Sezon letni sprzyja spędzaniu większej ilości czasu w świeżym powietrzu, kontakcie z promieniowaniem słonecznym i opalaniu. Oprócz dobroczynnego wpływu promieniowania słonecznego na organizm człowieka, jak poprawa nastroju czy skórna synteza witaminy D, należy zdawać sobie sprawę z pewnych zagrożeń, które może nieść kontakt z promieniowaniem UV, takich jak fototoksyczność.
Fototoksyczność a fotoalergia
Fototoksyczność leków a adekwatności fotouczulające, chociaż wydawałoby się, oznaczają to samo, mają jednak inne znaczenie kliniczne.
Leki fototoksyczne, to substancje lecznicze, ale również produkty ziołowe, które zażywane przez pacjenta, mogą po kontakcie skóry z promieniowaniem słonecznym wywołać objawy, które przypominają oparzenie słoneczne – zaczerwienienie skóry, ból, pieczenie, pęcherze.
Fototoksyczność dotyczy zarówno leków przyjmowanych miejscowo jak i doustnie. W wyniku promieniowania UVA dochodzi do wytworzenia reaktywnych form tlenu, co prowadzi do toksycznego uszkodzenia komórek skóry. Zmiany te pojawiają się gwałtownie po ekspozycji na promieniowanie oraz dotyczą najczęściej obszaru skory narażonego bezpośrednio na promienie słoneczne. Im większa dawka promieniowania oraz leku, tym silniejsza reakcja toksyczna.
Z kolei fotoalergia (fotouczulenie), występuje zdecydowanie rzadziej niż reakcja fototoksyczna. Pod wpływem promieniowania słonecznego, zażywana substancja, przekształca się w alergeny lub hapteny, co powoduje aktywację układu odpornościowego i reakcję alergiczną (wyprysk, wykwity rumieniowo-grudkowe, sączące, silny świąd).
Zmiany dotyczą nie tylko obszaru naświetlonego ale mogą pokryć znaczną powierzchnię ciała. Zmiany o charakterze fotoalergii, występują później niż w przypadku toksyczności – uwidaczniają się 1 – 2 dni po ekspozycji na UV.
Przykłady leków, które mogą być fototoksyczne
Za zdecydowaną większość przypadków reakcji fototoksycznej, odpowiedzialny jest ketoprofen.
Zarówno przyjmowanie go doustne oraz w formie maści na skórę, sprzyja reakcjom fototoksycznym, przy czym w przypadku zewnętrznego stosowania, ryzyko fototoksyczności jest wyższe.
Pacjent powinien bezwzględnie unikać promieniowania słonecznego podczas stosowania żeli/maści z ketoprofenem, także do dwóch tygodni od zaprzestania przyjmowania leku. Dotyczy to również wizyt w solarium itp.
Inne leki, które mogą wywoływać reakcje fototoksyczne, to:
- antybiotyki i chemioterapetyki:
- głównie tetracykliny,
- flurochinolony (ciprofloksacyna, lewofloksacyna) mają niższy potencjał fototoksyczny,
- gryzeofulwina oraz ketokonazol o działaniu przeciwgrzybiczym,
- izoniazyd
- amiodaron,
- pochodne sulfonylomocznika oraz metformina,
- diuretyki pętlowe – torasemid i furosemid oraz hydrochlorothiazyd (efekt fototoksyczny może utrzymywać się przez wiele miesięcy po zaprzestaniu przyjmowania tej substancji),
- amlodypina i nifedypina,
- statyny,
- inne niż ketoprofen, niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym naproksen,
- preparaty dziegciowe,
- leki przeciwnowotworowe, w tym 5-fluorouracyl.
Spośród preparatów ziołowych o adekwatnościach fototoksycznych, wymienić należy ziele dziurawca zwyczajnego. Warto zdawać sobie sprawę również z ryzyka, jakie wiąże się z ekspozycją na promieniowanie UV w obecności rośliny – Barszcz Sosnowskiego.
Autor: mgr farm. Anna Janaszkiewicz
Źródła:
https://prospects.wum.edu.pl/index.php/pps/article/download/8/4/4
https://journals.viamedica.pl/forum_dermatologicum/article/download/FD.a2020.0007/51366
ChPL Fastum, żel
ChPL Ketonal Active 50mg
