Autoimmunologiczne pęcherzowe choroby skóry (AIBD, ang. autoimmune blistering disorders) to heterogenna grupa schorzeń obejmująca wiele jednostek chorobowych, w tym pęcherzyce, pemfigoidy oraz opryszczkowate zapalenie skóry. Choroby te charakteryzują się obecnością miękkich pęcherzy i nadżerek na skórze oraz/lub w błonach śluzowych. Właściwe rozpoznanie oparte na obrazie klinicznym oraz badaniu przeciwciał obecnych w surowicy ma najważniejsze znaczenie zarówno dla rokowania, jak i wyboru odpowiedniej metody leczenia.
Charakterystyka AIBD
AIBD należą do dermatoz o podłożu autoimmunizacyjnym, które powstają na skutek działania przeciwciał przeciwko białkom desmosomalnym i hemidesmosomów obecnych w skórze, m.in. desmogleiny 1, desmogleiny 3, desmokoliny, laminy i kolagenu. Wiązanie przeciwciał do docelowych antygenów prowadzi do utraty adhezji śródnaskórkowej (akantolizy) i ponadnaskórkowej (w obrębie błony podstawnej), czyli utraty połączeń między komórkami naskórka – keratynocytami, co prowadzi do złuszczania poszczególnych warstw skóry i powstawania pęcherzy w naskórku. Zwykle wyróżnia się dwie grupy dermatoz o podłożu autoimmunizacyjnym: choroby przebiegające z tworzeniem pęcherzy ponadnaskórkowych (głównie pemfigoid) oraz śródnaskórkowych (pęcherzyce). Najczęstsze z nich to:
- Pęcherzyca zwykła (PV, łac. Pemphigus vulgaris) – u większości pacjentów rozwijają się bolesne i czasami krwawiące nadżerki błony śluzowej jamy ustnej, które mogą prowadzić do trudności w przyjmowaniu pokarmów, a w konsekwencji do utraty wagi. Zmiany te często zlokalizowane są na błonie śluzowej podniebienia i policzków. Wraz z postępem choroby zwykle zajęte zostają również błony śluzowe nosa, gardła, krtani, przełyku, a czasami również narządów płciowych.
- Pęcherzyca liściasta (PF, łac. Pemphigus foliaceus) – nie obejmuje błon śluzowych i objawia się wyłącznie na skórze w postaci nadżerek, strupów oraz łusek, które wyglądem przypominają „płatki kukurydziane”. Zmiany skórne często występują w miejscach łojotokowych, takich jak twarz i skóra głowy, a także w górnej części klatki piersiowej i na plecach.
- Pęcherzyca paraneoplastyczna (PNP, ang. paraneoplastic pemphigus) – klinicznie przypomina PV, ale ma bardziej zróżnicowane objawy, w tym wiotkie lub napięte pęcherze i krosty oraz często ciężkie owrzodzenia jamy ustnej, które zwykle obejmują wargi i język.
- Pemfigoid pęcherzowy (BP, bullous pemphigoid) – objawia się intensywnym świądem oraz napiętymi pęcherzami na skórze, czasami również na błonach śluzowych. We wczesnym stadium BP mogą występować jedynie świąd, wypryski lub zmiany pokrzywkowe. W miarę postępu choroby tworzą się napięte pęcherze, które utrzymują się przez kilka dni, zanim ostatecznie pękną, prowadząc do powstawania pokrytych strupami nadżerek. W BP błony śluzowe są zajęte u 10–20% pacjentów i obejmują zwykle jedynie łagodne zmiany w jamie ustnej.
Diagnostyka AIBD
Według aktualnych rekomendacji diagnostyka AIBD powinna opierać się na kompleksowym podejściu i połączeniu wielu technik laboratoryjnych i metod, takich jak:
- Immunofluorescencja bezpośrednia (DIF, ang. direct immunofluorescence microscopy) – stanowi złoty standard w diagnostyce AIBD, polega na wykrywaniu autoprzeciwciał związanych z tkanką w skórze lub błonach śluzowych. Materiałem do badania są preparaty tkankowe pobrane od pacjentów, natychmiast mrożone i przechowywane w –20°C do momentu wykonania badania. Wykazano wysoką czułość i swoistość diagnostyczną DIF, która wynosi odpowiednio około 91% i 98%.
- Badania serologiczne:
- Immunofluorescencja pośrednia (IIFT, ang. indirect immunofluorescence technique) – metoda przesiewowa służąca do wykrywania autoprzeciwciał obecnych w surowicy pacjenta. W technice tej substraty tkankowe (np. przełyk małpy, świnki morskiej, pęcherz małpy lub szczura) są inkubowane z surowicą, a w kolejnym kroku z fluorescencyjnie znakowanymi przeciwciałami, co w efekcie pozwala na obserwowanie pod mikroskopem charakterystycznych wzorów fluorescencji.
- Test immunoenzymatyczny (ELISA, ang. enzyme-linked immunosorbent assay) – pozwalający na ocenę ilościową i monitorowanie aktywności choroby poprzez równoległą identyfikację różnych autoprzeciwciał przeciwko wielu antygenom.
EUROIMMUN to producent innowacyjnych testów laboratoryjnych do diagnostyki AIBD. Wiarygodność badań w oparciu o nasze testy potwierdzają liczne publikacje naukowe, które wnoszą istotny wkład w rozwój wiedzy o tych rzadkich chorobach dermatologicznych.
- Badania histopatologiczne – polegają na biopsji skóry zmienionej chorobowo. Badanie może być pomocne, bo pozwala na rozróżnienie między tworzeniem pęcherzy ponadnaskórkowych, charakterystycznych dla pemfigoidu, i śródnaskórkowych, występujących w przypadku pęcherzyc, jednak nie stanowi podstawy rozpoznania. Histopatologia zmian chorobowych jest zalecana u każdego pacjenta, u którego podejrzewa się wystąpienie pęcherzowej choroby autoimmunizacyjnej, ale konieczna jest dalsza diagnostyka różnicowa.
Podsumowanie
Prawidłowe i szybkie rozpoznanie AIBD ma najważniejsze znaczenie dla skutecznego leczenia pacjentów. W ciągu ostatnich lat odkrycie docelowych antygenów dla wielu autoprzeciwciał doprowadziło nie tylko do lepszego zrozumienia patofizjologii tych schorzeń, ale także do coraz precyzyjniejszego definiowania jednostek chorobowych w obrębie AIBD. Mimo znacznych postępów w tej dziedzinie precyzyjna diagnostyka dalej stanowi wyzwanie zarówno dla lekarzy, jak i diagnostów laboratoryjnych. Z drugiej strony, coraz większa dostępność testów laboratoryjnych (IIFT oraz ELISA) do detekcji autoprzeciwciał oraz łatwość pobrania materiału do badań serologicznych są nadzieją dla pacjentów, którzy borykają się z długim oczekiwaniem na adekwatną diagnozę.
Piśmiennictwo
- van Beek N., Holtsche M.M., Atefi I., Olbrich H., Schmitz M.J., Pruessmann J., Vorobyev A., Schmidt E., State-of-the-art diagnosis of autoimmune blistering diseases, “Front. Immunol.” 2024; 15: 1363032, doi: 10.3389/fimmu.2024.1363032.
Izabella Podsiadły
Specjalista ds. Informacji Naukowej, Junior Product Manager ds. Diagnostyki Gruźlicy
451 052 241
