Podłoża maściowe są zróżnicowane i warunkują adekwatności fizykochemiczne, biofarmaceutyczne oraz aplikacyjne. W skład podłoży maściowych, bardzo często wchodzą emulgatory, które umożliwiają powstanie emulsji i utrzymanie trwałości gotowego preparatu.
Emulgatory – charakterystyka
Emulgatory ułatwiają tworzenie emulsji i zapobiegają rozdziałowi faz, stabilizując gotowy produkt.
Ze względu na adekwatności i sposób oddziaływania z fazą wodną czy olejową, dzielimy je na:
- związki powierzchniowo czynne
- związki wielkocząsteczkowe (koloidalne)
- pyły nierozpuszczalnych ciał stałych
Największe znaczenie w farmacji mają związki powierzchniowo czynne (tzw. tenzydy).
Czytaj także: Vademecum- maści
Emulgatory dzielimy na emulgatory typu woda w oleju (w/o) oraz olej w wodzie (o/w). Emulgatory o liczbie HLB w przedziale 4-6 zaliczamy do emulgatorów typu w/o. Natomiast te o wyższej liczbie HLB (8-18), zaliczamy do emulgatorów typu o/w. Liczba HLB wskazuje równowagę hydrofilowo-lipofilową. jeżeli wynosi 0, oznacza to, iż dany związek zawiera wyłącznie grupy hydrofilowe, wartość 20 oznacza, iż związek składa się tylko z grup lipofilowych.
Stosując emulgatory rozpuszczalne w wodzie, uzyskamy emulsję typu o/w. Natomiast jeżeli zastosujemy trudno rozpuszczalny w wodzie emulgator, uzyskamy emulsję typu w/o.
Emulgator typu w/o
Zaliczamy tu emulgatory niejonowe, takie jak:
- estry alkoholi i kwasów tłuszczowych,
- estry alkoholi wielowodorotlenowych i kwasów tłuszczowych
- estry sorbitanu i wyższych kwasów tłuszczowych
Przykładem mogą być woski – na przykład wosk pszczeli biały (Cera alba), żółty (Cera flava) czy olbrot (Cetaceum). Do tej grupy zaliczamy również lanolinę, otrzymywaną z wełny owczej oraz monostearynian glicerylu.
Emulgator typu o/w
Zaliczamy tu:
- emulgatory anionowo czynne – mydła
- emulgatory niejonowe – polisorbaty (Tween), Myrj (kwas stearynowy z PEG), polimery blokowe (Pluronic lub Poloxamer)
Do grupy emulgatorów anionowo czynnych (mydeł) należą sole sodowe, potasowe i amoniowe wyższych kwasów tłuszczowych. Należy tu również mydła metaliczne, czyli mydła metali wielowartościowych (Mg, Zn, Al, Ca) – np. oleinian magnezu. Nie są one często stosowane w recepturze aptecznej, ale warto pamiętać, iż to tradycyjne emulgatory stosowane w mazidłach recepturowych.
Do emulgatorów typu o/w zaliczamy również laurylosiarczan sodu (alkilosiarczan), ale jego zastosowanie dotyczy głównie przemysłu kosmetycznego.
Emulgatory kompleksowe
Występują również emulgatory kompleksowe, w skład których wchodzą dwa rodzaje emulgatorów – podstawowy typu o/w oraz pomocniczy typu w/o.
Do emulgatorów kompleksowych zaliczamy cholesterol, cetylosiarczan sodu, polisorbat czy Span.
Przykłady podłóż maściowych z zastosowanymi emulgatorami
Przykładem podłóż absorpcyjnych z zastosowaniem emulgatora typu w/o jest:
- uniwersalne podłoże do maści ocznych
Vaselinum album 80cz.
Lanolinum anhydricum 10cz.
Paraffinum liquidum 10cz.
- Maść prosta
Vaselinum album 90cz.
Lanolinum anhydricum 10cz.
- Euceryna
jej pierwotny skład zawierał 6% eucerytu oraz 94% wazeliny. w tej chwili mamy farmakopealne dwa składy euceryny:
- Euceryna I
Alkohol cetostearylowy 0,5cz.
Alkohol stearylowy z lanoliny 6,0cz.
Wazelina biała 93,5cz.
- Euceryna II
Cholesterol 2,0cz.
Alkohol cetylowy 3,0cz.
Wazelina biała 95,0cz
Ciekawym przykładem podłoża jest również Lekobaza. To nowoczesne podłoże o amfifilowym charakterze, zawiera ona wazelinę białą, wodę oraz różne emulgatory typu w/o oraz o/w. W zależności od producenta, różni się składem i zastosowanymi emulgatorami.
Należy pamiętać, iż Lekobazy nie należy łączyć z takimi surowcami jak siarczan cynku, chlorowodorek lidokainy czy tetrakainy, ponieważ może dojść do złamania emulsji.
Z kolei Euceryna, posiadająca emulgatory typu w/o, może dać niezgodność z solubilizowanymi roztworami witamin – np. A czy A+D3, które zawierają emulgatory typu o/w.
Autor: mgr farm. Anna Janaszkiewicz
Źródła:
Pod red.: Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL 2008
Marszałł L., Receptura apteczna półstałych postaci leków w teorii i praktyce, Wyd. Farmapress 2015
