Prawdopodobnie kilka osób czytających ten artykuł wyobraża sobie swoje obecne życie bez telefona. Telefon nie służy w tej chwili wyłącznie do odbierania połączeń czy odpisywania na SMS-y – pełni też funkcję telewizora, nawigacji, książki kucharskiej czy salonu gier. Dużo czasu poświęcamy na media społecznościowe, w których obserwujemy innych, ale też – kreujemy własny wizerunek. Z reguły nie ma w tym nic złego – korzystanie ze telefona to naturalny efekt postępu technologicznego. Problem jednak zaczyna się wtedy, gdy telefon przestaje być użytecznym gadżetem, a staje się złodziejem naszego czasu i życia.
Fonoholizm – co to?
Fonoholizm to uzależnienie od telefonu. Chociaż nazywany jest chorobą cywilizacyjną, jak na razie nie został sklasyfikowany jako jednostka chorobowa przez żadną z wyspecjalizowanych instytucji. Na razie traktowany jest jako zjawisko, które może mieć mniej lub bardziej negatywny wpływ na życie danego człowieka. Fonoholizm dotyczy zarówno dorosłych, młodzieży, jak i małych dzieci. Większość osób choćby nie zdaje sobie sprawy, jak dużo czasu poświęca ekranowi telefona w ciągu dnia, a część nie wie, iż zjawisko takie jak fonoholizm istnieje. Tymczasem według specjalistów problem uzależnienia od telefonu coraz bardziej się nasila, gdyż coraz więcej elementów naszego życia „przechodzi” do internetu, a młodsze pokolenia są coraz mniej zainteresowane tradycyjnymi sposobami spędzania wolnego czasu.
Uzależnienie od telefonu – objawy
Czym objawia się uzależnienie od telefonu? Specjaliści wskazują między innymi na:
- ciągłe zerkanie na telefon, poczucie przymusu korzystania z niego;
- strach przed zapomnieniem telefonu z domu, jego rozładowaniem się – właściciel zawsze ma go przy sobie;
- zachowania FOMO, czyli potrzeba ciągłego „bycia na bieżąco” i strach przed przegapieniem czegoś pozornie istotnego;
- długi, bezproduktywny czas spędzany przed ekranem;
- frustracja i agresja, gdy ktoś zakazuje nam korzystania z telefonu;
- korzystanie z telefonu przed snem (często kosztem snu) i natychmiast po obudzeniu;
- korzystanie ze telefona, gdy powinniśmy się skupić na czymś innym: podczas jedzenia, spaceru z psem, prowadzenia samochodu;
- ciągłe nasłuchiwanie dźwięków powiadomień, a choćby słyszenie dźwięków fantomowych;
- unikanie kontaktów z ludźmi, aby poleżeć z telefonem w ręku;
- oszukiwanie innych co do ilości czasu spędzanego przed telefonem, zaprzeczanie, gdy bliska osoba zwróci na to uwagę.
Uzależnienie od telefonu u dorosłych i u dzieci
Fonoholizm u dorosłych często wiąże się z uzależnieniem od poszukiwania informacji – bez względu na to, czy dotyczą one pracy, planowania urlopu czy kontaktów towarzyskich. Bywa on pochodną innego uzależnienia (uzależnieniem krzyżowym), np. seksoholizmu czy zakupoholizmu.
Nieco inaczej uzależnienie od telefonu wygląda u dzieci. Fonoholizm często wiąże się z grami online, w tym przede wszystkim zespołowymi. Brak zainteresowania modną grą może być przyczyną wykluczenia z grupy, a nieregularne granie lub nagłe opuszczenie rozgrywki – powodem wyrzucenia z drużyny. Maluchy z kolei często są uzależnione od oglądania bajek. Rodzice mają tendencje do podsuwania dzieciom tableta lub telefona, gdy dziecko buntuje się przy jedzeniu lub nudzi się i płaczem wymusza uwagę. Z czasem, gdy nie dostają telefona do śniadania, rodzi się w nich frustracja (objaw podobny jak przy odstawieniu używki u osoby uzależnionej).
Fonoholizm jeszcze inaczej wygląda u młodzieży, dla której pozornie niegroźne media społecznościowe są najważniejszą formą autoprezentacji. Dzięki nim młodzi ludzie mogą kreować swój wizerunek, odbiegający zwykle od tego prawdziwego. Uzależnienie od telefonu objawia się m.in. ciągłą potrzebą sprowadzania powiadomień, kontrolowania liczby „lajków” pod zdjęciami i filmami oraz budowania na tej podstawie poczucia własnej wartości, wrzucania dużej ilości zdjęć typu „selfie” starannie dopracowanych filtrami. Nastolatkowie zaniedbują realne kontakty, a często nabywają fobii społecznych, gdyż boją się naruszyć stworzony „idealny” wizerunek, w który sami uwierzyli.
Skutki fonoholizmu
Uzależnienie od telefonu ma poważne skutki, zarówno jeżeli chodzi o dorosłych, jak i dzieci. Zaczynając od negatywnych skutków fizycznych, warto wymienić przede wszystkim bóle głowy, oczu, przemęczenie i niską jakość snu. Do tego dochodzą bóle zwyrodnieniowe mięśni i stawów, takie jak bóle pleców, karku czy nadgarstków. jeżeli czas spędzony przed telefonem zastępuje czas, który do tej pory dana osoba poświęcała na aktywność fizyczną, pojawia się efekt domina obejmujący choroby krążeniowe, ciśnieniowe, otyłość itd.
Fonoholizm ma też wiele negatywnych skutków psychicznych, w tym przede wszystkim pojawienie się stanów lękowych: przed utratą dostępu do telefona (nomofobia) czy ominięciem czegoś, np. powiadomienia z mediów społecznościowych (FOMO). Powstaje coraz więcej badań z serii „uzależnienie od telefonu a depresja” i dogłębniej jest też badany wpływ fonoholizmu na zaniżoną samoocenę, zwłaszcza wśród młodzieży.
Zjawisko to ma też szereg negatywnych skutków społecznych: telefon „kradnie” czas na naukę, pracę, produktywność i kreatywność. Może być przyczyną słabszych wyników w szkole, problemów w pracy, a choćby długów. Fonoholizm skutkuje osłabieniem więzi rodzinnych i relacji z bliskimi. Większość osób uzależnionych od telefonu nie zdaje sobie sprawy z tego, iż wirtualny kontakt nie jest w stanie zastąpić tradycyjnego. Doskonale pokazała to pandemia: po lockdownie wiele osób miało problem z nawiązywaniem prawdziwych relacji w szkołach, na uczelniach czy w biurach.
Jak leczyć uzależnienie do telefonu?
W wielu przypadkach najtrudniejszą częścią odwyku od telefona jest w ogóle zdanie sobie sprawy z tego, iż jesteśmy od niego uzależnieni. Warto zainstalować sobie specjalną aplikację, która pokazuje, na co poświęciliśmy swój czas przed ekranem. Większość użytkowników korzystających ze telefona po kilka godzin dziennie, w rzeczywistości na odebranie połączeń, odczytanie poczty e-mail i jazdę na nawigacji poświęca zaledwie ułamek tego czasu. Resztę „kradną” gry, media społecznościowe i inne nieistotne aplikacje.
Odwyk od telefonu jest trudny. Wiele osób postanawia używać go rzadziej… i na postanowieniu się kończy. Często pomocna jest terapia poznawczo-behawioralna u wyspecjalizowanego psychologa obejmująca modyfikację zachowania, restrukturyzację poznawczą i zapobieganie nawrotom uzależnienia. Dobrym wyborem mogą okazać się też warsztaty radzenia sobie ze stresem czy warsztaty rozwoju duchowego Wyższe Ja. Dzięki nim osoba uzależniona od telefonu nauczy się szanować siebie, swój czas, zdrowie i walczyć o lepsze życie.
Jak walczyć z uzależnieniem od telefonu w przypadku dzieci? To o wiele trudniejsze zadanie. Przede wszystkim telefon nie powinien być remedium na wszystkie bolączki od najmłodszych lat szkraba. Rodzicom zwykle wygodniej jest podsunąć maluchowi ekran z bajką, by mieć chwilę dla siebie, ale tym sposobem sami tworzą uzależnienie. Dziecko powinno mieć wyznaczone pory na korzystanie ze telefona, a telefon nie powinien towarzyszyć mu podczas każdej czynności takiej jak jedzenie śniadania, spacer czy korzystanie z toalety. Ze starszymi dziećmi warto rozmawiać o zjawisku fonoholizmu i jego konsekwencjach. Dobrze jest oczywiście samemu dawać najlepszy przykład i odkładać telefon wtedy, gdy go nie używamy.
Drobne nawyki a odwyk od telefonu
W walce z fonoholizmem może Ci pomóc wyrobienie nawyków, dzięki którym chęć sięgania po telefon stanie się mniejsza.
Po pierwsze: znajdź sobie hobby niezwiązane z technologią. Wybierz się na kurs jazdy konnej, garncarstwa, sztuk walki lub po prostu zacznij regularnie jeździć rowerem. Zyskasz większy dopływ dopaminy do mózgu niż przy scrollowaniu zabawnych rolek w mediach społecznościowych, dbając przy tym o kontakty społeczne i aktywność fizyczną oraz pozwalając oczom odpocząć od ekranu.
Ustal w domu miejsce na telefon i tam go odkładaj. jeżeli zechcesz zrobić zakupy przez internet lub sprawdzić dojazd do klienta na następny dzień, podejdź na chwilę do komputera. Telefon nie musi leżeć obok Ciebie cały czas. jeżeli ktoś będzie miał naprawdę pilną sprawę, zadzwoni. Nie zabieraj telefonu do sypialni, jadalni i toalety – korzystaj z niego wyłącznie w salonie lub gabinecie do pracy.
Spróbuj wyznaczyć sobie okienka godzinowe na korzystanie z telefonu dla przyjemności (możesz zainstalować specjalne aplikacje blokujące dostęp do innych aplikacji w wyznaczonych godzinach), np. godzinę wieczorem na przegląd mediów społecznościowych czy ulubioną grę. choćby krótka rozgrywka w ulubioną grę podczas pójścia do toalety zwykle zmienia się w kilkunastominutowy pobyt.
Naucz się wychodzić z domu bez telefonu. Zostaw go, idąc na spacer z psem, wychodząc po zakupy czy na pocztę. choćby jeżeli ktoś w tym czasie do Ciebie zadzwoni, oddzwonisz po powrocie – chociaż to kuszące, nie musisz tego robić natychmiast. Zwalczaj odruch chęci natychmiastowego odpisywania na wiadomości czy oglądania przesłanych przez znajomych rolek.
FAQ: Fonoholizm, czyli uzależnienie od telefonu
Co to jest fonoholizm?
Fonoholizm to uzależnienie od telefonu. Fonoholicy spędzają przed ekranem telefonu zbyt wiele czasu, skupiając się na świecie wirtualnym, zamiast rzeczywistym. Ciągle sięgają po telefona, żyjąc w lęku, iż przegapią ważne powiadomienie na mediach społecznościowych. Na myśl o niedostępności telefonu odczuwają niepokój i rozdrażnienie. Fonoholizm dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci.
Czym grozi fonoholizm?
Fonoholizm wpływa negatywnie na zdrowie fizyczne (bóle oczu, stawów, mięśni), psychiczne (stany lękowe, wycofanie, depresja) i relacje społeczne (samotność, nieumiejętność nawiązywania relacji, zaniedbywanie bliskich i obowiązków). Uzależnienie od telefonu i korzystanie z urządzenia np. podczas jazdy samochodem może mieć tragiczne skutki.
Czy fonoholizm da się leczyć?
Tak. Warto świadomie ograniczyć sobie (i dzieciom) czas spędzany przed telefonem i wyrobić kilka nawyków, które uniezależnią nas od urządzenia. W niektórych przypadkach konieczna może okazać się pomoc trenera mentalnego lub terapia poznawczo-behawioralna u psychologa.
