Krwiodawca w aptece – wszystko, co powinien wiedzieć farmaceuta [Kompendium]

Krew jest substancją, której my – jako ludzie – przez cały czas nie nauczyliśmy się syntetyzować, a która jest niezmiernie istotną tkanką dla naszego funkcjonowania. Z farmaceutycznego punktu widzenia, można ją nazwać jednym z najbardziej pożądanych leków. Wykorzystuje się ją w służbie nauki i medycyny a przede wszystkim – pacjentów. My, jako farmaceuci, zwykle kontakt z krwiodawstwem mamy na recepcie, jako uprawnienie ZK. A przecież apteki to jedno z idealnych miejsc, do propagowania i zachęcania pacjentów (o ile ich stan na to pozwala) do oddawania krwi. O czym jednak należy wcześniej pamiętać?

Krwiodawca – kto może nim zostać?

Każdy, kto ma od 18 do 65 lat i cieszy się dobrym zdrowiem, oraz waży nie mniej niż 50 kg. Czym to „dobre zdrowie” jest, to zależy od wyników ankiety i badania kwalifikacyjnego, przeprowadzanego każdorazowo przed donacją przez lekarza.

Co przekazać pacjentowi chcącemu oddać krew pierwszy raz?

Najważniejsze jest to, aby był odpowiednio nawodniony i dzień wcześniej dobrze się wyspał oraz nie spożywał alkoholu. Rano, przed donacją należy zjeść lekki, niskotłuszczowy posiłek, a także ograniczyć palenie papierosów, najlepiej do zera. Potencjalny krwiodawca powinien również zaznajomić się z godzinami otwarcia najbliższego Centrum Krwiodawstwa i odpowiednio zaplanować czas – cały proces, w zależności od oczekujących może trwać od 30 minut do 2 godzin. Przypomnieć należy również o zabraniu ze sobą dowodu tożsamości.

Krwiodawca – jak wygląda droga do zostania nim?

Po zarejestrowaniu w punkcie, dostaje się kwestionariusz do wypełnienia, dotyczący stanu zdrowia, który należy wypełnić zgodnie z prawdą, bacząc na to, iż krew otrzymują osoby najczęściej ciężko chore. Po jego wypełnieniu, pielęgniarka pobiera próbkę krwi do badań wstępnych (morfologii, poziomu hemoglobiny), po czym odbywa się wizyta lekarska, gdzie lekarz przeprowadza wywiad i ustala czy stan zdrowia pozwala na donację. jeżeli tak, dawca proszony jest do adekwatnego oddania jednostki krwi (450ml), które z reguły trwa ok. kwadransa, po czym należy odpocząć ok. 10 minut i odebrać ekwiwalent kaloryczny, zaświadczenie o oddaniu krwi czy zwrot kosztów podróży.

Kim jest Zasłużony Honorowy Dawca Krwi?

ZHDK to mężczyzna, który oddał 6 litrów krwi, bądź jej składników, lub kobieta, która oddała ich 5 litrów. Otrzymują oni – po złożeniu wniosku – tytuł, odznakę i legitymację, dzięki której mogą korzystać z różnych przywilejów.

Jakie legitymacje może mieć krwiodawca i jakie są kryteria ich nadawania?

ZHDK może mieć nadany tytuł III, II i I stopnia. Różnią sią one ilością oddanej krwi i jej składników. Są to odpowiednio: dla III stopnia – 6l dla mężczyzn i 5l dla kobiet; dla II stopnia – 12 i 10; dla I – 18 i 15. jeżeli osoba oddała 20l krwi, otrzymuje tytuł „Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu”, a wraz z nim odznaczenie i legitymację.

Jakie przywileje ma krwiodawca w aptece?

Oprócz tego, iż ZHDK korzysta z usług farmaceutycznych realizowanych w aptece poza kolejnością, podczas realizacji recepty może korzystać z uprawnienia ZK, które to może zapewnić mu leki bezpłatnie, bądź ze zniżką. O tym, iż 100% lub X deroguje uprawnienie ZK, jeżeli wypisane jest na jednej recepcie zwykle wiadomo. Natomiast, o ile lek realizowany na tak wystawionej recepcie, występuje na liście leków stosowanych w związku z oddawaniem krwi, farmaceuta lub technik farmaceutyczny może na podstawie ustawy i jej art. 43 ust. 2 wydać lek bezpłatnie lub ze zniżką. Do leków tych należą preparaty żelaza, witamin z grupy B i kwasu foliowego. Warto również uświadomić krwiodawców chcących się zaszczepić, iż bezpłatnie mogą otrzymać, również niektóre szczepionki przeciw grypie (Influvac Tetra i VaxigripTetra) i HPV (Cervarix).

Jakie inne przywileje może otrzymać krwiodawca?

Za donację, krwiodawca otrzymuje ekwiwalent kaloryczny 4500 kcal, który występuje najczęściej pod postacią czekolad. Dodatkowo, każdorazowo można otrzymać zwrot kosztów dojazdu czy parkingu. Ponadto po poinformowaniu pracodawcy o donacji, w jej dzień i następny obowiązuje wolne od pracy. Krwiodawca może również liczyć na odliczenie od podadku – 130 zł za każdy litr oddanej krwi i 170 zł za każdy litr osocza, jednak nie może stanowić to więcej niż 6% rocznego dochodu płatnika (przychodu w przypadku ryczałtowców). Część samorządów czy przewoźników wprowadziła również bezpłatne bilety na komunikację miejską czy bilety pociągowe, natomiast dotyczy to zwykle ZDHK I stopnia. Niektóre hotele czy restauracje również wprowadziły zniżki dla osób oddających krew.

Na jakie leki zwrócić uwagę pacjentowi-krwiodawcy?

Niektóre produkty lecznicze mogą całkowicie lub tymczasowo dyskwalifikować potencjalnego krwiodawcę. jeżeli chodzi o trwałą dyskwalifikację to są to na przykład:

• Testosteron, dihydrotestosteron dożylnie lub domięśniowo gdy nie został przepisany przez lekarza
• Leki immunosupresyjne – Azatiopryna lub rytuksymab
• GLP-1 w leczeniu cukrzycy
• Narkotyki lub inne substancje psychoaktywne zażyte domięśniowo lub dożylnie
• Doustne retinoidy – Etretynad

Natomiast, do dyskwalifikacji tymczasowej, dłuższej niż dwa miesiące prowadzi stosowanie leków takich jak:

• Inhibitory alfa- reduktazy – Dutasteryd;
• Leki immunosupresyjne – Leflunomid, pimekrolimus, takrolimus;
• Leki antyarytmiczne – Amiodaron;
• Leki przeciw psychotyczne – Węglan litu;
• GLP-1 stosowane w leczeniu otyłości – Semaglutyd;
• Profilaktyka poekspozycyjna PEP i przedekspozycyjna PrEP;
• Doustne retinoidy – Acytretyna;
• Retinoidy stosowane zewnętrznie – Acytretyna, tazaroten.

Czas, po którym można przystąpić do donacji dla powyższych leków jest różny. Ostateczną decyzję i tak zawsze podejmuje lekarz, o czym należy przypomnieć pacjentowi.

Opracował: Adrian Mądry