Zaburzenia odżywiania mogą manifestować się na różne sposoby. Od objadania się nadmiernymi ilościami jedzenia, aż po drastyczne jego ograniczanie. Zarówno jedno, jak i drugie zachowanie może prowadzić do poważnych zagrożeń dla zdrowia i życia. Zaburzenia odżywiania – w szczególności jadłowstręt psychiczny – mają jeden z najwyższych wskaźników śmiertelności w całej psychiatrii. Częściowo z powodu związanych z nimi komplikacji medycznych, jak również zwiększonego ryzyka samobójstwa. Badania wskazują, iż 20% zgonów związanych z jadłowstrętem psychicznym jest spowodowanych samobójstwem.
Historia
Jadłowstręt psychiczny, inaczej anoreksja została pierwszy raz udokumentowana w okresie średniowiecza. W tym czasie dominowała modlitwa i asceza. Natomiast tradycja ascetyczna była szczególnie związana z problematyką zaburzeń odżywiania. Zwłaszcza w kontekście niejedzenia, ponieważ asceza często łączyła się z postem, przybierającym skrajne formy.
Rozpowszechnienie
Zaburzenia odżywiania stanowią trzecie najczęstsze przewlekłe schorzenie u dzieci i młodzieży. Szacuje się, iż u 1 na 30 osób w pewnym momencie życia występują zaburzenia odżywiania.
Natomiast sam jadłowstręt psychiczny najczęściej występuje u dziewcząt w wieku dojrzewania i młodych kobiet. Dotyczy około 1-2% tej grupy wiekowej. Jednak anoreksja nie ogranicza się tylko do tej grupy — dotyka również dzieci i dorosłych. Wiek pojawienia się zaburzenia to przeważnie okres dojrzewania. Chociaż dotyka także mężczyzn (w około 5% wszystkich przypadków) oraz chłopców (aż do 30% przypadków anoreksji u dzieci).
Objawy
Zgodnie z ICD-11 anorexia nervosa to zaburzenie charakteryzujące się znacznie niską wagą ciała w porównaniu ze wzrostem, wiekiem i etapem rozwoju osoby. Niska masa ciała nie wynika z innej choroby lub braku dostępności pożywienia. Ponadto osoba cierpiąca na to zaburzenie prezentują wzorzec zachowań zapobiegających przywróceniu prawidłowej masy ciała. Do tych zachowań należą:
- zmniejszenie spożycia energii (ograniczenie spożywania jedzenia),
- zachowania oczyszczające (np. prowokowanie wymiotów, spożywanie środków przeczyszczających),
- zachowania mające na celu zwiększenie wydatku energetycznego (np. nadmierne ćwiczenia fizyczne, poruszanie nogami podczas przyjmowania posiłku).
Osoby z jadłowstrętem psychicznym często niesłusznie postrzegają niską masę ciała jako normalną, a choćby wykraczającą poza normę. Ma ona ogromne znaczenie dla ich samooceny. Zaburzenie te zwykle pojawia się w okresie dorastania i dotyczy obu płci.
Etiologia
Niestety nie jest nam znana dokładna przyczyna jadłowstrętu psychicznego. Przyczyn może być wiele. W momencie diagnozy nie kładzie się nacisku na to, dlaczego dana osoba zachorowała tylko jak ją wyleczyć.
Podejrzewa się, iż do anoreksji przyczynia się nacisk kulturowy na ideał szczupłej sylwetki. Ponadto silnie przeżywany stres i lęk. A także nadmierna kontrola ze strony rodziny, która prowadzi do wielkiej potrzeby uzyskania niezależności. A przyjmowanie pokarmów jest jedynym obszarem życia, nad którym osoba z anoreksją jej zdolna zapanować. Część badań pokazuje również, iż u osób z jadłowstrętem psychicznym przyczyną może być nieprawidłowe funkcjonowanie podwzgórza. Jednak nie ma pewności czy zmiany zachodzące w tym narządzie są na pewno przyczyną, czy skutkiem głodzenia się.
Leczenie
Leczenie obejmuje zarówno farmakologie i psychoterapie. Najlepiej, jeżeli jest to psychoterapia indywidualna oraz grupowa. Ponadto włącza się leczenie farmakologiczne zaburzeń somatycznych. Co więcej, w momencie pojawienia się zaburzeń afektywnych lub lękowych włącza się środki przeciwdepresyjne.
W przypadku dzieci i młodzieży wielkie znaczenie ma zaangażowanie rodziny. Terapia rodzinna (FBT, określana również jako metoda Maudsleya) jest zasadniczą metodą leczenia w przypadku zaburzeń odżywiania. Podczas procesu leczenia zwraca się uwagę na pomoc ze strony rodziny.
Terapia rodzinna – FBT
Często na początkowym etapie leczenia głównym celem jest przyrost masy ciała. Badania naukowe sugerują, iż jeżeli dziecko przytyje ok. 2kg podczas czwartej sesji FBT to ma bardzo wysokie szanse na osiągnięcie remisji objawów do końca leczenia. Aż od 70% do 90%. Zwykle próby badawcze dotyczące FBT osiągają tylko od 40% do 50% wskaźników remisji. Dlatego też wczesna odpowiedź na leczenie jest bardzo ważna dla terapeutów, rodzin i pacjentów, którzy wspólnie pracują na efekty terapii.
W FBT wszyscy członkowie rodziny, którzy jedzą posiłki razem w domu, czyli rodzice, pacjent, rodzeństwo, a choćby dziadkowie uczestniczą w godzinnych sesjach leczenia ambulatoryjnego z certyfikowanym terapeutą. W dużym skrócie metoda FBT składa się z trzech faz:
- Faza 1: sesje co tydzień. Duży nacisk na zaangażowanie rodziców, eliminacja wzorów zachowań dziecka zapobiegających przywróceniu prawidłowej masy ciała, ustalenie nowych, regularnych wzorców żywieniowych.
- Faza 2: sesje co dwa tygodnie. Skupienie się na niezależności dziecka od jedzenia. Przy jednoczesnej pracy nad sposobami myślenia i wyborami żywieniowymi poza domem.
- Faza 3: sesje co miesiąc. Koncentracja na zadaniach rozwojowych dziecka. Druga sesja FBT w tej fazie obejmuje rodzinny posiłek. Rodzina je wspólnie z terapeutą, aby nauczyć się nowych strategii pomagających dziecku przezwyciężyć jadłowstręt psychiczny podczas posiłków.
Bibliografia:
Brittany Matheson, Ph.D., Nandini Datta, Ph.D, James Lock, M.D., Ph.D. Special Report: Youth With Eating Disorders—Time Is of the Essence in Achieving Remission, Psychiatric News, 25 Jan, 2023, DOI: https://doi.org/10.1176/appi.pn.2023.02.2.16
Józefik B., „Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się”, wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11
Seligman, M.E.P., Walker, E.F., Rosenhan, D.L. (2003). Psychopatologia. Poznań: Zysk i S-ka
