Wstęp
Umiejętność spokojnego wyrażania myśli, emocji i potrzeb to jedna z najtrudniejszych, ale i najważniejszych kompetencji społecznych – zwłaszcza dla młodzieży ze spektrum autyzmu.
W wieku dorastania emocje stają się bardziej intensywne, relacje z rówieśnikami – bardziej złożone, a sytuacje komunikacyjne często wymagają szybkiego reagowania, interpretowania tonu, gestu, czy kontekstu.
W tym natłoku bodźców młodzi ludzie z ASD mogą czuć się przytłoczeni, niezrozumiani lub osaczeni słowami.
Dlatego właśnie powstał ten scenariusz – aby pomóc uczniom zrozumieć, iż „mówić spokojnie” nie znaczy „nie czuć”, ale iż można wyrażać siebie jasno, bez krzyku, bez ucieczki, z szacunkiem dla siebie i innych.
💡 Dlaczego to ważne
Młodzież w spektrum autyzmu często:
- ma trudność w rozpoznawaniu własnych emocji,
- reaguje zbyt gwałtownie lub przeciwnie – zamyka się w milczeniu,
- odbiera komunikaty dosłownie i może nie rozumieć intencji drugiej osoby,
- boi się konfliktów, ponieważ nie zna bezpiecznych sposobów na ich rozwiązanie,
- potrzebuje czasu, aby przetworzyć to, co usłyszy.
Zajęcia TUS (Trening Umiejętności Społecznych) mają na celu pokazanie alternatyw – iż można się nie zgodzić, nie krzycząc; można wyrazić złość, nie raniąc; można odmówić, pozostając uprzejmym.
To lekcja komunikacji, samoregulacji i samoświadomości – trzech filarów dojrzałego kontaktu z innymi.
👉 Przeczytaj również:
📘 Jak uczyć uczniów z Zespołem Aspergera o emocjach i relacjach społecznych? eBook 22 zł
🎯 Cele
Podczas wprowadzenia nauczyciel pomaga uczniom:
- zrozumieć, czym jest spokojna komunikacja (różnica między spokojem a uległością),
- odkryć, jak ciało i emocje wpływają na sposób mówienia,
- poznać pojęcia takie jak ton głosu, tempo mowy, gest, dystans,
- zbudować bezpieczną przestrzeń, w której można ćwiczyć wypowiadanie się bez obaw o ocenę.
🧩 Wprowadzenie do rozmowy z grupą
Nauczyciel może rozpocząć spotkanie krótkim dialogiem:
„Każdy z nas czasem mówi szybciej, głośniej albo ciszej. Ale czy zastanawialiście się kiedyś, co czują inni, kiedy mówimy w emocjach?
Czy da się powiedzieć coś trudnego spokojnie, bez krzyku? Czy da się wyrazić złość w taki sposób, żeby druga osoba nas zrozumiała – a nie bała się lub zamknęła w sobie?”
Ta rozmowa otwiera przestrzeń na refleksję – uczniowie mogą podzielić się swoimi doświadczeniami, ale także zastanowić się nad sobą:
- Jak ja mówię, gdy jestem zdenerwowany?
- Co robi moje ciało, gdy czuję złość lub napięcie?
- Jak reaguję, gdy ktoś mówi do mnie podniesionym głosem?
🧘♂️ Uważność i emocje – pierwszy krok do spokojnej mowy
Zanim młodzież nauczy się mówić spokojnie, musi zauważyć, co dzieje się w jej ciele i głowie.
Dlatego warto rozpocząć zajęcia od krótkiego ćwiczenia oddechowego lub ruchowego:
„Weź głęboki wdech nosem, powoli wypuść powietrze ustami. Zauważ, co dzieje się z twoim ciałem, kiedy oddech staje się wolniejszy.
Czy czujesz, iż łatwiej wtedy mówić spokojnie?”
To prosty sposób, by wprowadzić uczniów w stan uważności i pokazać zależność między emocją a sposobem komunikacji.
🧭 Cel główny:
Rozwijanie umiejętności komunikowania swoich potrzeb i emocji w sposób spokojny, zrozumiały i bez wywoływania konfliktu.
🎯 Cele szczegółowe:
Uczeń:
- poznaje różne sposoby mówienia o emocjach i potrzebach,
- ćwiczy używanie komunikatów „JA”,
- uczy się rozpoznawać napięcie w ciele i zatrzymywać reakcję impulsywną,
- rozwija empatię i umiejętność słuchania innych,
- ćwiczy zachowania asertywne w sytuacjach trudnych społecznie.
👉 Przeczytaj również:
Pakiet Mindfulness. Zajęcia uważności dla dzieci ze spektrum autyzmu 16 zł
🧩 Czas trwania:
45–60 minut
👥 Grupa docelowa:
Młodzież 13–18 lat ze spektrum autyzmu (ASD, Zespół Aspergera, uczniowie z trudnościami emocjonalnymi)
🪄 Metody pracy:
- Trening umiejętności społecznych (TUS)
- Elementy Self-Reg i mindfulness
- Drama / odgrywanie scenek
- Dyskusja kierowana
- Praca w parach i indywidualnie
🧰 Materiały:
- zestaw piktogramów: „Proszę / Nie chcę / Potrzebuję / Dziękuję”
- kartki A4, mazaki
- karta pracy „Moje granice i potrzeby”
- przykładowe sytuacje z życia szkolnego (na kartach lub odczytywane przez nauczyciela)
- klepsydra lub minutnik (symbolizujący zatrzymanie i refleksję)
- spokojna muzyka (np. w tle podczas ćwiczeń oddechowych)
🔶 Przebieg zajęć
1. Powitanie i wprowadzenie (5 min)
Prowadzący wita uczestników i pyta:
„Czy zdarzyło wam się kiedyś powiedzieć coś, czego później żałowaliście?”
„Albo milczeć, mimo iż chcieliście coś ważnego powiedzieć?”
Rozmowa o tym, iż komunikacja to nie tylko mówienie, ale też sposób, w jaki to robimy – ton, tempo, emocje.
Zajęcia mają pomóc znaleźć spokój w mówieniu i odwagę w wyrażaniu siebie.
2. Ćwiczenie „Co czuję, gdy…” (10 min)
Na tablicy lub kartkach pojawiają się zdania:
- „Ktoś przerwał mi w połowie wypowiedzi.”
- „Nie pozwolono mi dokończyć zdania.”
- „Kolega się ze mnie śmieje.”
- „Ktoś zabrał moje miejsce.”
Uczestnicy dopasowują emotikony / piktogramy emocji: złość, smutek, rozczarowanie, napięcie.
Nauczyciel pyta:
„Jak ciało reaguje, gdy czujesz złość?”
„Czy czujesz napięcie, ciepło, drżenie?”
➡️ Celem jest zauważenie emocji i napięcia przed reakcją.
3. Mini Self-Reg – zatrzymanie reakcji (5 min)
Prowadzący proponuje krótkie ćwiczenie:
„Zatrzymaj się. Weź wdech. Policz do czterech. Wydech dłuższy o dwie sekundy.”
„W tym czasie nie odpowiadaj – poczekaj, aż napięcie trochę spadnie.”
➡️ Wprowadzenie zasady: Zanim powiesz – odetchnij.
4. „Trzy sposoby mówienia” (10 min)
Prowadzący prezentuje trzy style komunikacji (na planszy lub przykładach):
| Styl | Jak brzmi | Co odczuwa rozmówca |
|---|---|---|
| Agresywny | „Zostaw mnie w spokoju!” | Strach, złość |
| Uległy | „Nie szkodzi, to nieważne…” | Brak szacunku do siebie |
| Asertywny | „Nie chcę teraz rozmawiać. Porozmawiajmy później.” | Szacunek i zrozumienie |
Uczestnicy dopasowują przykłady zdań do stylów i analizują, które z nich pomagają, a które psują relacje.
5. Komunikaty „JA” – jak mówić o sobie (10–12 min)
Prowadzący tłumaczy:
„Zamiast mówić: ‘Ty mnie zdenerwowałeś!’, można powiedzieć: ‘Złości mnie, gdy ktoś podnosi głos.’”
Uczestnicy ćwiczą na karteczkach:
- „Czuję ________, gdy ________.”
- „Potrzebuję ________, żeby ________.”
Przykłady:
- „Czuję się zestresowany, gdy ktoś na mnie krzyczy.”
- „Potrzebuję ciszy, żeby się skupić.”
➡️ Każdy uczeń odczytuje swoją wersję.
Grupa reaguje: „To było spokojne” / „To było jasne” / „To było odważne”.
👉 Przeczytaj również:
eBook Trening Umiejętności Społecznych dla dziecka ze spektrum autyzmu: Praktyczny przewodnik z ćwiczeniami – 17 zł
6. Odgrywanie scenek – „Jak powiedzieć to spokojnie” (15 min)
Uczestnicy w parach losują sytuacje:
- „Ktoś zabrał twoje miejsce.”
- „Kolega stale ci przerywa.”
- „Nie chcesz pożyczyć rzeczy.”
- „Nauczyciel zapomniał o twojej pracy.”
Każda para ma 2 wersje:
1️⃣ wersja 1 – bez refleksji (reakcja impulsywna, krzyk, milczenie, ucieczka)
2️⃣ wersja 2 – po zatrzymaniu i komunikacie JA
Grupa omawia:
„Co zadziałało lepiej?”
„Jak można było to powiedzieć inaczej?”
7. Refleksja i zapis „Słów, które pomagają” (5–7 min)
Uczniowie zapisują na kartkach zdania, które im pomogły, np.:
- „Potrzebuję chwili spokoju.”
- „Nie zgadzam się, ale cię słucham.”
- „Porozmawiajmy po lekcji.”
Kartki można zawiesić na tablicy jako „Bank spokojnych słów”.
8. Zakończenie – rozmowa w kręgu (5 min)
Prowadzący podsumowuje:
„Spokojne mówienie to nie słabość. To siła, która buduje relacje.”
Uczestnicy kończą zdania:
- „Dziś nauczyłem się…”
- „Wiem, iż mogę powiedzieć spokojnie…”
📌 Powiązane artykuły:
- Jak mówić o swoich potrzebach? – Asertywność i samoregulacja dla młodzieży z ASD
- Komunikowanie swoich potrzeb: Indywidualne Zajęcia Rewalidacyjne dla ucznia ze spektrum autyzmu
- Co to jest metoda PECS i jak działa?
🌙 Podsumowanie dla nauczyciela / terapeuty
Zajęcia uczą:
- rozpoznawania emocji przed reakcją,
- spokojnego wyrażania siebie,
- równowagi między mówieniem a słuchaniem,
- przyjmowania różnych perspektyw.
Warto powtarzać ćwiczenia w kolejnych tygodniach w ramach cyklu TUS.
Dobrze działają w połączeniu z zajęciami o granicach, empatii i uważności.
✅ Dołącz do nas i zyskaj więcej!
📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli,terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – pełny dostęp do nowych materiałów, scenariuszy, narzędzi w tym arkuszy pracy i innych tematów zebranych w górnych zakładkach tematycznych.
📚 Czytaj eBooki, pobieraj Pakiety lekcyjne i korzystaj z gotowych scenariuszy zajęć i terapii, które oszczędzają Twój czas i wspierają rozwój uczniów.
👉 Czytaj aktualne, codzienne, wolne artykuły na autyzmwszkole.com i buduj swoją bazę materiałów krok po kroku!
📚 Trening Uwagi i Koncentracji dla Ucznia ze Spektrum Autyzmu: Ćwiczenia, Scenariusze, Inspiracje eBook 18 zł
