocenianym smakiem.
• Jeśli pacjent będzie jednak miał problem z wypiciem całej butelki, możliwy jest wybór wersji Fresubin PRO COMPACT Drink 125 ml o tej samej kaloryczności, co wersja Fresubin PROTEIN ENERGY Drink 200 ml, jednak warto zauważyć, iż większa objętość pomoże dostarczyć seniorowi więcej płynów.
• Można użyć ich do przygotowania ulubionych koktajli i deserów, aby jeszcze bardziej urozmaicić formę podania.
• Cechą charakterystyczną produktów marki Fresubin jest niebieska nakrętka, dzięki czemu łatwo można je rozpoznać wśród innych preparatów.

Żywienie u seniora

Dieta seniora nie zawsze zaspokaja jego potrzeby żywieniowe, co spowodowane może być m.in. przez:

• niestrawność poposiłkową i inne zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego,
• zaburzenia smaku i węchu,
• niedopasowanie protezy zębowej lub braki uzębienia,
• problemy z gryzieniem i połykaniem pokarmów,
• nudności wywołane przez niektóre leki,
• depresję, samotność,
• sytuację materialną.[4]

W aptece powinniśmy być czujni i brać pod uwagę zarówno niedożywienie, jak i odwodnienie pacjentów w starszym wieku.

Należy zwrócić szczególną uwagę na kwestie związane z żywieniem i w razie potrzeby zarekomendować odpowiedni produkt z kategorii ŻSPM w sytuacjach, kiedy:

• opiekun realizuje receptę na leki dla seniora, który wyszedł ze szpitala – żywienie szpitalne nie zawsze jest wystarczające, a stanowi istotny element rekonwalescencji,
• senior skarży się na brak energii i prosi o jakiś produkt multiwitaminowy,
• opiekun realizuje receptę na opatrunki specjalistyczne – odpowiednie żywienie ma znaczący wpływ na proces leczenia ran, np. odleżyn,
• ktoś z najbliższej rodziny prosi o tonik wzmacniający lub inny produkt, który miałby być prezentem dla seniora,
• pacjent prosi o „coś na apetyt”, co sugeruje niechęć do spożywania posiłków lub brak apetytu, a co za tym idzie, ryzyko niedostatecznej podaży składników odżywczych.

Warto również wiedzieć, iż u seniorów może rozwinąć się zespół kruchości, który charakteryzuje się następującymi objawami:

• zmniejszona siła mięśniowa,
• obniżona wydolność fizyczna,
• spowolnienie chodu,
• utrata masy ciała,
• wyczerpanie.[5]

Rekomendując odpowiedni produkt możemy realnie wpłynąć na kondycję i samopoczucie pacjenta, a także zapobiec lub zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków zespołu kruchości, do których należą m.in. upadki, hospitalizacja, niepełnosprawność, a choćby zgon.[5]

CASE STUDY – Senior z zespołem kruchości

Do apteki przychodzi starszy mężczyzna. Bardzo powoli podchodzi do okienka i prosi o popularny syrop na apetyt dla dorosłych.

Działania farmaceuty

Farmaceuta rozpoczął z mężczyzną rozmowę zadając następujące pytania:

• Kupuje Pan dla siebie ten produkt?
• Chciałby Pan opowiedzieć mi coś więcej, dlaczego potrzebuje Pan tego syropu? Być może będę w stanie wybrać lepszy produkt.

Mężczyzna bardzo chętnie rozpoczął rozmowę z farmaceutą. Okazało się, iż mieszka sam, czuje się już coraz bardziej słaby, powolny i coraz trudniej jest mu o siebie zadbać. Od jakiegoś czasu nie ma apetytu. Zauważył, iż ubrania, które nosi, są coraz luźniejsze. Żali się, iż tak długo był w dobrej formie, wszyscy zazdrościli mu kondycji, a teraz brakuje mu sił.

Opis pacjenta:

• mężczyzna, 85 lat
• nie ma apetytu
• objawy, które u siebie dostrzega, wskazują na zespół kruchości.

Rekomendacja

Pacjentowi zarekomendowano produkt Fresubin PRO COMPACT Drink i przekazano następujące informacje:

• Marka Fresubin specjalizuje się w leczeniu żywieniowym i posiada bogaty asortyment produktów wykorzystywanych zarówno w leczeniu żywieniowym w szpitalu, jak i w warunkach domowych.
• Fresubin PRO COMPACT Drink dostępny jest w 2 wersjach smakowych (wanilia i morela-brzoskwinia) i sprawdzi się u pacjenta z bardzo małym apetytem.
• Produkt ten charakteryzuje się dobrze ocenianym smakiem.
• Można podawać je postaci koktajli, deserów aby jeszcze bardziej urozmaicić formę podania.
• Cechą charakterystyczną produktów marki Fresubin jest niebieska nakrętka, dzięki czemu łatwo można je rozpoznać wśród innych preparatów.

Bibliografia

1. Dyjak D. Niedożywienie w otyłości. Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/aktualnosci/315383,niedozywienie-w-otylosci (opublikowano: 20.01.2023, dostęp: 08.09.2025)

2. Szczygieł B, Ukleja A, Wójcik Z. Jak rozpoznać i leczyć niedożywienie? PZWL, Warszawa, 2012

3. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/treatment/cancer-drugs/side-effects/your-mouth (dostęp: 08.09.2025)

4. Gugała-Mirosz S. Na co należy zwrócić uwagę w diecie seniora. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, https://ncez.pzh.gov.pl/seniorzy/na-co-nalezy-zwrocic-uwage-w-diecie-seniora/ (opublikowano: 19.04.2017, dostęp: 08.09.2025)

5. Skalska A. Zespół kruchości u pacjenta w starszym wieku. Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/276596,zespol-kruchosci-u-pacjenta-w-starszym-wieku (opublikowano: 11.03.2022, dostęp: 08.09.2025)