Kwas cytrynowy pprócz tego znajduje zastosowanie w recepturze aptecznej, gdzie poprawia smak i trwałość przygotowywanych preparatów. W życiu codziennym spotykany jest pod popularną nazwą- kwasek cytrynowy.
Nazwa polska: Kwas cytrynowy
Nazwa łacińska: Acidum citricum, Acidum limoniacum, Sal essentiale citri
Kwas cytrynowy- historia i zastosowanie w przeszłości
Kwas cytrynowy jest organicznym związkiem chemicznym, który w małej ilości występuje w wielu organizmach żywych. Bierze udział w metabolizmie węglowodanów, a jego zjonizowana forma stanowi produkt przejściowy w cyklu Krebsa. Jak sama nazwa wskazuje, kwas cytrynowy po raz pierwszy wyizolowano z cytryny, przez Karl Wilhelma Schiele w 1784 roku.
Oprócz tego związek można znaleźć w pomarańczach, czarnych porzeczkach, malinach, ananasach czy truskawkach. W warunkach przemysłowych kwas cytrynowy otrzymywany jest na drodze fermentacji cytrynowej. W tym celu konieczne jest użycie pożywki z oczyszczonego cukru lub hydrolizatu skrobi oraz kultur Aspergillus Niger hodowanego na podłożu o wyjściowym pH na poziomie 2,5–3,5. Kwas cytrynowy jest łatwo dostępnym surowcem, który w handlu może występować w postaci bezwodnej oraz jako monohydrat.
Kwas cytrynowy zaliczamy do grona kwasów karboksylowych, które charakteryzują się występowaniem co najmniej jednej grupy karboksylowej w cząsteczce. W budowie kwasu cytrynowego można znaleźć aż trzy ugrupowania -COOH oraz dodatkową grupę hydroksylową, która czyni go jednym z przedstawicieli hydroksykwasów.
Wygląd i adekwatności fizykochemiczne
Według FP IX kwas cytrynowy jednowodny przyjmuje postać białego lub prawie białego, krystalicznego proszku, który może tworzyć bezbarwne kryształy lub granulki. Surowiec bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie i łatwo rozpuszcza się w etanolu 96%. Tworzy roztwory o kwaśnym odczynie i topi się w temperaturze około 153˚C, ulegając rozkładowi. Nazwa chemiczna związku określa się jako kwas 2-hydroksypropano-1,2,3-trikarboksylowy jednowodny. Oprócz tego w FP IX znaleźć można monografię dla Acidum citricium anhydricum, który nie zawiera w swoim składzie wody. Tworzone przez niego kryształy są niemal identyczne, jak w przypadku Acidum citricium monohydricum jednak nie ulegają wietrzeniu.
Kwas cytrynowy- mechanizm działania i zastosowanie
Kwas cytrynowy ma działanie antybakteryjne i przeciwutleniające. Chroni przed wpływem wolnych rodników, zanieczyszczeniami powietrza i promieniowaniem UV. Związek wykazuje adekwatności keratolityczne, redukuje i rozjaśnia przebarwiena, a także ujednolica koloryt skóry. Oprócz tego opóźnia proces starzenia, wzmacnia naczynia krwionośne i zapobiega psuciu produktów.
Kwas cytrynowy jest szeroko wykorzystywaną substancją, która znajduje zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu. W farmacji surowiec najczęściej funkcjonuje jako substancja pomocnicza, która pełni rolę regulatora kwasowości i dodatkowo wydłuża trwałość produktów. Oprócz tego używany jest jako składnik preparatów musujących. Pozytywne adekwatności związku sprawiają jednak, iż wykorzystuje się go również w terapii niektórych schorzeń.
Sole kwasu cytrynowego znajdują zastosowanie w leczeniu niedoborów określonego metalu w organizmie. Wśród nich wyróżnić można cytrynian magnezu, który stanowi jedną z najlepiej przyswajalnych soli tego pierwiastka. Sam kwas cytrynowy ma pozytywny wpływa na tkankę kostną, ponieważ wpływa na lepsze przyswajania wapnia przez organizm. Oprócz tego surowiec zwiększa wydzielania soku żołądkowego, dlatego wykorzystywany jest w celu pobudzenia apetytu w małosoczności oraz w zaburzeniach trawiennych. Dodatkowo kwas cytrynowy łagodzi nudności i hamuje wymioty.
W przemyśle kosmetycznym związek może pełnić funkcję przeciwutleniacza, który zwiększa trwałość preparatu i pozytywnie wpływa na inne, obecne w nim antyoksydanty. Różnorodne adekwatności kwasu cytrynowego sprawiają, iż wykorzystywany jest on jako składnik peelingów, kremów rozjaśniających i preparatów do cery trądzikowej. Oprócz tego wchodzi w skład produktów do cery dojrzałej, które mają na celu opóźnić proces starzenia i zredukować zmarszczki. Surowiec może być dodany do szamponów, odżywek balsamów, ale w ilości, która nie powinna przekraczać stężenia 1-3%.
Kwas cytrynowy bardzo często wykorzystywany jest w gospodarstwie domowy, jako tani, ekologiczny i skuteczny środek czyszczący. Używany jest do odkamieniania czajników, ekspresów oraz do usuwania osadu, który bardzo często pojawia się w łazience. Zachodzi wówczas reakcja chemiczna między kwasem cytrynowy, a nagromadzonym kamieniem, której produktami są rozpuszczalne sole wapnia czy magnezu oraz dwutlenek węgla. Oprócz tego surowiec ułatwia usuwanie plam z kawy, herbaty czy owoców powstałych na ubraniach i skórze.
Kwas cytrynowy- przeciwskazania i działania niepożądane
Kwas cytrynowy jest substancją bezpieczną, dla której FP IX nie określa dawek maksymalnych. Surowiec może wykazywać minimalne drażniące działanie na oczy w stężeniu powyżej 10%. Kwas cytrynowy, w raporcie Cosmetic Ingredient Review z 2014 roku, uznano za bezpieczny składnik kosmetyków. Pomimo tego, iż związek zaliczany jest do alfa-hydroksykwasów, to nie powoduje zwiększonej wrażliwości na promienie słoneczne, która jest charakterystyczna dla grupy AHA. Oprócz tego znajduje się na liście bezpiecznych dodatków do żywności (GRAS) opracowanej przez Kongres Stanów Zjednoczonych w 1958 roku i określany jest symbolem E330.
Kwas cytrynowy stosowany w umiarkowanych ilościach jest bezpieczny i nie powoduje działań niepożądanych. Warto jednak wspomnieć, iż nadmierne spożycie surowca może przyczynić się do psucia zębów, która spowodowana jest erozją szkliwa. Oprócz tego brakuje jasnych informacji, które potwierdziłyby potencjał alergizujący kwasu cytrynowego. Istnieją jednak doniesienia, które mówią, iż jego produkcja na skalę przemysłową może zwiększać ryzyko występowania objawów alergii.
Kwas cytrynowy- niezgodności recepturowe
Kwas cytrynowy znajduje zastosowanie w recepturze aptecznej do sporządzania leków przeznaczonych do zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Surowiec najczęściej pełni funkcję substancji pomocniczej i wykorzystywany jest do przygotowania roztworów, kropli, maści czy kremów. Oprócz tego kwas cytrynowy używany jest do sporządzania proszków musujących, czyli preparatów typu effervescens. Związek w kontakcie z wodą wytwarza dwutlenek węgla, co ułatwia rozpuszczenie tej postaci leku
Rp.
Acidi citrici 5,0
Natrii citratis 7,0
Aquae ad 100,0
M.f. sol.
Kwas cytrynowy jest substancją dobrze rozpuszczalną w wodzie i tworzy w niej klarowne roztwory. Dodatkowo związek nie wchodzi w interakcje z innymi surowcami recepturowymi. Lek z powyższej recepty, przeznaczony do użytku wewnętrznego i ma działanie wykrztuśne. Może być dobrym dodatkiem do herbaty, a oprócz tego wpływać na walory smakowe napoju.
Rp.
Perhydroli 7,0
Acidi citrici 0,1
3% Sol. Ac. borici 10,0
Ac. salicylici 1,0
Eucerini 30,0
M.f. ung.
Przygotowanie leku z powyższej recepty rozpoczyna się od wykonania roztworu kwasu bornego. W kolejnym etapie łączy się eucerynę ze zmikronizowanym kwasem salicylowym oraz kwasem cytrynowym. Do otrzymanej mieszaniny porcjami wkręca się przygotowany roztwór kwasu borowego. Na koniec dodaje się perhydrol i całość miesza się do momentu otrzymania gładkiej masy. Otrzymany preparat ma adekwatności wybielając i pomaga wyrównać koloryt skóry oraz usunąć przebarwienia.
Opracowała: mgr farm. Aleksandra Wójtowicz
Bibliografia:
- Farmakopea Polska IX. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2011
- Citric acid. Kosmopedia.org. Dostęp na dzień 20.08.2024. https://www.kosmopedia.org/encyklopedia/citric-acid/
- Kwas cytrynowy. Amara.pl. Dostęp na dzień 20.08.2024 https://amara.pl/katalog-produktow/substancje-do-receptury-aptecznej/substancje-do-receptury-aptecznej-sypkie/acidum-citricum-monohydricum-250g/
- Kwas cytrynowy jednowodny E330. Bioskamed.pl. Dostęp na dzień 20.08.2024 https://bioskamed.pl/pl/p/Kwas-cytrynowy-jednowodny-E330-500-gram%2C-kwasek-cytrynowy-/84
