Jak rozpoznać potencjalnie traumatyczne sytuacje dla dziecka z ASD?

Jakie zdarzenia mogą wywoływać stres i jak skutecznie wspierać uczniów z autyzmem w szkole.

Dzieci z autyzmem (ASD) mogą inaczej odbierać i przeżywać codzienne sytuacje niż ich neurotypowi rówieśnicy. Często są bardziej wrażliwe na bodźce sensoryczne, zmiany w rutynie oraz trudności w interakcjach społecznych. Te różnice sprawiają, iż mogą być bardziej narażone na stres i doświadczać sytuacji jako traumatycznych – choćby jeżeli dla innych wydają się one neutralne lub mało istotne.

Jakie sytuacje mogą prowadzić do traumy u dziecka z ASD? Jak nauczyciele i terapeuci mogą je rozpoznawać i minimalizować ich skutki? W tym artykule omówimy najczęstsze potencjalnie traumatyczne sytuacje i sposoby ich rozpoznania.

1. Czym jest trauma u dziecka z ASD?

Trauma to silna reakcja emocjonalna na trudne doświadczenie, które może prowadzić do długotrwałego stresu, niepokoju, a choćby objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD). U dzieci z ASD trauma może objawiać się inaczej niż u neurotypowych rówieśników, np.:

✅ Nagłe zmiany w zachowaniu (agresja, wycofanie, regres umiejętności)
✅ Zwiększona nadwrażliwość sensoryczna lub unikanie określonych miejsc i sytuacji
✅ Trudności ze snem, koszmary nocne
✅ Powtarzające się lęki i natrętne myśli o danej sytuacji
✅ Trudności w komunikacji i wyrażaniu emocji związanych z traumą

Dzieci z ASD mogą nie umieć powiedzieć, co dokładnie je przeraziło lub zraniło, dlatego tak ważna jest uważna obserwacja ich zachowań.

2. Jakie sytuacje mogą być traumatyczne dla dziecka z ASD?

A. Nagłe zmiany i brak przewidywalności

🔹 Zmiana nauczyciela, klasy, szkoły lub miejsca zamieszkania
🔹 Nagłe zmiany w harmonogramie dnia, np. odwołane zajęcia, inna sala lekcyjna
🔹 Przeniesienie do innej grupy w przedszkolu lub szkole

💡 Jak pomóc?
✅ Informuj dziecko z wyprzedzeniem o zmianach i używaj wizualnych harmonogramów
✅ Pozwól na stopniowe oswajanie się z nową sytuacją

B. Problemy sensoryczne i przeciążenie bodźcami

🔹 Hałas na przerwach, głośne dźwięki (dzwonek szkolny, gwizdek, krzyki na WF)
🔹 Jasne światło w klasie lub nagłe błyski (np. migające światła, reflektory)
🔹 Dotyk niechciany przez dziecko (np. uściski, konieczność trzymania się za ręce)

💡 Jak pomóc?
✅ Zapewnij uczniowi miejsce wyciszenia
✅ Umożliw stosowanie ochronników słuchu lub okularów przeciwsłonecznych w razie potrzeby

C. Sytuacje społeczne i presja grupowa

🔹 Niejasne zasady interakcji społecznych
🔹 Wymóg uczestnictwa w grach zespołowych bez jasnych instrukcji
🔹 Doświadczenie odrzucenia lub wyśmiewania przez rówieśników

💡 Jak pomóc?
✅ Naucz dziecko zasad interakcji dzięki scenariuszy i ról społecznych
✅ Wspieraj budowanie relacji w małych grupach i ułatwiaj interakcje

D. Nieodpowiednie reakcje dorosłych

🔹 Publiczne krytykowanie zachowania dziecka
🔹 Brak cierpliwości wobec nietypowych reakcji emocjonalnych
🔹 Karanie za zachowania wynikające z lęku lub przeciążenia sensorycznego

💡 Jak pomóc?
✅ Używaj neutralnego, spokojnego tonu głosu
✅ Unikaj krytyki w obecności innych uczniów
✅ Stosuj pozytywne wzmocnienia zamiast kar

E. Doświadczenie przemocy lub silnego stresu

🔹 Bycie świadkiem agresji w szkole
🔹 Przemoc rówieśnicza (słowna, fizyczna, cyberprzemoc)
🔹 Przymusowa hospitalizacja lub interwencja medyczna

💡 Jak pomóc?
✅ Buduj w dziecku poczucie bezpieczeństwa
✅ Współpracuj z psychologiem szkolnym i rodzicami

3. Jak rozpoznać, iż dziecko przeżyło traumatyczną sytuację?

Dzieci z ASD mogą nie wyrażać swoich emocji w sposób typowy, dlatego ważne jest, aby zwracać uwagę na subtelne sygnały, takie jak:

🔸 Zmiana w zachowaniu – nagła agresja, wycofanie się, unikanie określonych miejsc
🔸 Regres umiejętności – np. dziecko przestaje używać słów, które wcześniej znało
🔸 Nadmierna czujność – silna reakcja na drobne zmiany, lęk przed określonymi sytuacjami
🔸 Trudności ze snem i zmiany w apetycie
🔸 Silne reakcje emocjonalne na bodźce związane z traumą

Jeśli zauważysz te sygnały, warto skonsultować się z rodzicami i specjalistami.

4. Jak wspierać dziecko po traumatycznym doświadczeniu?

✅ Zapewnij bezpieczną przestrzeń – dziecko powinno mieć możliwość wyciszenia się w trudnych momentach
✅ Pomóż w komunikacji – stosuj alternatywne sposoby wyrażania emocji (np. obrazki, karty emocji)
✅ Stopniowe oswajanie z trudnymi sytuacjami – pozwól dziecku wracać do normalnych aktywności we własnym tempie
✅ Unikaj konfrontacyjnych pytań – zamiast „Dlaczego tak się zachowujesz?”, zapytaj „Czy coś cię niepokoi?”
✅ Współpracuj z psychologiem szkolnym i rodzicami – indywidualne podejście pomoże znaleźć najlepsze rozwiązania

Podsumowanie

Dzieci z ASD są bardziej podatne na przeżywanie codziennych sytuacji jako traumatycznych. Dla nauczycieli najważniejsze jest rozpoznanie potencjalnych zagrożeń, obserwacja zachowania dziecka i dostosowanie środowiska szkolnego do jego potrzeb.

Jeśli podejrzewasz, iż uczeń przeżył traumę, nie bagatelizuj sygnałów. kooperacja z psychologiem, terapeutami oraz rodzicami pozwoli na skuteczne wsparcie dziecka i stworzenie bezpiecznego otoczenia, w którym będzie mogło się rozwijać.

📌 Więcej artykułów o wsparciu uczniów z ASD znajdziesz na autyzmwszkole.com! 🚀