Komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC) w szkole

autyzmwszkole.com 2 godzin temu

Reklamy

Tablice wyboru, emocje i strategie, które realnie zwiększają samodzielność ucznia

Streszczenie dla praktyków

AAC (Augmentative and Alternative Communication) to zestaw narzędzi, strategii i technologii, które wspierają lub zastępują mowę i/lub pismo w sytuacji trudności komunikacyjnych. W warunkach szkolnych AAC nie jest „ostatnią deską ratunku”, ale pełnoprawnym systemem komunikacji, który może być używany równolegle z mową, gestem, mimiką, rysunkiem i tekstem. Definicje i standardy praktyki są spójne w międzynarodowych opracowaniach klinicznych i edukacyjnych. asha.org+2RCSLT+2

1) Czym jest AAC i dlaczego „działa” w szkole

AAC obejmuje:

niską technologię (low-tech): gesty naturalne, znaki, zdjęcia/symbole, tablice, książki komunikacyjne, plany aktywności;
średnią technologię (mid-tech): proste przyciski z nagranym komunikatem;
wysoką technologię (high-tech): aplikacje i urządzenia generujące mowę (SGD), tablety, komunikatory. asha.org+1

W literaturze AAC traktuje się jako obszar praktyki wspierający funkcjonowanie w codziennych aktywnościach (uczestnictwo, relacje, samostanowienie), a nie wyłącznie „naukę proszenia”. asha.org+1

Ważne: AAC jest multimodalne – uczeń może w jednej sytuacji użyć spojrzenia + gestu + symbolu + wokalizacji. Celem jest komunikacja funkcjonalna, nie „idealna forma”.

2) Najczęstszy błąd w szkołach: „AAC = obrazki do proszenia”

W praktyce szkolnej widać trzy ryzyka:

redukcja AAC do proszenia (requesting) i brak rozwoju języka (komentowanie, pytania, narracja);
brak modelowania przez dorosłych („to uczeń ma klikać, nie ja”);
zbyt małe, losowe słownictwo (brak słów rdzeniowych i struktur).

Tymczasem przeglądy badań pokazują, iż interwencje AAC mogą wspierać różne obszary kompetencji komunikacyjnych, a skuteczne komponenty często dotyczą jakości inputu i sposobu uczenia w naturalnych sytuacjach. pubs.asha.org+2pubs.asha.org+2

3) Mit do obalenia: „AAC hamuje rozwój mowy”

Współczesne podejście kliniczne i edukacyjne nie wspiera tezy, iż AAC „zabiera” mowę. Przeciwnie: AAC bywa integrowane z podejściami rozwojowymi i naturalistycznymi, a w analizach porównawczych łączenie AAC z procedurami NDBI* może dawać lepsze wyniki językowe niż NDBI bez AAC u dzieci ze spektrum z minimalną mową. PubMed

*🔍 Co to jest NDBI?

NDBI (Naturalistic Developmental Behavioral Interventions) to naturalistyczne, rozwojowo-behawioralne interwencje, które łączą założenia psychologii rozwojowej z zasadami uczenia się, realizowane w codziennych, naturalnych sytuacjach dziecka (zabawa, rutyny szkolne, interakcje społeczne).

W praktyce szkolnej i terapeutycznej NDBI:

opierają się na relacji i wspólnej uwadze dziecka z dorosłym lub rówieśnikiem,
wykorzystują naturalne motywacje dziecka zamiast sztucznych wzmocnień,
uczą poprzez modelowanie, naprowadzanie i rozszerzanie wypowiedzi w trakcie realnych aktywności,
wspierają komunikację, rozwój języka, regulację emocji i kompetencje społeczne.

Do interwencji NDBI zalicza się m.in. JASPER, PRT, ESDM, które bardzo dobrze łączą się z AAC, ponieważ komunikacja alternatywna jest w nich używana jako naturalne narzędzie dialogu, a nie oddzielna technika „ćwiczeniowa”.

W skrócie: NDBI to podejście, w którym uczenie komunikacji (także z użyciem AAC) odbywa się w naturalnym kontekście życia dziecka, a nie w oderwanych, sztucznych zadaniach.

👇 Zapoznaj się z artykułem:

Najnowsze trendy w terapii autyzmu 2024–2025

Reklamy

4) Złoty standard wdrażania AAC: modelowanie (Aided Language Input)

Co to jest?

Aided Language Input (nazywane też: aided/augmented input, partner-augmented input) oznacza, iż partner komunikacyjny używa systemu AAC, aby mówić do ucznia: wskazuje symbole/wyrazy podczas mówienia.

Dlaczego to kluczowe?

Przeglądy systematyczne wskazują, iż techniki „augmented input” mają mierzalny wpływ na rozwój komunikacji u osób z trudnościami rozwojowymi korzystających z AAC. PubMed+1

Jak wygląda modelowanie w klasie (mikro-procedura)

Mówisz normalnie (krótkimi zdaniami).
Wskazujesz 1–2 najważniejsze słowa na tablicy (nie „stukasz wszystkiego”).
Robisz pauzę (czas na reakcję).
Akceptujesz każdą formę odpowiedzi (spojrzenie, gest, symbol, wokalizacja).
Rozwijasz wypowiedź („Tak, chcesz przerwę. Zrobimy przerwę 2 min.”).

5) Tablice wyboru: najprostsze narzędzie, największy zwrot

Tablica wyboru to nie „gadżet”, tylko procedura podejmowania decyzji (agency). Wersje szkolne, które działają:

A) Tablica „Co teraz?” (regulacja + przewidywalność)

Start / Dalej / Koniec
„Jeszcze 2 min / Stop”
„Pomoc / Przerwa / To trudne”

B) Tablica „Wybieram aktywność”

6–10 opcji (zawsze te same pozycje + 1–2 zmienne)
Zasada: pokaż – nazwij – wybierz – potwierdź – wykonaj – zamknij („koniec”)

C) Tablica „Wybór sposobu pracy”

„piszę / mówię / pokazuję / układam / na komputerze”
„sam / z pomocą / z kolegą”

Minimalny standard: tablice muszą być dostępne zawsze, nie „na terapii”.

6) Tablica emocji w AAC: nie obrazek, ale język samoregulacji

W ASD problemem bywa nie tylko ekspresja emocji, ale też:

identyfikacja sygnałów z ciała,
nazwanie stanu,
dobranie strategii,
komunikowanie potrzeb bez eskalacji.

Jak zbudować szkolną tablicę emocji (sprawdzony układ 3-kolumnowy)

„Czuję” (radość, złość, strach, smutek, wstyd/zakłopotanie, przeciążenie)
„Moje ciało” (serce szybko, głośno w głowie, łzy, napięte ręce, brzuch boli)
„Potrzebuję” (przerwa, ciszej, mniej światła, pomoc, plan, woda, ruch, kącik spokoju)

To jest AAC wysokiej jakości, bo łączy słownictwo emocji z funkcją komunikacyjną („potrzebuję…”), czyli buduje samorzecznictwo i zmniejsza zachowania trudne.

7) „Słowa rdzeniowe” (core vocabulary) – fundament, którego często brakuje

Jeśli w AAC są tylko rzeczowniki (pić, jeść, klocki), uczeń staje się „zakładnikiem proszenia”. Dlatego potrzebujesz core:

ja / ty / moje
chcę / nie chcę
więcej / koniec
tu / tam
dobrze / źle
teraz / potem
pomóż / stop
lubię / nie lubię
To słowa o wysokiej częstości, które działają w setkach sytuacji.

8) Ocena potrzeb AAC w szkole: mini-protokół dla zespołu

(Nie zastępuje diagnozy logopedycznej, ale porządkuje działania w szkole.) asha.org

Krok 1: Profil komunikacji funkcjonalnej (7 dni obserwacji)

W jakich sytuacjach uczeń musi coś zakomunikować?
Jakimi kanałami komunikuje teraz?
Co wywołuje frustrację (bariera środowiskowa, tempo, hałas, brak narzędzia)?

Krok 2: Funkcje komunikacyjne (checklista)

prośba, odmowa, wybór, pytanie, komentarz, dzielenie uwagi, naprawa nieporozumienia

Krok 3: Dobór narzędzia

low-tech jako baza (zawsze),
high-tech, jeżeli zwiększa niezależność i dostęp do języka,
dopasowanie dostępu: palec, wskazywanie, wzrok, przełączniki.

Krok 4: Plan wdrożenia (kto, gdzie, kiedy)

3 stałe rutyny w klasie, w których AAC jest obowiązkowe (np. start lekcji, przerwa, praca w parach).

9) Jak wdrożyć AAC w klasie bez „dokładania obowiązków” – model 10-minutowy

Wybierz 3 rutyny, każda po 10 minut dziennie:

Wejście do klasy

„Cześć” + „jak się czuję” + „czego potrzebuję” (tablica emocji)

Wybór aktywności

tablica wyboru (uczeń wybiera jedną z dwóch/trzech opcji)

Zamykanie zadania

„koniec / jeszcze / pomoc” + krótkie podsumowanie („było łatwe/trudne”)

To wystarcza, by AAC stało się częścią kultury klasy, a nie dodatkiem „od święta”.

10) Przykłady gotowych zestawów AAC do szkoły

Zestaw 1: „Pomoc i granice” (redukcja zachowań trudnych)

STOP
POMÓŻ
PRZERWA
TO TRUDNE
ZMĘCZONY/PRZECIĄŻONY
CISZEJ / DALEJ / KONIEC

Zestaw 2: „Relacje rówieśnicze” (TUS i przerwy)

CHODŹ
GRAMY?
MOJA KOLEJ / TWOJA KOLEJ
NIE TERAZ
LUBIĘ / NIE LUBIĘ
PRZEPRASZAM / OK

Zestaw 3: „Lekcja” (uczestnictwo)

WIEM / NIE WIEM
TAK / NIE
POWTÓRZ
POKAŻ
CHCĘ POWIEDZIEĆ

11) Najczęstsze powody, dla których AAC „nie rusza” (i szybkie poprawki)

Brak modelowania → wprowadź zasadę: nauczyciel wskazuje 1–2 słowa w każdej rutynie.
AAC tylko w gabinecie → przenieś tablice na ławkę, drzwi, kącik spokoju.
Zbyt trudny system → zmniejsz liczbę pól, zwiększ czytelność, zacznij od funkcji kluczowych.
„Nie dotyka, bo niszczy” → laminowanie + rzepy + wersja „do patrzenia” (dostęp alternatywny).
Kara za użycie AAC (np. „najpierw powiedz”) → komunikacja ma być dostępna bez warunków.

Reklamy

👇 Przeczytaj:

📘 Jak uczyć ucznia ze spektrum autyzmu? Przewodnik dla nauczycieli wszystkich przedmiotów eBook 18 zł

FAQ – pytania, które realnie padają w szkołach

1) Czy AAC jest tylko dla dzieci niemówiących?
Nie. AAC jest dla osób, które potrzebują wsparcia w produkcji i/lub rozumieniu mowy – także tych mówiących sytuacyjnie (np. stres, przeciążenie). asha.org

2) Od czego zacząć: od aplikacji czy od tablic?
Od funkcji komunikacyjnych i rutyn, a narzędzie dobiera się do środowiska i możliwości dostępu. Low-tech jest bazą, choćby gdy używacie high-tech.

3) Jak uczyć „emocji” w AAC, żeby nie było sztuczne?
Łącz emocję z ciałem i potrzebą („Czuję… / Moje ciało… / Potrzebuję…”). To zwiększa funkcjonalność i skraca drogę do regulacji.

4) Czy modelowanie (Aided Language Input) ma dowody naukowe?
Tak – przeglądy badań nad „augmented input” wskazują korzystne efekty dla wyników komunikacyjnych użytkowników AAC. PubMed+1

5) Czy AAC można łączyć z podejściami rozwojowymi/NDBI?
Tak – istnieją analizy sugerujące większe efekty językowe, gdy AAC jest włączone do procedur NDBI u dzieci ze spektrum z minimalną mową. PubMed

6) Kto w szkole odpowiada za AAC?
Najlepszy model to współodpowiedzialność zespołu (wychowawca, nauczyciele przedmiotowi, pedagog/specjalny, logopeda, rodzice) z jasnym planem wdrożenia i jednym koordynatorem.

Bibliografia i źródła (wybór, aktualizowane)

ASHA – Practice Portal: Augmentative and Alternative Communication. asha.org
RCSLT (2024): AAC position statement / guidance. RCSLT+1
Allen A.A. (2017) – systematic review: aided augmented input. PubMed
Chazin K.T. i in. (2021) – review: augmented input components. pubs.asha.org
Langarika-Rocafort A. i in. (2021) – systematic review (LSHSS) dot. interwencji AAC. pubs.asha.org
Iacono T. i in. (2016) – synteza roli AAC w interwencjach dla ASD. PMC
Pope L. i in. – meta-analiza: NDBI z AAC vs bez AAC (wyniki językowe). PubMed
National Academies – taxonomy AAC/voice technologies. nationalacademies.org

📌 Czytaj także

🗣️ Komunikacja i język

📘 Komunikacja alternatywna i wspomagająca w ASD – ogólna kategoria z praktycznymi przykładami narzędzi AAC i strategii komunikacyjnych (gesty, piktogramy, technologie). Komunikacja alternatywna i wspomagająca w ASD – narzędzia i strategie
🧠 Jakie są najlepsze metody komunikacji dla dzieci z autyzmem? – praktyczne omówienie AAC, systemu PECS i wsparcia wizualnego w praktyce szkolnej. Jakie są najlepsze metody komunikacji dla dzieci z autyzmem?
🗣️ Komunikacja werbalna, rewalidacja – ASD i zaburzenia pokrewne – scenariusze zajęć i ćwiczenia rozwijające język i komunikację. Komunikacja werbalna, rewalidacja – ASD i zaburzenia pokrewne

🤝 Relacje i kompetencje społeczne

🗨️ 1️⃣ Jak się dogadać? Komunikacja w relacjach młodzieży ze spektrum autyzmu – strategie wzmacniania dialogu i relacji rówieśniczych. Jak się dogadać? Komunikacja w relacjach młodzieży ze spektrum autyzmu

🧩 Ćwiczenia i scenariusze rozwijające komunikację

🎯 Rozwijanie komunikacji poprzez zabawę i relację – scenariusz rewalidacyjny dla przedszkola/klasy, który kładzie nacisk na relację jako bazę komunikacji. Rozwijanie komunikacji u dzieci ze spektrum autyzmu poprzez zabawę i relację
🧠 Zabawa w tak lub nie – komunikacja w spektrum autyzmu – praktyczna gra wspierająca pierwsze sygnały komunikacyjne dziecka. Zabawa w tak lub nie – komunikacja w spektrum autyzmu

💬 Komunikacja ogólnie

🧠 Cztery główne zasady komunikacji, które umożliwiają dobrą konwersację w ASD – podstawy pragmatyki języka w zaburzeniach socjalnych. Cztery główne zasady komunikacji, które umożliwiają dobrą konwersację w ASD
🗣️ Komunikacja – trudności z rozumieniem w spektrum autyzmu – teoria „czytania umysłu” w komunikacji dzieci z ASD. Komunikacja – trudności z rozumieniem w spektrum autyzmu

🔓 Subskrybuj

📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.

📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com

👇 Przeczytaj: