Efekt śpiocha, nazywany też efektem przesypiania, to termin odnoszący się do wpływu, jaki ma na odbiorcę informacja, którą początkowo uznał jako fałszywą.
Na czym polega efekt śpiocha?
Według niektórych teorii efekt śpiocha polega na tym, iż odbiorca początkowo ignoruje wiadomość, która nie wydaje się wiarygodna. Jednak w końcu zaczyna w nią wierzyć, mimo iż początkowo uważał ją za fałszywą.
Nie oznacza to jednak, iż niektóre informacje przechowywane w naszej pamięci nie staną się kiedyś ważne, choćby jeżeli początkowo sądziliśmy, iż są one wątpliwe. Zaczynają być dla nas znaczące, gdy natrafimy na inne dane, które sprawiają, iż zmienimy zdanie.
Możemy po czasie przyswoić część wiadomości, którą pierwotnie uważaliśmy za fałszywą i uznać za swoje zdanie. Z czasem pamięć zaczyna być bardziej wybiórcza. Pewne fakty ulatują i między innymi dlatego możemy przyjmować do siebie z czasem pewne informacje, z którymi początkowo się nie zgadzaliśmy.
Zaufanie do osoby, od której dostajemy informację, ma znaczenie. informacja pochodząca od wiarygodnego źródła powoduje zdecydowanie silniejszą zmianę postaw u osób badanych, niż ta sama informacja pochodząca rzekomo ze źródła mało wiarygodnego. jeżeli opinie ludzi zbierane są dopiero po pewnym czasie [np. po 2-4 tygodniach] to wiarygodność źródła przestaje mieć znacznie. Nie ważne kto mówił, gdzie to zostało napisane – ważne jest co mówił. W umysłach ludzi informacja zaczyna żyć własnym życiem.
Geneza efektu śpiocha
W latach czterdziestych XX wieku, podczas II wojny światowej, rządy przeprowadziły wiele kampanii reklamowych, aby ludzie zaczęli patrzeć na wojnę w pozytywnym świetle. W szczególności Departament Wojny Stanów Zjednoczonych chciał wiedzieć, czy ich filmy propagandowe są skuteczne.
Mając to na uwadze, przeprowadzono serię eksperymentów, aby przeanalizować, jak filmy propagandowe wpłynęły na postawy żołnierzy. Wyniki były dość zastanawiające. Naukowcy odkryli, iż krótkie filmy nie wpłynęły na postawy żołnierzy w taki sposób, jakiego oczekiwali.
Gdy filmy miały charakter informacyjny, wzmacniały już istniejące postawy. Jednak generalnie po ich obejrzeniu żołnierze nie pałali większym optymizmem. Innymi słowy, producenci i psychologowie nie zdołali w ten sposób osiągnąć celu, dla którego stworzyli krótkie filmy propagandowe.
Co dziwne, odkryli też, iż po kilku miesiącach te krótkie filmy wywarły zaskakujący wpływ na żołnierzy. Chociaż żołnierze nie zmienili swojego nastawienia do wojny natychmiast po obejrzeniu spotów, pewne zmiany zaszły w ich myśleniu po dziewięciu tygodniach.
Na przykład ci żołnierze, którzy widzieli film Bitwa o Anglię, wykazywali nieco większą empatię dla Brytyjczyków. Dziewięć tygodni później ten poziom empatii wzrósł jeszcze bardziej. Carl Hovland, profesor z Uniwersytetu Yale, nazwał to zjawisko „efektem śpiocha”.
Efekt śpiocha w marketingu
Niektóre wiarygodne badania pokazują, iż przekonujący efekt wiadomości jest najwyższy zaraz po otrzymaniu informacji. W związku z tym można założyć, iż im więcej czasu upływa, tym bardziej wpływ na odbiorcę maleje. Agencje reklamowe dobrze o tym wiedzą. Dlatego często oferują jakąś nagrodę tym, którzy dokonują szybkich zakupów.
Niezbędne warunki
Aby efekt śpiocha zadziałał, muszą zostać spełnione dwa podstawowe warunki:
- Silny efekt początkowy: efekt śpiocha pojawia się tylko wtedy, gdy perswazyjna wiadomość wywołuje silny wpływ już na samym początku. Dzieje się tak, ponieważ mocne wrażenie gwarantuje, iż informacja na dłużej pozostanie w pamięci i myślach odbiorcy.
- Przekaz zgodny ze zdrowym rozsądkiem: gdy źródło informacji nie jest wiarygodne, odbiorcy mają tendencję do dyskredytowania wiadomości. Niemniej, jednak jeżeli okaże się, iż źródło nie jest wiarygodne dopiero po obejrzeniu filmu, jesteśmy bardziej otwarci na komunikaty, a także bardziej podatni na sugestię.
Zasada ta jest wykorzystywana w marketingu. Na przykład przez przekonanie przez producentów o zaletach danego produktu.
Wyjaśnienie tego zjawiska, jakim jest efekt śpiocha, może być bardzo proste. Niektórzy twierdzą, iż z biegiem czasu umysł zapomina, iż źródło informacji nie było całkowicie godne zaufania. Mimo to sama informacja pozostaje w naszej pamięci.
To jest powód, dla którego stajemy się bardziej podatni na to, by zaufać informacjom z niewiarygodnych źródeł dopiero po pewnym czasie, niż kiedy czytamy je po raz pierwszy.
Efekt śpiocha u dzieci
Efekt śpiocha można także zaobserwować u dzieci doświadczających rozwodu rodziców. Na podstawie pierwszych reakcji dziecka na sytuację rozpadu rodziny nie można przewidywać jak będą funkcjonować w kolejnych latach i w dorosłym życiu.
Wiele dzieci, które początkowo zareagowały na rozwód bardzo silnymi emocjami czy zaburzonym zachowaniem potrafi poradzić sobie z tym doświadczeniem kilka lat później. Z kolei u części dzieci, które sprawiały wrażenie dobrze radzących sobie z tą sytuacją wystąpił tzw. efekt śpiocha – objawy stresu wydobywają się na jaw z dużą siłą dopiero po wielu latach od rozwodu!
Chłopcy gorzej znoszą pierwsze lata tuż po rozwodzie niż dziewczęta. Mają większe problemy w szkole, w relacjach z rówieśnikami i w radzeniu sobie z agresją. Z wiekiem te różnice w przystosowaniu zanikały u dziewcząt efekt śpiocha występował częściej.
Odroczone skutki rozwodu objawiają się przede wszystkim w sferze bliskich związków.
Efekt śpiocha – afirmacje
W przypadku Afirmacji ten efekt może jednak zadziałać na naszą korzyść. Twierdzenia takie jak “Jestem pewny siebie” wielokrotnie powtarzane przez osobę niemającą tej pewności, mogą z czasem pozostać w naszej pamięci. Funkcjonować w niej nadal, kiedy już opadnie początkowe poczucie ich niewiarygodności.
Tezę tę wydaje się potwierdzać badanie, w którym amerykańscy studenci z mniejszości etnicznych – właśnie dzięki afirmacji – poprawili swoją samoocenę. W konsekwencji zmniejszając przepaść między ich średnią ocen a średnią białych studentów, stopniała niemal całkowicie.
A przecież ich samoocena była wyraźnie obniżona. Choćby faktem, iż do tej pory mieli reputację uczących się słabiej, co poza ich reputacją potwierdzały też statystyki obejmujące wieloletnie wyniki egzaminów. Gdyby ich afirmacje miały jedynie pogarszać ich nastrój i jeszcze bardziej ich przybijać – to nie mogłoby się udać!
Opracowanie wpisu: Karolina Szylar
Źródła:
https://reaperlair.wordpress.com/2012/05/22/inne-techniki-wplywu-spolecznego
https://pieknoumyslu.com/efekt-spiocha-dlaczego-wierzymy-w-falszywe-informacje
https://www.rozwodpoczekaj.org.pl/skutki-rozwodu-dla-dzieci
https://rozwojowiec.pl/baza-wiedzy/afirmacje/afirmacje-czym-sa-jak-je-stosowac
