Spojrzenie specjalisty z wieloletnim doświadczeniem
W codziennej pracy z dziećmi – zarówno jako pedagog, terapeuta, jak i obserwator ich rozwoju – wielokrotnie przekonuję się, jak wielkie znaczenie ma lateralizacja. Choć to pojęcie może brzmieć naukowo i nieco abstrakcyjnie, niesie za sobą bardzo konkretne konsekwencje dla rozwoju psychoruchowego i edukacyjnego naszych dzieci.
Czym jest lateralizacja?
Lateralizacja to proces, w którym jedna strona ciała (ręka, noga, oko) zaczyna dominować nad drugą, co jest wynikiem przewagi jednej półkuli mózgowej nad drugą. Najczęściej obserwujemy to jako prawo- lub leworęczność dziecka. Jednak lateralizacja to coś znacznie więcej – to fundament efektywnej koordynacji wzrokowo-ruchowej, orientacji przestrzennej i sprawności poznawczej.
Proces ten rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie i stopniowo stabilizuje się do około 6.-7. roku życia. U większości dzieci dominuje jedna strona ciała – np. prawa ręka, prawe oko i prawa noga – co nazywamy lateralizacją jednorodną. To właśnie taka jednorodna dominacja umożliwia dziecku harmonijny rozwój i ułatwia nabywanie podstawowych umiejętności szkolnych, takich jak pisanie, czytanie czy rysowanie.
Dlaczego prawidłowa lateralizacja jest tak ważna?
Dzieci z ustaloną i spójną dominacją półkul mózgowych lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi precyzji, koncentracji i koordynacji. Ich mózg działa bardziej „ekonomicznie”, co przekłada się na szybsze tempo pracy, mniejsze zmęczenie i lepsze efekty w nauce. Prawidłowa lateralizacja wspiera również rozwój orientacji przestrzennej, czyli zdolności rozumienia pojęć takich jak „lewa” i „prawa”, „góra” i „dół”, co ma niebagatelne znaczenie w nauce matematyki czy czytania map.
Gdy lateralizacja przebiega inaczej – co warto wiedzieć?
Nie u wszystkich dzieci proces lateralizacji przebiega zgodnie z podręcznikowym modelem. W praktyce pedagogicznej najczęściej spotykamy dwa typy nieprawidłowości:
Lateralizacja skrzyżowana
To sytuacja, gdy różne części ciała mają przeciwną dominację – np. dziecko pisze prawą ręką, ale dominuje u niego lewe oko. Taka niespójność może utrudniać integrację wzrokowo-ruchową, co często objawia się problemami z czytaniem, pisaniem, koncentracją i precyzyjnym wykonywaniem zadań manualnych. Badania pokazują, iż aż 60% dzieci z trudnościami w nauce wykazuje cechy lateralizacji skrzyżowanej – to bardzo znaczący wskaźnik.
Lateralizacja nieustalona
To typowy etap rozwojowy dla dzieci poniżej 10. roku życia, w którym obserwujemy tzw. oburęczność pierwotną. Choć nie jest to zaburzenie samo w sobie, może wiązać się z opóźnieniem rozwoju motorycznego oraz trudnościami w orientacji przestrzennej. U niektórych dzieci, zwłaszcza leworęcznych, obserwujemy również zależność między brakiem dominacji a trudnościami szkolnymi – mimo prawidłowego poziomu rozwoju intelektualnego.
Rola nauczyciela, terapeuty i rodzica
Najważniejszym elementem pracy z dziećmi w kontekście lateralizacji jest świadomość i wczesna diagnoza. Dzięki niej możemy dostosować metody pracy do potrzeb dziecka, co pozwala zapobiegać wielu trudnościom edukacyjnym. Szczególną rolę odgrywają tutaj nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej, pedagodzy, logopedzi i terapeuci, którzy na co dzień obserwują dziecko i mogą wychwycić pierwsze oznaki niespójności lateralizacji.
Nie chodzi o to, by każde dziecko „dopasować” do sztywnego schematu, ale by zrozumieć jego indywidualny sposób funkcjonowania i wesprzeć go w osiąganiu optymalnego potencjału rozwojowego.
Refleksja na zakończenie
Lateralizacja to nie tylko kwestia tego, którą ręką dziecko pisze. To istotny komponent jego rozwoju psychoruchowego, który wpływa na wiele obszarów życia – od nauki szkolnej, przez samoocenę, aż po ogólne funkcjonowanie społeczne. Dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować tego aspektu i w razie wątpliwości sięgać po wsparcie specjalistów.
Zachęcam do obserwowania swoich dzieci z uważnością, ale też z otwartością – każde z nich rozwija się w swoim tempie. A jeżeli coś niepokoi – warto działać wcześnie. Wspólnie możemy pomóc dziecku zbudować solidne fundamenty pod jego przyszłe sukcesy.
Bibliografia:
Bogdanowicz M., 1989, Leworęczność u dzieci, Warszawa, WSiP.
Bogdanowicz M., 1991, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa, WSiP.
Autorka: Katarzyna Gawrońska – Czytelniczka Portalu
Post Lateralizacja – kluczowy, choć niedoceniany element rozwoju dziecka pojawił się poraz pierwszy w Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli.
