Od ponad dwóch dekad leki biologiczne zrewolucjonizowały leczenie nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ). Początkowo pacjenci korzystali głównie z preparatów anty-TNF-alfa, takich jak infliksymab czy adalimumab. Z czasem, wraz z rozwojem badań klinicznych, pojawiły się nowe, skuteczne i coraz bezpieczniejsze cząsteczki biologiczne.
Michał Krogulecki, specjalista gastroenterologii, Mazowiecki Szpital Bródnowski w Warszawie
W ostatnich latach szczególne zainteresowanie budzą tak zwane leki małocząsteczkowe (small molecules), które są już dostępne w Polsce w ramach refundacji NFZ. Stanowią one nowy etap terapii – nie tylko ze względu na mechanizm działania, ale także na formę podania, która odmienia doświadczenie leczenia dla wielu pacjentów.
Tabletka zamiast kroplówki – nowoczesna forma leczenia
Leki małocząsteczkowe różnią się od biologicznych przede wszystkim tym, iż są dostępne w formie doustnej. Pacjent przyjmuje je w postaci zwykłych tabletek, co eliminuje potrzebę podawania ich dożylnie lub podskórnie, a tym samym konieczność odbywania regularnych wizyt w oddziale szpitalnym.
Do grupy tych leków należą m.in.: inhibitory kinaz tyrozynowych JAK, takie jak: tofacytynib, filgotynib, upadacytynib, a także ozanimod. Spośród nich jedynie upadacytynib jest dopuszczony do leczenia zarówno we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (WZJG), jak i chorobie Leśniowskiego-Crohna (ch. L-C ).
„Biologia w tabletce”? Nie do końca
Choć często potocznie mówi się o „biologii w tabletce”, to leki małocząsteczkowe – mimo podobnego celu terapeutycznego działają w zupełnie inny sposób. Ich mechanizm nie opiera się na przeciwciałach monoklonalnych, jak w przypadku klasycznych leków biologicznych, ale na bezpośredniej modulacji wewnątrzkomórkowych szlaków sygnałowych.
Największym atutem tej grupy leków jest ich doustna forma podania. Dla wielu pacjentów to ogromna ulga – zwłaszcza dla tych, którzy zmagają się z lękiem przed igłami lub dla których regularne, wielogodzinne pobyty w szpitalu są dużym obciążeniem.
Praktyczne korzyści dla pacjentów
W przypadku terapii opartych na JAK-inhibitorach lub ozanimodzie, leczenie wygląda prosto i przejrzyście: pacjent przychodzi do poradni, gdzie lekarz ocenia jego stan zdrowia, analizuje wyniki badań i – jeżeli nie ma przeciwwskazań – wydaje lek na okres od jednego do trzech miesięcy, w zależności od etapu leczenia.
Moi pacjenci szczególnie cenią to rozwiązanie, ponieważ doskonale sprawdza się ono u osób aktywnych zawodowo, którym zależy na minimalizacji ilości czasu, jaki spędzają w ośrodku prowadzącym terapię.
Gdy NChZJ to nie wszystko – leczenie wielochorobowości
W codziennej praktyce coraz częściej spotykam pacjentów, którzy – poza NChZJ – zmagają się z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Bóle stawów, sztywność poranna czy zmiany skórne często prowadzą do diagnozy takich schorzeń jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) lub łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) – autoimmunologiczna choroba z grupy spondyloartropatii.
W takich przypadkach leki małocząsteczkowe okazują się niezwykle cennym narzędziem. JAK-inhibitory są bowiem dopuszczone nie tylko do leczenia NChZJ, ale także wielu chorób reumatologicznych i dermatologicznych. Warto dodać, iż upadacytynib, ma również bardzo dobre wyniki w terapii atopowego zapalenia skóry (AZS) – przewlekłej, zapalnej choroby skóry o podłożu immunologicznym, której objawy – takie jak świąd, suchość i zmiany skórne – istotnie wpływają na jakość życia pacjentów. Zastosowanie w AZS upadacytynibu, przynosi wielu chorym znaczną poprawę i umożliwia kontrolę objawów, choćby w przypadkach opornych na leczenie miejscowe.
Różnice w działaniu – selektywność ma znaczenie
Tofacytynib, jako najstarszy z grupy JAK-inhibitorów, działa nieselektywnie – wpływa na wiele receptorów. Nowsze leki, takie jak filgotynib i upadacytynib, oddziałują tylko na jeden enzym z grupy kinaz janusowych (JAK-1), co przekłada się na wyższą skuteczność i lepszy profil bezpieczeństwa.
W naszym ośrodku – Mazowieckim Szpitalu Bródnowskim w Warszawie – największe doświadczenie mamy ze stosowaniem upadacytynibu. Lek ten jest bezpieczny i wykazuje istotną poprawę stanu klinicznego pacjentów już w pierwszych dniach terapii, zarówno jako terapia pierwszego rzutu, jak i u pacjentów uprzednio leczonych lekami biologicznymi.
Europa i USA – różnice w dostępności terapii
W naszym ośrodku, podobnie jak w całej Polsce, z powodzeniem leczymy pacjentów lekami małocząsteczkowymi.
Wyniki badań rejestracyjnych upadacytynibu wykazały istotną różnicę w porównaniu do placebo, przy braku niepokojących sygnałów w zakresie bezpieczeństwa. To, co wyróżnia ten lek, to bardzo szybkie, pozytywne efekty włączenia, objawiające się redukcją dolegliwości. Nasze obserwacje potwierdzają również koledzy reumatolodzy, którzy stosują tę cząsteczkę w leczeniu chorób stawów.
Dla pacjenta gastroenterologicznego ze współistniejącą chorobą zapalną stawów leki z grupy małych cząsteczek wydają się być wyjątkowo korzystnym wyborem. Co więcej, w Europie dostępne są one jako terapia pierwszego wyboru, co istotnie różni się od podejścia stosowanego w Stanach Zjednoczonych. W USA inhibitory JAK można stosować dopiero po niepowodzeniu lub nietolerancji wcześniejszych terapii inhibitorami TNF-alfa. Ograniczenie to wynika z badania przeprowadzonego kilka lat temu wśród pacjentów z RZS, którego wyniki sugerowały możliwy wzrost ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych oraz powikłań zakrzepowo-zatorowych podczas stosowania tofacytynibu – zwłaszcza u pacjentów po 65. roku życia, palących papierosy, z nadwagą lub chorobami współistniejącymi. Na tej podstawie Europejska Agencja Leków (EMA) zarekomendowała ostrożne stosowanie w tych grupach, jeżeli inne opcje terapeutyczne nie przyniosły efektu. Amerykańska FDA poszła o krok dalej, uznając JAK-inhibitory za leki drugiej linii.
W kolejnych latach przeanalizowano te dane ponownie. Dokładniejsze analizy wykazały, iż pierwotne założenia badania mogły prowadzić do błędnych wniosków, a w populacji pacjentów z NChZJ nie potwierdzono zwiększonego ryzyka stosowania inhibitorów JAK.
Leki małocząsteczkowe mają jeszcze jedną istotną cechę: gwałtownie są usuwane z organizmu. Ich krótki okres półtrwania oznacza, iż kobiety planujące ciążę mogą – po zakończeniu terapii – rozpocząć starania już po około czterech tygodniach. Równocześnie jednak należy podkreślić, iż zgodnie z aktualnym stanem wiedzy koncepcja w trakcie stosowania któregokolwiek z leków małocząsteczkowych jest przeciwwskazana, a pacjentka z wieku rozrodczym powinna stosować skuteczną antykoncepcję.
Przeciwwskazania i działania niepożądane.
Należy również wspomnieć o przeciwwskazaniach do stosowania leków z grupy inhibitorów JAK, do których należą: nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu, czynna gruźlica lub inne jakiekolwiek ciężkie zakażenie, ciężkie zaburzenia czynności wątroby oraz wspomniana wcześniej ciąża.
Do działań niepożądanych najczęściej zgłaszanych przez pacjentów lub obserwowanych przeze mnie jako lekarza prowadzącego w trakcie terapii inhibitorami JAK należą: zmiany skórne jak w trądziku, przejściowe zmęczenie, zwiększone ryzyko infekcji (głównie dróg oddechowych) lub zmiany w obrazie morfologii krwi (zmniejszenie liczby niektórych krwinek białych – limfocytów i/lub neutrofili). Należy jednak podkreślić, iż praktycznie wszystkie działania niepożądane nie mają ciężkiego przebiegu, są dawkozależne – to znaczy, iż przy zmniejszeniu dawki z indukcyjnej (45mg) na podtrzymującą (30mg lub 15mg) objaw zwykle ustępuje i w prawie wszystkich przypadkach moich pacjentów objawy te nie były powodem permanentnego zakończenia przyjmowania tych leków (w niektórych przypadkach zaleca się pacjentom czasowe wstrzymanie przyjmowania leku).
Leczenie, które zmienia rokowania
Współczesna gastroenterologia nie zatrzymuje się na redukcji objawów. Dziś dążymy nie tylko do remisji klinicznej czy poprawy obrazu endoskopowego, ale przede wszystkim do wygojenia błony śluzowej jelit (mucosal healing). Badania kliniczne, jak również doświadczenia własne z ośrodka, wskazują, iż lekiem spośród dostępnych, który najlepiej pomaga osiągać te cele skutecznie i gwałtownie jest upadacytynib. Osiągnięcie wygojenia śluzówkowego zmniejsza liczbę nawrotów, ogranicza konieczność leczenia operacyjnego i poprawia długoterminowe rokowanie.
Nowe horyzonty terapeutyczne
Upadacytynib nie przestaje zaskakiwać. Niedawno amerykańska FDA i EMA (Europejska Agencja Leków) zatwierdziła jego stosowanie w leczeniu olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic. W toku są kolejne badania, które mogą jeszcze bardziej rozszerzyć listę wskazań do stosowania tego leku.
Podsumowując
Leki małocząsteczkowe – z upadacytynibem na czele – otwierają nowy rozdział
w leczeniu chorób zapalnych jelit – zarówno wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG), jak i choroby Leśniowskiego-Crohna (ch.L-C), a także szeregu innych towarzyszących często chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów czy atopowe zapalenie skóry. To terapia, która łączy nowoczesność z komfortem i bezpieczeństwem, odpowiadając na realne potrzeby współczesnych pacjentów.
Bardzo cieszymy się w środowisku lekarskim, iż możemy w Polsce zaoferować naszym pacjentom leczenie na najwyższym, światowym poziomie.
Michał Krogulecki
Specjalista gastroenterologii
Mazowiecki Szpital Bródnowski w Warszawie
Bibliografia
- Ytterberg SR, Bhatt DL, Mikuls TR, et al. Cardiovascular and cancer risk with tofacitinib in rheumatoid arthritis. N Engl J Med. 2022;386:316–26.
- Loftus EV Jr, Panés J, et al. Upadacitinib Induction and Maintenance Therapy for Crohn’s Disease. N Engl J Med. 2023 May 25;388(21).
- Danese S, Vermeire S, et al. Upadacitinib as induction and maintenance therapy
for moderately to severely active ulcerative colitis: results from three phase 3, multicentre, double-blind, randomised trials. Lancet. 2022 Jun 4. - Wu H, et al. An Analysis of the Effectiveness and Safety of Upadacitinib in the Treatment of Inflammatory Bowel Disease: A Multicenter Real-World Study. Biomedicines. 2025 Jan 14;13(1):190.
- mp.pl. Leki małocząsteczkowe w terapii NChZJ:
https://www.mp.pl/gastrologia/wideo/wywiady/294530,leki-maloczasteczkowe-w-terapii-nchzj
![Gdzie nie będzie prądu w Krakowie? [LOKALIZACJE]](https://cowkrakowie.pl/wp-content/uploads/2025/08/prad.jpg)
