IPET funkcje wykonawcze, cele IPET ASD, WOPFU przykłady
Intencja: praktyka dokumentacyjna dla nauczycieli i terapeutów
Kąt: język opisów, wskaźniki obserwacyjne, przykładowe cele i strategie
CTA: 📄 Szablon celów IPET dla funkcji wykonawczych
🔍 Wprowadzenie: Kognitywistyka w praktyce edukacyjnej
Kognitywistyka to nauka o procesach poznawczych człowieka – takich jak myślenie, pamięć, uwaga czy samoregulacja. W kontekście edukacji specjalnej staje się kluczem do zrozumienia, dlaczego dziecko reaguje, jak reaguje, i jak wspierać jego poznawcze strategie uczenia się.
W dokumentach takich jak IPET (Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny) i WOPFU (Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia), podejście kognitywne pozwala na precyzyjne, obserwowalne i mierzalne opisy funkcjonowania dziecka, zwłaszcza w zakresie funkcji wykonawczych.
🧩 Czym są funkcje wykonawcze?
Funkcje wykonawcze (FE) to zespół procesów poznawczych, które umożliwiają dziecku planowanie, organizowanie, kontrolowanie i korygowanie własnych działań.
Są one ściśle związane z pracą płatów czołowych i decydują o samoregulacji w nauce, emocjach i zachowaniu.
Do kluczowych funkcji wykonawczych zaliczamy:
- Inicjowanie działania (rozpoczynanie zadania bez nadmiernej zwłoki),
- Kontrola uwagi i hamowanie impulsów,
- Elastyczność poznawcza (umiejętność zmiany strategii),
- Planowanie i organizacja,
- Pamięć robocza,
- Samokontrola emocjonalna i behawioralna,
- Monitorowanie błędów i poprawianie zachowań.
👇 Przeczytaj:
IPET dla ucznia z Zespołem Aspergera – Praktyczny Przewodnik eBook 17 zł
🧠 Jak opisać funkcje wykonawcze w WOPFU?
Opis w WOPFU powinien być językiem obserwacyjnym, nie oceną.
Nie piszemy: „Uczeń ma problemy z koncentracją”, lecz:
👉 „Uczeń utrzymuje uwagę na zadaniu przez ok. 5 minut, po czym potrzebuje przypomnienia lub krótkiej przerwy sensorycznej.”
Poniżej przykłady, jak język kognitywny zmienia jakość opisu:
| Obszar funkcji wykonawczej | Opis nieprecyzyjny | Opis kognitywny i obserwowalny |
|---|---|---|
| Uwaga i koncentracja | „Uczeń rozprasza się.” | „Podczas zajęć utrzymuje uwagę na jednym zadaniu do 5 minut. Pomaga mu podpowiedź słowna lub gestyczna.” |
| Planowanie | „Uczeń nie potrafi się zorganizować.” | „Uczeń rozpoczyna zadanie po wskazaniu pierwszego kroku, wymaga wsparcia w przewidywaniu kolejnych etapów.” |
| Elastyczność poznawcza | „Uczeń źle reaguje na zmiany.” | „W sytuacji zmiany planu dnia reaguje napięciem, potrzebuje zapowiedzi i wsparcia wizualnego.” |
| Samokontrola | „Uczeń bywa impulsywny.” | „W trudnych sytuacjach reaguje podniesionym głosem, po przypomnieniu zasad potrafi wyciszyć się w ciągu 2–3 minut.” |
Taki język opisu jest zgodny z paradygmatem kognitywistyki rozwoju – skupia się na procesie, nie na etykiecie.
🎯 Jak dobrać cele IPET dla funkcji wykonawczych?
Cele w IPET powinny być SMART – konkretne, mierzalne, realistyczne i oparte na obserwacji.
W kognitywnym ujęciu nie skupiamy się tylko na zachowaniu, ale na mechanizmach poznawczych, które to zachowanie regulują.
✅ Przykładowe cele IPET w obszarze funkcji wykonawczych (dla ucznia z ASD)
| Funkcja wykonawcza | Przykładowy cel | Wskaźniki / sposoby ewaluacji |
|---|---|---|
| Kontrola uwagi | Uczeń utrzymuje uwagę na jednej aktywności przez 10 minut z pomocą dorosłego. | Czas skupienia mierzony w trakcie zajęć, liczba przypomnień. |
| Pamięć robocza | Uczeń potrafi powtórzyć dwuelementowe polecenie słowne lub obrazkowe. | Test krótkoterminowy, obserwacja w zadaniach codziennych. |
| Planowanie | Uczeń przygotowuje materiały do pracy po instrukcji nauczyciela. | Liczba samodzielnych przygotowań w tygodniu. |
| Elastyczność poznawcza | Uczeń akceptuje zmianę kolejności działań po wcześniejszym zapowiedzeniu. | Obserwacja reakcji emocjonalnych. |
| Samokontrola emocjonalna | W sytuacjach frustracji korzysta z ustalonego sygnału (np. karta „potrzebuję przerwy”). | Liczba użyć strategii zamiast reakcji emocjonalnej. |
| Monitorowanie zachowania | Po zakończeniu zadania potrafi ocenić, czy wykonał je poprawnie. | Samoocena z pomocą skali obrazkowej. |
Takie arkusze można dołączyć do WOPFU lub IPET, aby ułatwić zespołowi nauczycieli monitorowanie postępów poznawczych dziecka z ASD.
👇 Przeczytaj:
📘 Scenariusze adaptowane do przedmiotów szkolnych dla uczniów z ASD eBook 22 zł
🧩 Strategie wspierające funkcje wykonawcze w IPET
Kognitywistyka rozwoju podkreśla, iż funkcje wykonawcze można trenować poprzez doświadczenie, strukturę i wizualizację.
Poniżej zestaw praktycznych strategii, które warto wpisać do IPET jako formy wsparcia:
| Cel poznawczy | Proponowane strategie / metody |
|---|---|
| Trening uwagi i hamowania impulsów | ćwiczenia z sygnałem „stop”, zabawy naprzemienne, przerwy sensoryczne, metoda Self-Reg |
| Planowanie działań | harmonogram obrazkowy, tablice krok po kroku, metoda TEACCH |
| Elastyczność poznawcza | zabawy typu „zmiana zasad”, zamiana ról, praca z kartami emocji |
| Samokontrola emocjonalna | wizualne skale emocji, karty strategii „potrzebuję przerwy”, ćwiczenia oddechowe |
| Monitorowanie zachowań | autokorekta, omawianie sukcesów po zajęciach, karty „udało się / spróbuję inaczej” |
📘 Przykład zapisu w IPET (fragment)
Obszar: Funkcje poznawcze i wykonawcze
Diagnoza: Uczeń z ASD, trudności w planowaniu i samoregulacji emocjonalnej.
Cel ogólny: Rozwijanie funkcji wykonawczych wspierających samodzielność i adaptację szkolną.
Cele szczegółowe:
- Uczeń przygotowuje materiały do zajęć po instrukcji nauczyciela.
- Uczeń stosuje kartę „potrzebuję przerwy” w sytuacjach napięcia.
- Uczeń podejmuje próbę dokończenia zadania po przerwie sensorycznej.
Metody i formy wsparcia:
- metoda TEACCH,
- trening samoregulacji (Self-Reg),
- karty wizualne emocji,
- wzmocnienia pozytywne i pochwała opisowa.
Ewaluacja:
- obserwacja w klasie i na zajęciach rewalidacyjnych,
- analiza zachowań i samodzielności w 3-miesięcznym cyklu,
- arkusz obserwacyjny funkcji wykonawczych.
🧭 Wskaźniki obserwacyjne dla funkcji wykonawczych (do WOPFU)
W WOPFU warto stosować skale funkcjonowania poznawczego opisane prostym, konkretnym językiem.
Przykład 4-stopniowej skali dla każdej funkcji:
| Funkcja | 1 – wymaga pełnego wsparcia | 2 – z pomocą | 3 – częściowo samodzielny | 4 – samodzielny |
|---|---|---|---|---|
| Planowanie | ☐ | ☐ | ☐ | ☐ |
| Uwaga | ☐ | ☐ | ☐ | ☐ |
| Elastyczność poznawcza | ☐ | ☐ | ☐ | ☐ |
| Pamięć robocza | ☐ | ☐ | ☐ | ☐ |
| Samoregulacja emocji | ☐ | ☐ | ☐ | ☐ |
👇 Przeczytaj:
📘 Oceny opisowe ucznia z autyzmem i Zespołem Aspergera – gotowe przykłady do wykorzystania (klasy 1–8) eBook 19 zł
📎 Powiązane
- IPET + WOPFU dla ucznia ze spektrum autyzmu – kompletny przewodnik
- Rozwijanie komunikacji u dzieci ze spektrum autyzmu poprzez zabawę i relację
- Jak dostosować IPET do ucznia z ASD? Praktyczny przewodnik dla nauczycieli i specjalistów
💬 Najczęstsze pytania nauczycieli
1. Jak często należy aktualizować opis funkcji wykonawczych w WOPFU?
Co najmniej dwa razy w roku – na początku i po semestrze. jeżeli zmiany w funkcjonowaniu ucznia są szybkie, można częściej.
2. Czy funkcje wykonawcze wpisujemy w każdym IPET?
Tak, szczególnie u uczniów z ASD, i trudnościami w samoregulacji. To najważniejszy komponent funkcjonowania poznawczego.
3. Jak ocenić, czy dziecko rozwija funkcje wykonawcze?
Poprzez obserwację codziennych sytuacji – nie testy. Liczy się praktyczne stosowanie strategii (np. zapamiętanie polecenia, prośba o przerwę, dokończenie zadania).
4. Czy IPET musi mieć osobną sekcję „funkcje wykonawcze”?
Nie zawsze, ale warto ująć je w obszarze „Funkcjonowanie poznawcze” lub „Sfera emocjonalno-społeczna”, z doprecyzowaniem strategii i celów.
5. Czy funkcje wykonawcze można ćwiczyć na zwykłych lekcjach?
Tak! Poprzez rutyny klasowe, wizualne planery, checklisty i wspólne podsumowania zajęć.
✅ Dołącz do nas i zyskaj więcej!
🔓 Subskrybuj
📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.
📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com
👇 Przeczytaj:
📘 Zajęcia rewalidacyjne dla uczniów z Zespołem Aspergera eBook 18 zł
