Sen jest jednym z najbardziej fundamentalnych aspektów codziennego życia każdej osoby. To podczas snu nasz organizm regeneruje się, a mózg przetwarza informacje i przygotowuje się na nowy dzień. Badania przeprowadzone przez Lai i współpracowników wykazały, iż zaburzenia snu, takie jak bezsenność i budzenie się w nocy stwierdzono u 13% osób, u których zdiagnozowano zaburzenia ze spektrum autyzmu, w porównaniu z zaledwie 3,7% osób w populacji ogólnej (Lai i in., 2019). W sposób szczególny trudności te dotykają dzieci. Niektóre z badań pokazują, iż ponad 60% rodziców dzieci z ASD wskazuje, iż ich pociechy zmagają się z wysokim poziomem oporu przed snem, opóźnionym zasypianiem, budzeniem się w nocy oraz zmniejszoną jakością i czasem snu (Cortese, Wang i in., 2020). Badania nad snem w kontekście autyzmu prowadzone na przestrzeni lat dostarczają coraz większej ilości informacji na temat tego, w jaki sposób jakość snu wpływa na życie osób z ASD. Wyniki rzucają światło na złożone relacje między autyzmem a snem, podkreślając potrzebę zrozumienia i wsparcia w zakresie tego istotnego elementu życia.
Jakie są tego przyczyny?
Najlepiej rozważyć to z perspektywy biopsychospołecznej. Wśród najczęściej wymienianych aspektów biologicznych są: nietypowa regulacja melatoniny, która jest wydzielana przez szyszynkę i reguluje cykl dobowy sen – czuwanie. Potwierdzono niższe wartości melatoniny w ślinie osób z ASD, zarówno w ciągu dnia jak i w nocy, kiedy to jej wydzielanie powinno być najwyższe. Przekłada się to na trudności w inicjowaniu snu i utrzymaniu jego ciągłości. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę mutacje genetyczne dotyczące tzw. genów zegara (Richdale & Schreck, 2009). Do innych mechanizmów wpływających na jakość snu zalicza się dysfunkcje przewodu pokarmowego: refluks żołądkowo – przełykowy czy nietolerancje pokarmowe (Klukowski et al., 2015). Może się to wiązać z dolegliwościami bólowymi podczas snu, prowadzącymi do jego przerwania.
Wśród kwestii psychologicznych największą uwagę należy zwrócić na różnice w funkcjonowaniu społecznym i komunikacyjnym. Rozwojowo dzieci uczą się wzorców snu i czuwania, łącząc je z określonymi społecznymi i środowiskowymi wskazówkami, takimi jak posiłki, samoobsługa i zabawa (Pandi-Perumal et al., 2007). Jednak osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mogą napotykać trudności w interpretacji i wewnętrznym przyswojeniu społecznych wskazówek, a to z kolei może zakłócić lub ograniczyć rolę, jaką te społeczne sygnały odgrywają w ich rutynach snu (Richdale & Schreck, 2009).
Kolejnym kluczowym aspektem jest często występująca u osób z ASD nadwrażliwość sensoryczna, która oznacza większą wrażliwość na bodźce zewnętrzne, takie jak hałas, światło i dotyk. Osoby ze spektrum autyzmu mogą reagować na te bodźce intensywniej, co może utrudniać im zasypianie lub prowadzić do wybudzania się ze snu (Milner et al., 2009).
Wśród ważnych czynników wpływających na jakość snu należy również uwzględnić środowisko domowe, na które składają się: praktyki higieny snu, style wychowawcze rodziców i ich spojrzenie na wychowanie dzieci. Im częściej rodzice zgłaszają trudności ze snem u dzieci z ASD, tym częściej obserwowane jest pogorszenie funkcjonowania całych rodzin, szczególnie w obszarach takich jak stres rodziców i rodzeństwa, konflikty małżeńskie, zakłócenia i pogorszenie jakości snu innych członków rodziny. Dlatego też wpływ snu działa w obie strony: zaburzenia snu przyczyniają się do pogorszenia atmosfery rodzinnej, zwiększenia psychicznego niepokoju i tzw. zachowań trudnych, a dzieci stają się coraz bardziej obciążone, co prowadzi do dalszych problemów ze snem (Devnani & Hegde, 2015)
Dlaczego sen jest tak ważny?
Skutki złej jakości snu mogą być znaczące zarówno dla osób z autyzmem, jak i dla ich rodzin. Nieprawidłowy sen może prowadzić do nasilenia trudności w komunikacji i interakcjach społecznych. Ponadto, zmęczenie spowodowane brakiem snu może utrudniać osobom z ASD funkcjonowanie w codziennym życiu, w tym w szkole czy miejscu pracy.
Badania wykazują, iż u dzieci z ASD i problemami ze snem, zauważa się nasilenie stereotypii ruchowych oraz pogorszenie komunikacji społecznej (Taylor et al., 2012). Ponadto, mogą występować zachowania opozycyjne, agresywne oraz cechy nadpobudliwości psychoruchowej. Nasilenie nieprawidłowych zachowań wzrasta wraz z ciężkością zaburzeń snu. Obecne dane sugerują także istotną zależność między zaburzeniami snu a wzmożonym lękiem i nieprawidłowymi zachowaniami społecznymi.
Jak pomóc?
Istotne jest, aby rozumieć potrzeby snu osób z autyzmem i dostosować odpowiednie strategie, aby poprawić jakość ich snu. Terapia poznawczo-behawioralna jest powszechnie uznawana za pierwszą linię leczenia zaburzeń snu u dzieci i młodzieży, szczególnie poprzez psychoedukację rodziców oraz odpowiednie dostosowanie edukacji do wieku pacjenta (Malow et al., 2014). Istotne jest podkreślenie roli odpowiednich warunków do snu i nawyków związanych z czasem przed zaśnięciem, takich jak utrzymanie zaciemnionego, spokojnego pokoju, korzystanie z własnego łóżka oraz ograniczenie ekspozycji na urządzenia elektroniczne w celu eliminacji stymulacji. Przydatne może być także stosowanie rutynowych harmonogramów snu. W szczególnych przypadkach i po konsultacji z lekarzem wprowadzana jest także farmakoterapia, polegająca najczęściej na przyjmowaniu melatoniny.
Podsumowanie
Wnioski płynące z badań nad snem a autyzmem podkreślają konieczność większej świadomości i zrozumienia potrzeb snu osób z ASD. Poprawa jakości ich snu może przynieść korzyści zarówno dla nich samych, jak i dla ich rodzin, wpływając pozytywnie na ich codzienne funkcjonowanie i jakość życia. Jakość snu osób z autyzmem to zagadnienie, które wymaga dalszych badań, ale przede wszystkim zrozumienia. Jednak coraz większa świadomość tego tematu oraz rozwój odpowiednich strategii i terapii mogą znacząco poprawić jakość życia osób z ASD i ich rodzin.
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
- diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
- psychoedukację dla pacjentów i rodzin z diagnozą spektrum
autor: Karolina Szczepańska
bibliografia:
- Cortese, S., Wang, F., Angriman, M., Masi, G., & Bruni, O. (2020). Sleep disorders in children and adolescents with autism spectrum disorder: Diagnosis, epidemiology, and management. CNS Drugs, 34(4), 415–423. https://doi.org/10.1007/s40263-020-00710-y
- Devnani, P. A., & Hegde, A. U. (2015). Autism and sleep disorders. Journal of Pediatric Neurosciences, 10(4), 304–307. https://doi.org/10.4103/1817-1745.174438
- Klukowski, M., Wasilewska, J., & Lebensztejn, D. (2015). Sleep and gastrointestinal disturbances in autism spectrum disorder in children. Developmental period medicine, 19(2), 157-161.
- Lai, M. C., Kassee, C., Besney, R., Hull, L., Mandy, W., Szatmari, P., & Ameis, S. H. (2019). Prevalence of co-occurring mental health diagnoses in the autism population: A systematic review and meta-analysis. The Lancet Psychiatry, 6(10), 819–829. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(19)30289-5
- Malow, B. A., Adkins, K. W., Reynolds, A., Weiss, S. K., Loh, A., Fawkes, D., … & Clemons, T. (2014). Parent-based sleep education for children with autism spectrum disorders. Journal of autism and developmental disorders, 44, 216-228.
- Milner, C. E., Cuthbert, B. P., Kertesz, R. S., & Cote, K. A. (2009). Sensory gating impairments in poor sleepers during presleep wakefulness. NeuroReport, 20(3), 331–336. https://doi.org/10.1097/WNR.0b013e328323284e
- Pandi-Perumal, S. R., Srinivasan, V., Spence, D. W., & Cardinali, D. P. (2007). Role of the melatonin system in the control of sleep. CNS Drugs, 21(12), 995–1018. https://doi.org/10.2165/00023210-200721120-00004
- Richdale, A. L., & Schreck, K. A. (2009). Sleep problems in autism spectrum disorders: Prevalence, nature, & possible biopsychosocial aetiologies. Sleep Medicine Reviews, 13(6), 403–411. https://doi.org/10.1016/j.smrv.2009.02.003
- Taylor, M. A., Schreck, K. A., & Mulick, J. A. (2012). Sleep disruption as a correlate to cognitive and adaptive behavior problems in autism spectrum disorders. Research in developmental disabilities, 33(5), 1408-1417.
