Fenobarbital – adekwatności i zastosowanie

receptura.pl 3 godzin temu

Działanie fenobarbitalu jest oparte na interakcji z kompleksem receptora GABA. Substancja ta powoduje zwiększenie powinowactwa receptora do endogennych ligandów. Wpływa na kanał chlorkowy, prowadząc w ten sposób do hiperpolaryzacji błony komórkowej neuronu i tłumiąc jego aktywność.

Związek został wprowadzony do lecznictwa w 1912 roku przez firmę Bayer pod nazwą handlową Luminal.

Nazwa polska: Fenobarbital, Luminal, Gardenal
Nazwa łacińska: Phenobarbitalum, Luminalum, Aephenalum

Fenobarbital – historia i zastosowanie w przeszłości

Substancja ta została wprowadzona do lecznictwa na początku XX wieku. Pozostała powszechnie przepisywanym środkiem uspokajającym i nasennym, aż do wprowadzenia benzodiazepin w latach sześćdziesiątych. W 1912 roku fenobarbital stał się jednym z pierwszych leków stosowanych w leczeniu padaczki typu 1 i w tej chwili jest najpowszechniej stosowanym lekiem przeciwpadaczkowym na świecie.

Sprawdź: Uspokajające leki recepturowe

Fenobarbital – wygląd i adekwatności fizykochemiczne

Jest to biały lub prawie biały, krystaliczny proszek lub bezbarwne kryształy, bez zapachu. Substancja jest bardzo trudno rozpuszczalna w wodzie, łatwo zaś w 96% etanolu. Tworzy rozpuszczalne w wodzie związki z wodorotlenkami i węglanami litowców oraz wodorotlenkiem amonowym. Związek jest rozpuszczalny w tłuszczach, łatwo przenika do wszystkich płynów tkankowych, przez barierę łożyska i do mleka matki.

Sól sodowa fenofarbitalu jest natomiast rozpuszczalna w wodzie i etanolu.

Fenobarbital – mechanizm działania i zastosowanie

Luminal łączy się z podjednostką alfa receptorów GABA- ergicznych. W ten sposób ułatwia połączenie się endogennego GABA z jego receptorami, czego skutkiem jest otwarcie kanałów chlorkowych w błonie neuronów i zmniejszenie ich pobudliwości na bodźce.

Związek ten wykazuje też zdolność otwierania kanałów chlorkowych. Wpływa na przewodnictwo sodowe i wapniowe, blokując napięciowo zależne kanały wapniowe. Tłumi neurony tworu siarkowego i kory mózgowej. Luminal nasila uwalnianie hormonu antydiuretycznego, hamuje wchłanianie sodu oraz glukozy w kanalikach nerkowych. Działa depresyjnie na układ naczynioruchowy i oddechowy. Nasila działanie leków o adekwatnościach przeciwbólowych. Związek ten osłabia wchłanianie wapnia i skraca biologiczny okres półtrwania witaminy D3, co pogarsza uwapnienie kości. U niektórych osób może wywołać napad porfirii.

Czytaj również: Bromek sodu – adekwatności i zastosowanie

Działanie nasenne luminalu wynosi od 8 do 10 godzin, co po przebudzeniu może być przyczyną senności, bólów głowy i złego samopoczucia.

Substancja ta jako induktor enzymów wątrobowych przyspiesza metabolizm wielu leków, zmniejszając zwykle ich skuteczność.

Luminal jest stosowany jako preparat o działaniu nasennym oraz uspokajającym. Grupa barbituranów, do której należy, jest jednak sukcesywnie wypierana przez bezpieczniejsze benzodiazepiny.

Zastosowanie preparatu dotyczy głównie napadów padaczkowych, niektórych schorzeń przed zabiegami operacyjnymi, pląsawic czy drżeń idiopatycznych.

Zobacz też: Bromek potasu – adekwatności i zastosowanie

Gardenal działa przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego. To działanie ujawnia się przy 1/10 dawki nasennej. Znajduje to zastosowanie w napadach kolek i w pediatrii. Związek zmniejsza zużycie tlenu przez mózg, co przyczynia się do zmniejszenia obrzęku mózgu po zabiegach chirurgicznych i chroni przed zawałem w wyniku niedokrwienia. Zwiększa estryfikację bilirubiny, co wykorzystuje się w hiperbilirubinemii Gilberta i w leczeniu żółtaczki jąder podstawy mózgu u noworodków.

Luminal jest eliminowany w 25% przez nerki w postaci niezmienionej. Reszta jest metabolizowana w wątrobie.

Przeciwwskazania i działania niepożądane

Do najważniejszych przeciwwskazań do stosowania fenobarbitalu należą:

ciąża
okres karmienia piersią
choroba alkoholowa
poważna niewydolność wątroby lub śpiączka wątrobowa
zatrucie preparatami wpływającymi depresyjnie na ośrodkowy układ oddechowy
porfiria
niewydolność układu oddechowego.

Fenobarbital, wpływając na ośrodkowy układ nerwowy, może powodować senność, zawroty głowy, zaburzenia widzenia oraz wydłużony czas reakcji. W czasie terapii fenobarbitalem nie należy prowadzić pojazdów oraz obsługiwać maszyn. Do innych objawów niepożądanych należą skórne reakcje alergiczne, uszkodzenie wątroby, zmniejszenie gęstości kości obserwowane przy długotrwałym stosowaniu. Można zaobserwować również niewydolność serca, hipotermię po dużych dawkach czy zaparcia. Przedawkowanie wywołuje głęboki sen, a następnie śpiączkę wraz z ryzykiem porażenia układu oddechowego.

Zobacz również: Bromek amonu – adekwatności i zastosowanie

Niezgodności recepturowe

Omawiana substancja występuje w dwóch formach. Pierwsza z nich to postać kwasowa – fenobarbital – która jest trudno rozpuszczalna w wodzie. Druga zaś to sól sodowa – fenobarbital sodu – który wykazuje dobrą rozpuszczalność. Kiedy sporządzamy płynną postać recepturową, gdzie rozpuszczalnikiem jest woda, należy użyć formy rozpuszczalnej. W stałych postaciach leku stosujemy postać zapisaną na recepcie. Kiedy zamieniamy jedną formę na drugą należy pamiętać o uwzględnieniu różnic w masie molowej.

Luminal w płynnych postaciach leku daje liczne niezgodności. Zawsze jest niezgodny z chlorowodorkiem papaweryny, chlorowodorkiem morfiny, kwasem solnym, syropem malinowym i wiśniowym. Fenobarbital w zależności od stężenia daje niezgodność z fosforanem kodeiny, chlorkiem i bromkiem amonowym. Przy stężeniu powyżej 1% zawsze daje interakcje z kodeiną. Niezgodność nie wystąpi w połączeniu z chlorowodorkiem efedryny, siarczanem atropiny, nalewkami i odwarami.

Istotną informacją jest to, iż fenobarbital łatwiej rozpuszcza się w czystej wodzie niż w obecności bromków.

Czytaj również: Krople na sen z prokainą i ziołami

Interakcje w recepturze

Istotnym problemem w przypadku fenobarbitalu jest występowanie niezgodności recepturowych, zarówno fizycznych, jak i chemicznych.

W wyniku reakcji między kwasami a zasadami, reakcji podwójnej wymiany, utleniania-redukcji czy hydrolizy powstają nowe związki, co prowadzi do zmiany, zaniku lub zmniejszania działania leczniczego. W przypadku luminalu najczęściej są to niezgodności związane ze zmianą pH oraz wytrącaniem jego nierozpuszczalnej formy.

Najistotniejszy w recepturze fenobarbitalu jest wybór adekwatnej formy związku. Kluczem do rozstrzygnięcia jaką substancję zastosować kwas czy jego sól sodową jest ich rozpuszczalność. Kwasowa forma wykazuje rozpuszczalność w wodzie 1:50000, a sól sodowa rozpuszczalność w wodzie 1:1,5.

Sprawdź: Krople z niketamidem i fenobarbitalem sodu

Przykłady recept

Rp.

Phenobarbitalum 0,15

Adonis vernalis tinct. titr. 30,00

Cardiamidum 10,00

M.f. guttae

D.S. 3 razy dziennie po 15 kropli

W powyższej recepcie nie mamy do czynienia z rozpuszczalnikiem wodnym. Podstawowym rozpuszczalnikiem jest etanol, w którym luminal rozpuszcza się dostatecznie dobrze. W wyniku tego receptę wykonujemy bez zmian składu.

Czytaj: Krople z nalewką konwaliową i fenobarbitalem sodu

Rp.

Phenobarbitalum 0,15

Aquae 30,00

Aquae menthae pip. 10,00

M.f. guttae

D.S. 3 razy dziennie po 15 kropli

W powyższej recepcie mamy do czynienia z klasyczną niezgodnością fizyczną, gdzie przekroczony został iloczyn rozpuszczalności. Rozwiązaniem jest zamiana kwasowej formy fenobarbitalu na równoważną ilość jego soli sodowej. W związku z tym wykonujemy odpowiednie obliczenia w oparciu o masy molowe.

Masa molowa fenobarbitalu wynosi 232,24.
Masa molowa fenobarbitalu sodowego wynosi 254,22.

150mg-232,24
x- 254,22
x=164 mg

Rozpuszczamy więc 164 mg fenobarbitalu sodowego w 30 gramach wody. Na koniec dodajemy 10 g miętowej wody jako corrigens smakowy.

Czytaj też: Niezgodności w płynnych postaciach leków

Rp.

Phenobarbitali natrici 0,09

Lactosi 0,2

M.f. pulv.

D.t.d. No 20

D.S. 3 razy dziennie proszek

Postać leku w powyższej recepcie może prowokować chęć zamiany fenobarbitalu sodowego na fenobarbital. Jednak w proszkach nie powinno zmieniać się formy fenobarbitalu.

Opracowała: mgr farm. Sylwia Bogiel

Bibliografia: