Autor Thomas Metzinger jako filozof wpisuje się w nurt filozofii analityczne, jest postacią wybitna jeżeli chodzi o badania świadomości nie tylko z perspektywy neuronalnej. Książka pt. “Kultura świadomości. Duchowość, intelektualna rzetelność i kryzys planetarny” wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego w serii W poszukiwaniu idei XXI wieku jest swoistym manifestem z ponad 20 lat pracy.
Aby stawić czoła temu, co powszechnie określa się jako kryzys planetarny (ryzyko masowych migracji, walki o zasoby, katastrofa ekologiczna, zmiana klimatu), Thomas Metzinger proponuje wypracowanie nowego kulturowego kontekstu, znacznie głębszego niż lansowany do tej pory optymizm. Metzinger określa go choćby jako “wyrachowany optymizm”. Wszystko po to, aby ograniczyć szkody i zarządzać katastrofami planetarnymi w przyszłości.
Wspomina także o tzw. godności ludzi i konieczności postawienia na intelektualną rzetelność jako pierwszy kroku ku wspomnianemu projektowi. Kolejny krok to wypracowanie kultury świadomości, która byłaby wsparciem w porzuceniu kapitalistycznego modelu wzrostu, który właśnie doprowadził do obecnej sytuacji. Metzinger uważa, iż alternatywą mógłby być tzw. wzrost duchowy.
Książka dostępna jest w fundacyjnej księgarni www.madrosc.pl
Czy jest więc wg Autora kultura świadomości?
Jak sam podkreśla, ani religią, ani programem politycznym. Jest pewnym wzorem kulturowym i strategią praktyczną działającą na poziomie jednostki i społeczeństwa. Mogłaby stać się częścią rzeczywistości społecznej. Jednocześnie nie jest to obojętność względem polityki, gospodarki czy ekonomii “przebrana” za filozofię. Daleko jej do ucieczki od świata, jego problemów, daleko też od pseudoduchowości.
Nikt chyba nie ma wątpliwości, iż utknęliśmy jako ludzkość na modelu gospodarczym opartym na ciągłym wzroście, na chciwości, zawiści i dominacji. Brakuje nam wiedzy czym jest ekonomia wystarczalności, świadomości, iż w ogóle jest coś takiego. Metzinger pisze o tym, iż aby projekt kultury świadomości powiódł się niezbędna jest autonomia umysłu możliwa dzięki praktyce medytacji.
Medytację rozumie tutaj jako specyficzną bezwysiłkowa formę uwagi i duchowej uważności. Taka praktyka wspierałaby intelektualną racjonalność (rodzaj umysłowej ascezy), uwalniała od automatycznego działania oraz dawała specyficzną wolność. Medytacja o której wspomina Autor miałaby być świecką praktyką kontemplacji.
Katastrofa planetarna jest także przyczyną, o czym niewielu z nas wie, powstawania nowego kontekstu psychologicznego dla ludzkości. Jest to zagrożenie dla integralności świadomości, jaźni w formie w jakiej w tej chwili ją znamy. Kiedy pojawia się kryzys, zagrożenie zewnętrzne nasze wewnętrzne poczucie JA kruszy się, destabilizuje.
Kultura świadomości, w postaci jaką proponuje Metzinger, składa się z trzech elementów: etycznej postawy wobec własnych stanów mentalnych, systematycznego kultywowania stanów świadomości uznanych za wartościowe oraz ciągłego procesu racjonalnego opartego na dowodach enkulturacji czyli aktywnego osadzania w kulturze i społeczeństwie takich właśnie stanów. Z kolei zagrożeniem dla kultury świadomości jest ekonomia zdobywania uwagi, która wspierana przez samouczące się AI i samodoskonalące algorytmy, ekstrahuje z ludzkich umysłów uwagę i zamienia ją w pieniądze.
Dla kultury świadomości istotne są także badania nad świadomością zwierząt, sztuczną świadomością i zagrożeniami które niesie, rolą edukacji a także podejście do tematu śmierci.
Autor idzie krok dalej i proponuje tzw. eksperymentalne klasztory badawcze, które integrowałyby praktykę medytacji i naukę. Ma także świadomość, iż kultura świadomości będzie niewygodna dla pewnych grup społecznych, politycznych czy ekonomicznych. Będzie wymagała otwartości, elastyczności i zaangażowania w naukę. Rezygnacji z podejścia “chcę to mogę”, uderzy w kult jednostki.
Medytacja, której “blisko” do praktyk, w których Metzinger widzi potencjał, jest oparta na wglądzie jak na przykład zen czy vipassana oraz jak zsekularyzowane praktyki MBSR. Warte uwagi są także medytacje w ruchu jak joga, tai chi, zikir, kinhin.
Świecka duchowość powinna opierać się na praktyce, a nie teorii; znaczenie ma tutaj wewnętrzna postawa, a nie dogmaty. Istotne jest ucieleśnienia, a nie tylko czysta świadomość. Tak określana duchowość jest epistemiczna, czyli opiera się na chęci wiedzenia więcej, a nie tylko wierzenia. Poza tym Metzinger w swojej książce mierzy się z pytaniami czy Bóg istnieje, czy jest życie po śmierci, czym jest przebudzenie i czy możliwe jest wyzwolenie od śmierci.
To naprawdę intelektualna i jednocześnie duchowa uczta na około 160 stronach.
Gorąco polecam! (Warto zaznaczyć fragmenty, które nas poruszają, wracać do nich. Dużo refleksji przed Czytelnikami)
Książka dostępna jest w fundacyjnej księgarni www.madrosc.pl
