Podział oparzeń ze względu na zasięg uszkodzenia powłok ciała przedstawia Tabela 1.
Tabela 1
Bardzo często osoby poparzone z różnych powodów nie korzystają z pomocy lekarskiej i próbują prowadzić leczenie rany oparzeniowej samodzielnie albo z pomocą bliskich. Z tego powodu zgłaszają się do apteki, aby kupić niezbędne materiały medyczne i oczekują w tym zakresie porady farmaceuty.
Na farmaceucie udzielającym porady spoczywa wówczas odpowiedzialność nie tylko za wskazanie adekwatnych preparatów i opatrunków, ale również za wydanie prawidłowego zalecenia dotyczącego trybu leczenia – czy chory może sam pielęgnować ranę w warunkach domowych, czy powinien zapisać się na wizytę w poradni chirurgicznej, a może musi zgłosić się niezwłocznie do szpitalnego oddziału ratunkowego.
Rzetelne ustalenie prawidłowego postępowania i zalecenie najwłaściwszych materiałów medycznych może być o tyle trudne, iż farmaceuta najczęściej nie ma możliwości oceny samej rany oparzeniowej i musi polegać na wywiadzie zebranym od pacjenta albo członka rodziny. Tym bardziej należy dołożyć starań i poświęcić odpowiednią ilość czasu, aby wywiad ten zebrać dokładnie. Najważniejsze pytania, które trzeba zadać, znajdują się w Tabeli 2.
Tabela 2
Na podstawie odpowiedzi na powyższe pytania można podjąć decyzję co do dalszego postępowania zalecanego pacjentowi. Tylko niewielkie oparzenie I stopnia można rekomendować do samodzielnego leczenia w warunkach domowych. W pozostałych wypadkach należy zalecić pacjentowi wizytę u lekarza. Oczywiście, o ile stan rany oparzeniowej, która pierwotnie kwalifikowała się do leczenia domowego, ulega pogorszeniu – pacjent również powinien skonsultować się z lekarzem.
Pacjenci, którzy doznali oparzeń ciężkich albo u których doszło do powikłań, powinni niezwłoczne zgłosić się do najbliższego SOR. Lista najważniejszych wskazań do hospitalizacji znajduje się w Tabeli 3.
Tabela 3 (na podst. „Oparzenia” J. Jędrys, 2017)
Jeżeli w trakcie wywiadu farmaceuta nie stwierdzi, iż chory wymaga leczenia szpitalnego, a stan rany oparzeniowej umożliwia leczenie domowe, albo też pacjent jest pod kontrolą lekarską, ale nie otrzymał jasnych zaleceń co do sposobu miejscowego zaopatrzenia rany, można zaproponować mu odpowiedni wyrób z dostępnych nowoczesnych opatrunków specjalistycznych. Zgodnie ze współczesną wiedzą medyczną nie jest zalecane stosowanie na ranę popularnych maści antybiotykowych, które nie zapewniają adekwatnego stężenia terapeutycznego leku, natomiast prowadzą do wytworzenia oporności drobnoustrojów na antybiotyk.
Dobierając opatrunek na ranę oparzeniową, należy kierować się czterema głównymi zasadami opisanymi w literaturze (Olivieri 2018*):
– wysięk musi być zaabsorbowany,
– sucha rana musi zostać nawilżona,
– tkanki martwe muszą być usunięte,
– zakażenie musi być leczone.
Wysięk jest niezbędnym elementem gojenia rany, natomiast jego nadmiar musi być skutecznie usunięty. Opatrunek dobieramy zależnie od ilości wysięku. o ile jest bardzo obfity, powinniśmy zastosować wysokochłonne opatrunki z zawartością superabsorbentów typu Zetuvit® Plus, Zetuvit® Plus Silicone albo Zetuvit® Plus Silicone Border. Zawierają one polimer, który zatrzymuje wysięk i trwale wiąże go w swojej strukturze. Opatrunki tego typu muszą być aplikowane w całości, nie mogą być przycinane do kształtu rany. W oparzeniach rekomendowane są wyroby pokryte powłoką silikonową, które nie przywierają do rany i mogą być bezboleśnie usuwane.
Przy wysięku średnim adekwatne pochłanianie zapewnią opatrunki piankowe typu HydroTac® i HydroTac® Comfort. W opatrunkach tych dodatkowa warstwa nawilżająca pozwala na wytworzenie w ranie wilgotnego środowiska i ułatwia atraumatyczne usunięcie. Jako warstwę chłonną można zastosować także opatrunki alginianowe typu Sorbalgon®, które żelują w zetknięciu z wysiękiem, należy jednak zawsze zabezpieczyć je opatrunkiem wtórnym, np. HydroTac®.
Jeśli rana jest sucha, tj. nie obserwujemy wysięku, albo gdy wysięk jest niewielki, najlepiej zastosować opatrunki hydrożelowe typu HydroTac® Transparent i HydroTac® Transparent Comfort. Posiadają one wiele cech użytecznych w procesie gojenia rany oparzeniowej:
– skutecznie nawilżają ranę, utrzymując w niej środowisko wilgotne, niezbędne do sprawnego ziarninowania i naskórkowania,
– absorbują umiarkowany nadmiar wysięku,
– dzięki uwodnieniu, wspierają naturalne procesy autolityczne, przez co przyspieszają oddzielanie i usuwanie martwych tkanek z rany,
– są przeźroczyste, co pozwala na ciągłą kontrolę wzrokową postępów gojenia, a zwłaszcza szybkie wykrycie ewentualnych objawów zakażenia,
– można je atraumatycznie i bezboleśnie zakładać i zdejmować z rany,
– dzięki wysokiej wilgotności działają kojąco,
– w wersji HydroTac® Transparent Comfort są zaopatrzone w adhezyjny brzeg wykonany z membrany pokrytej hipoalergicznym klejem poliakrylanowym, która zapewnia trwałe umocowanie opatrunku niewywołujące podrażnienia i urazu skóry otaczającej.
W razie stwierdzenia objawów zakażenia rany oparzeniowej (Tabela 4) należy zastosować miejscowy antyseptyk, a następnie opatrunek z zawartością substancji o działaniu antymikrobiotycznym, np. wyrób w formie siatki zawierający srebro metaliczne, Atrauman® Ag. Zakładamy go bezpośrednio na ranę, a następnie aplikujemy wierzchni opatrunek chłonny z grupy opatrunków piankowych (typu HydroTac®) albo superabsorbcyjnych (typu Zetuvit® Plus), kierując się ilością wysięku, jak wskazano powyżej.
Tabela 4 Objawy zakażenia rany
Sposób zamocowania opatrunku zależy najbardziej od wielkości i lokalizacji rany oparzeniowej. Przy mniejszych ranach doskonale sprawdzają się opatrunki z brzegiem mocującym, takie jak HydroTac® Transparent Comfort i HydroTac® Comfort. o ile rana jest duża albo znajduje się w miejscu bardziej narażonym na odklejanie opatrunku, np. w pobliżu stawu albo w okolicy wklęsłej, konieczne jest dodatkowe zamocowanie. Można w tym celu użyć szerokiego samoprzylepnego elastycznego plastra Omnifix® Silicone z silikonem, który zapewnia stabilne utrzymanie opatrunku na ranie i atraumatyczne, łatwe odklejanie.
Częstotliwość wymiany opatrunków specjalistycznych na ranie musi być ustalana indywidualnie i jest uzależniona od stanu rany i ilości wysięku. Należy unikać zbyt długiego pozostawiania opatrunku na ranie, a zwłaszcza sytuacji, gdy dochodzi do wycieku wydzieliny poza opatrunek.
Ponieważ stan rany oparzeniowej stosownie do postępu gojenia zmienia się, należy dokonywać regularnej oceny i w razie potrzeby odpowiednio zmieniać rodzaj zastosowanego opatrunku. Na przykład po kilku dniach stosowania opatrunku bardziej chłonnego, zwykle można wraz ze zmniejszeniem wysięku, przejść na opatrunek stymulujący gojenie, jakim jest HydroTac® Transparent.
Oparzenia mogą być poprawnie leczone w warunkach domowych, pod warunkiem sprawowania świadomej kontroli nad raną i zastosowania nowoczesnych materiałów opatrunkowych odpowiednio dobranych do rodzaju rany i fazy gojenia.
-------
*On the Cutting Edge: Wound Care for the Endovascular Specialist, Olivieri et al. Semin. Intervent. Radiol. 2018;35:406–426.
