Elementy SI w terapii dziecka z opóźnionym rozwojem mowy

pedagogika-specjalna.edu.pl 1 tydzień temu

Dzieci przyswajają sobie mowę do 7. r.ż. Warto wskazać na to, iż oprócz przyswajania, dzieci także doskonalą swoje artykulacyjne umiejętności. Kiedy mówimy o całkowitym opanowaniu mowy? W momencie, kiedy artykulacja pociechy jest zgodna z mową osób dorosłych. o ile chodzi o fazy rozwoju mowy, Leon Kaczmarek – twórca polskiej logopedii – wyróżnił kilka etapów. Oto one:

okres przygotowawczy – etap życia płodowego; dziecko już w brzuchu swojej mamy uważnie nasłuchuje dźwięków, ale też potrafi rozróżnić głosy najbliższych, choć niewątpliwie, najbardziej związane jest z głosem swojej mamy
okres melodii (0-1. rok życia) – w tym okresie powinno pojawić się głużenie, czyli nieświadome wydawanie dźwięków przez dziecko, świadczące o jego dobrym samopoczuciu. Ok. 6. m.ż. głużenie powinno być zastąpione gaworzeniem – świadomym wydawaniem dźwięków, dziecko bawi się głosem, wypowiada pierwsze samogłoski
okres wyrazu (1.-2. rok życia) – dziecko wypowiada pierwsze wyrazy
okres zdania (2.-3. rok życia) – dziecko wypowiada zdania, choć zdarzają się jeszcze substytucje głosek, elizje, metatezy
okres swoistej mowy dziecięcej (3.-7. rok życia) – to czas, w którym mowa dziecka jest już ukształtowana. Wszystkie szeregi: ciszący, szumiący i syczący są prawidłowo realizowane. Jedynym problemem, jaki może się pojawić u dzieci w tym przedziale wiekowym, jest nieprawidłowa realizacja głoski /r/
okres mowy ukształtowanej – powyżej 7. roku życia

Rozwijanie mowy dziecka jest kluczowe, uwarunkowane wieloma czynnikami, np. biologicznymi, środowiskowymi, społecznymi. Aby dziecko prawidłowo mówiło, musi mieć do tego warunki, a więc prawidłowy rozwój sfer: wzrokowej, słuchowej, kinestetycznej, emocjonalnej oraz poznawczej. Wszelkiego rodzaje czynniki, które będą wpływać niekorzystnie na dziecko, mogą spowodować ogromne trudności z nabywaniem i przyswajaniem mowy.

Czym jest adekwatnie opóźniony rozwój mowy (ORM)?

Powszechnie przyjmuje się, iż opóźnienie w rozwoju mowy ma miejsce wtedy, kiedy spowolnione zostały kolejne etapy nabywania i rozwijania mowy. Efektem czego jest późniejsze wykształcenie się mówienia u dziecka niż odbywa się to u jego rówieśników. Pierwsze oznaki ORM możemy już zaobserwować w ciągu pierwszego roku życia dziecka – przesunięcie czasu głużenia, gaworzenia. Na późniejszym etapie – brak pojedynczych wyrazów, zaburzenia artykulacyjne. Warto wiedzieć, iż ORM może być pierwszym sygnałem do różnego rodzaju zaburzeń rozwojowych. Pomiędzy rozwojem mowy a rozwojem ruchowym dziecka istnieje silna korelacja. Motoryka duża kształtuje np. umiejętność raczkowania – ruchów naprzemiennych, natomiast motoryka mała – usprawnia małe grupy mięśniowe, w tym np. mięśnie języka czy też warg. Dlatego też każdorazowe usprawnianie zaburzeń przetwarzania sensorycznego spowoduje, iż stymulacja rozwoju mowy okaże się efektywniejsza niż była do tej pory.

Co daje terapia SI przy opóźnionym rozwoju mowy?

Tak naprawdę włączenie kompleksowej terapii SI do opóźnionego rozwoju mowy stymuluje jej prawidłowy rozwój poprzez ćwiczenia ogólnorozwojowe. Dlatego też w momencie, kiedy oceniamy zdolności komunikacyjne dziecka, powinniśmy również patrzeć na koordynację ruchową, precyzyjne ruchy dłoni. Dodatkowo podczas terapii SI znacznie poprawić się może funkcjonowanie zmysłów, np. węchu czy smaku. Warto zaznaczyć, iż pomiędzy rozwojem mowy a zmysłami również istnieje związek. Wszelkie wrażenia, które pochodzą ze zmysłów, aktywizują i pobudzają czynności prymarne: ssanie, gryzienie, żucie. Niezmiernie ważne, aby w trakcie diagnozy dziecka przebadać go pod kątem odruchów: kąsania, ssania i gryzienia. W sytuacji, kiedy będą się one zbyt długo utrzymywać – dziecko będzie odczuwało potrzebę ciągłej stymulacji w części orofacjalnej – gryzienie, np. rękawów koszulki, nadmierne ślinienie, wysuwanie języka do przodu, infantylny typ połykania, ale też nadwrażliwość okolic oralnych. Dobierając odpowiedni program terapeutyczny do indywidualnych potrzeb dzieci, możemy przyczynić się do obniżenia nadruchliwości i nadpobudliwości, czego efektem może okazać się skuteczniejsza praca pacjenta z terapeutą. Warto jeszcze nadmienić, iż skutecznie przeprowadzona terapia logopedyczna może być uwarunkowana usprawnieniem procesów przetwarzania sensorycznego. Dlaczego? Otóż mowa jest końcowym produktem adekwatnie przebiegających procesów integracji sensorycznej.

Elementy SI w terapii logopedycznej

1. Ćwiczenia oddechowe – to podstawa każdych zajęć logopedycznych. Zdolność prawidłowego oddechu umożliwia adekwatną i poprawną samoregulację. Na dobrą pracę mięśni brzusznych wpływają następujące ćwiczenia:

podskoki
leżenie na brzuchu na podwieszanym koniu i trzymanie się go podczas jego potrząsania
dmuchanie w pomponiki
zasysanie przez rurkę lekkich przedmiotów i przenoszenie ich dzięki rurki

2. Dbanie o adekwatną postawę – wiadomo, iż adekwatna postawa to sprawne i silne mięśnie grzbietu, brzucha, szyi. Za odpowiednią postawę naszego ciała odpowiedzialny jest układ przedsionkowy, który ma wpływ na kierowanie całym ciałem. Impulsy z tego układu niezbędne są również do odpowiedniej pracy mięśni w części orofacjalnej. Dlatego też mówi się, iż prawidłowy układ przedsionkowy, to prawidłowe kształtowanie się mowy. Dlaczego? Można zauważyć, iż u dzieci z ORM często obserwuje się wzrost i poprawę wokalizacji po stymulacji przedsionkowej. Należy to łączyć z tzw. „kąpielą słowną”. Dzieci wielokrotnie podczas huśtania się wokalizują, naśladują dźwięki, śpiewają. Dlatego też w czasie terapii specjalnie stymulowany jest układ przedsionkowy. Od jakości pracy tego układu zależy także jakość pracy układu słuchowego, ponieważ te systemy są ze sobą powiązane strukturalnie. Centrum układu przedsionkowego znajduje się w uchu wewnętrznym. Informacje zmysłowe są przekazywane do mózgu tym samym VIII nerwem czaszkowym.

Przykładowe ćwiczenia:

huśtanie na podwieszanej huśtawce i jednoczesne śpiewanie, wokalizowanie, naśladowanie dźwięków
obroty na desce rotacyjnej z jednoczesnym śpiewaniem, recytowaniem czy po prostu rozmową z terapeutą
podskoki na piłce
czworakowanie, turlanie się po materacu, przechodzenie przez tunel

3. Ćwiczenia mięśnia okrężnego warg:

wysyłanie buziaków – usta są mocno spięte, dziecko robi tzw. dzióbek
robimy z dzieckiem zdziwioną minę – zaokrąglamy usta
prosimy, aby dziecko zrobiło smutną minę – wykrzywia usta w podkowę

Tak naprawdę większość rzeczy, które będziemy robić z pacjentami, wyjdzie jedynie na ich korzyść. Dla opóźnionego rozwoju mowy najważniejsze jest wspieranie układu przedsionkowego, ale nie możemy zapominać o układzie dotykowym, proprioceptywnym, wzrokowym czy słuchowym. Wszystkie doświadczenia, zarówno te zmysłowe, jak i motoryczne, stanowią podstawę do rozwoju mowy.

Bibliografia:

https://forumlogopedy.pl/artykul/wspieranie-rozwoju-dzieci-z-opoznionym-rozwojem-mowy-z-zastosowaniem-terapii-integracji-sensorycznej, [dostęp: 16.01.20].
Odowska – Szlachcic Bożenna, Metoda integracji sensorycznej, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010.
Odowska – Szlachcic Bożenna, Terapia integracji sensorycznej, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011.
Skorek E. M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, wyd. Impuls 2005.
Demelowa G, Elementy logopedii, Warszawa 1987.
Rozya D.E., Opóźniony rozwój mowy a opóźnienie rozwoju mowy, Warszawa. P. Łobacz: Prawidłowy rozwój mowy dziecka., w: Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska.