Lęk jest naturalną emocją towarzyszącą każdemu człowiekowi – również dziecku. W trakcie rozwoju maluchy przechodzą przez różne etapy, w których mogą odczuwać strach przed ciemnością, burzą, obcymi ludźmi czy rozstaniem z rodzicami. Zwykle są to zjawiska przejściowe, które nie wymagają interwencji specjalisty. Czasami jednak lęki u dziecka stają się zbyt silne, przewlekłe lub zupełnie nieadekwatne do sytuacji. W takich przypadkach może to świadczyć o tym, iż rozwijają się zaburzenia lękowe u dzieci, które wymagają rozpoznania i wsparcia terapeutycznego. Jak je rozpoznać? I jak może reagować rodzic, który zauważa niepokojące objawy?
Czym są zaburzenia lękowe u dzieci?
Zaburzenia lękowe u dzieci to nie tylko zwykłe obawy czy nieśmiałość. Zaburzenia lękowe u dzieci to grupa problemów psychicznych, które charakteryzują się nadmiernym, nieadekwatnym do sytuacji lękiem – często utrzymującym się przez dłuższy czas. To głęboki, często paraliżujący niepokój, który wpływa na codzienne funkcjonowanie dziecka – jego relacje, naukę, zabawę i samopoczucie. Kiedy lęk przekracza normę rozwojową? W odróżnieniu od rozwojowych lęków, które są przejściowe i naturalne, te zaburzenia mają negatywny wpływ na zachowanie, emocje i relacje społeczne dziecka. Lęk może przyjmować różne formy. U jednych dzieci dominuje lęk separacyjny – czyli intensywny strach przed rozstaniem z rodzicami. Inne zmagają się z fobiami specyficznymi, np. przed zwierzętami, hałasem czy ciemnością. Zdarza się także, iż dziecko przeżywa napady lękowe, którym towarzyszą objawy fizyczne, takie jak drżenie, duszność czy kołatanie serca. W wieku szkolnym mogą pojawić się także cechy lęku uogólnionego – dziecko martwi się wieloma rzeczami naraz, nie potrafi odpoczywać, bywa nadmiernie skupione na błędach lub ocenach.
Do najczęstszych form należą:
- Lęk separacyjny – intensywny strach przed rozstaniem z rodzicami,
- Fobie specyficzne – np. lęk przed zwierzętami, burzą, windą,
- Lęk uogólniony – stałe zamartwianie się wieloma sprawami naraz,
- Mutyzm wybiórczy – dziecko mówi tylko w wybranych sytuacjach lub miejscach,
- Napady lękowe u dzieci – silne, napadowe reakcje lękowe połączone z objawami fizycznymi (np. duszności, drżenie, kołatanie serca).
Zaburzenia lękowe u dzieci – objawy, które mogą zaniepokoić
Rozpoznanie zaburzeń lękowych u dziecka nie zawsze jest proste. Dziecko nie powie wprost, iż coś je przeraża – zwłaszcza jeżeli samo nie potrafi tego zrozumieć. Lęk może objawiać się w sposób pośredni – np. poprzez dolegliwości somatyczne, takie jak bóle brzucha, głowy, trudności ze snem czy brak apetytu. Zdarza się też, iż dziecko unika pewnych sytuacji, nie chce chodzić do przedszkola lub szkoły, wycofuje się z kontaktów z rówieśnikami, staje się płaczliwe, drażliwe lub nadmiernie przywiązane do rodziców. Zaburzenia lękowe u dzieci mogą pojawić się w wieku przedszkolnym (czasem nieco wcześniej) lub na późniejszym etapie rozwoju dziecka.
Zaburzenia lękowe u dzieci objawiają się na wiele sposobów – niektóre są oczywiste, inne łatwo przeoczyć lub pomylić z „trudnym charakterem” czy nieśmiałością. Do częstych objawów należą:
-
Objawy emocjonalne i behawioralne:
- nadmierne zamartwianie się,
- unikanie miejsc i sytuacji wywołujących lęk,
- trudności w relacjach z rówieśnikami,
- wybuchy złości lub płaczu bez wyraźnej przyczyny,
- wycofanie społeczne.
-
Objawy fizyczne:
- bóle brzucha, głowy, nudności,
- trudności ze snem lub koszmary,
- moczenie nocne (szczególnie u młodszych dzieci),
- napięcie mięśniowe, tiki nerwowe.
Warto pamiętać, iż lęki u dzieci w wieku przedszkolnym mogą objawiać się inaczej niż u dzieci starszych. Przedszkolaki mogą mocno przeżywać rozstania z rodzicem, bać się potworów lub wyimaginowanych zagrożeń, natomiast lęki u dzieci w wieku szkolnym mogą wiązać się ze stresem związanym z edukacją, samą placówką, kontaktem z innymi uczniami, obawą przed oceną czy niepowodzeniem. jeżeli Twoje dziecko unika kontaktu z innymi, warto też zapoznać się z artykułem: Dlaczego dziecko nie bawi się z innymi dziećmi?
Skąd biorą się lęki u dzieci?
Zaburzenia lękowe u dzieci mogą mieć różne przyczyny. U części dzieci występuje wrodzona nadwrażliwość układu nerwowego – tzw. „wysoka reaktywność”, która sprzyja silniejszemu odczuwaniu emocji. Inne dzieci przeżywają trudne sytuacje – rozstanie rodziców, przeprowadzkę, zmiany w szkole czy rodzinie. Niekiedy lęki u dzieci mogą wynikać z presji otoczenia – oczekiwań wobec wyników w nauce czy zachowania. Styl wychowawczy rodziców także ma znaczenie – zbyt duża kontrola, nadopiekuńczość lub niekonsekwencja mogą wpływać na sposób, w jaki dziecko uczy się przeżywać i regulować emocje.
Nie bez znaczenia jest również stres, który – jeżeli utrzymuje się przez dłuższy czas – może prowadzić do poważniejszych trudności emocjonalnych. jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej, przeczytaj: Jak objawia się stres u dzieci i jak mu zaradzić
Co może zrobić rodzic?
Najważniejsze to zachować czujność i nie ignorować niepokojących sygnałów. jeżeli Twoje dziecko często się boi, unika nowych sytuacji, reaguje paniką lub skarży się na różne dolegliwości bez wyraźnej przyczyny, warto zacząć od rozmowy. Nazwij emocje, okaż zrozumienie i spróbuj dowiedzieć się, czego dziecko się obawia. Nie należy bagatelizować lęków ani zmuszać dziecka do konfrontacji z nimi „na siłę”. Czasem najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja ze specjalistą, który przeprowadzi odpowiednią diagnozę zaburzeń lękowych u dzieci i zaproponuje dalsze kroki.
Jeśli zastanawiasz się, czy rozwój Twojego dziecka przebiega prawidłowo, pomocny może być tekst: Czy moje dziecko dobrze się rozwija? Jak dokonać oceny rozwoju dziecka
Zaburzenia lękowe u dzieci – leczenie
Zaburzenia lękowe u dzieci można skutecznie leczyć – warunkiem jest jednak odpowiednio wczesne rozpoznanie i dopasowana forma terapii. W pracy z dziećmi najczęściej stosuje się podejście poznawczo-behawioralne, które pomaga dziecku zrozumieć swoje emocje, a także uczy, jak sobie z nimi radzić. Młodsze dzieci często korzystają z terapii poprzez zabawę, która pozwala im bezpiecznie wyrażać trudne uczucia. Niekiedy konieczne jest też zaangażowanie rodziny w proces terapii – psychoedukacja rodziców bywa kluczowa dla trwałych zmian. Niezwykle ważne jest to, by nie czekać, aż problemy same miną – przewlekły lęk może mieć poważny wpływ na dalszy rozwój emocjonalny i społeczny dziecka.
Pomoc psychologiczna we Wrocławiu – gabinet SuperEgo
Jeśli niepokoją Cię zachowania Twojego dziecka i podejrzewasz, iż mogą to być zaburzenia lękowe, nie zwlekaj. W poradni psychologicznej Superego we Wrocławiu oferujemy specjalistyczną pomoc dla dzieci i młodzieży. Prowadzimy diagnozy psychologiczne, terapię indywidualną oraz wsparcie dla rodziców. Pracujemy w oparciu o sprawdzone metody terapeutyczne, w atmosferze zaufania i szacunku do emocji dziecka.
Każda historia jest dla nas ważna – zapraszamy do kontaktu.
