Efekt placebo i jego przeciwieństwo, efekt nocebo, pokazują, iż nastawienie pacjenta może realnie wpływać na przebieg terapii. Zjawiska te odgrywają istotną rolę nie tylko w badaniach klinicznych, ale także w codziennym życiu, podkreślając, jak silny związek istnieje między umysłem a zdrowiem człowieka.
Czym jest efekt placebo?
Efekt placebo to zjawisko psychologiczne, polegające na podawaniu pacjentowi substancji nieaktywnej, co prowadzi do poprawy jego samopoczucia lub złagodzenia objawów choroby. Kluczową rolę odgrywa tu wiara pacjenta w skuteczność przyjętej substancji oraz związane z tym oczekiwanie poprawy. Ponadto polepszenie funkcjonowanie pacjenta obserwuje się także po samej wizycie u lekarza. Co ciekawe, na działanie efektu placebo ma także wpływ forma podawanej substancji, np. zastrzyki wywołują silniejszą reakcję placebo niż tabletki.
Czym jest efekt nocebo?
Efekt nocebo jest przeciwieństwem efektu placebo. Polega na wywołaniu negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak ból głowy czy nudności po podaniu substancji nieaktywnej. Efekt ten jest wynikiem negatywnego nastawienia pacjenta do prowadzonej terapii. Co więcej, osoby ze skłonnościami do depresji są bardziej narażone na działanie efektu nocebo.
Mechanizm działania
Mechanizm efektu placebo i nocebo opiera się przede wszystkim na działaniu układu nerwowego. U osób wierzących w skuteczność terapii dochodzi do aktywacji ośrodków mózgowych odpowiedzialnych za przewidywanie nagrody oraz zmniejszanie odczuwania bólu. Wydzielane są wówczas endorfiny, dopamina oraz inne neuroprzekaźniki poprawiające samopoczucie i obniżające napięcie. Natomiast w przypadku efektu nocebo aktywowane są obszary mózgu związane z lękiem i stresem, co prowadzi do uwalniania kortyzolu i nasilania objawów somatycznych, takich jak ból czy nudności. Badania z użyciem neuroobrazowania potwierdziły, iż reakcje te mają rzeczywiste podłoże biologiczne i nie są jedynie wyobrażeniem pacjenta.
Znaczenie w medycynie i życiu codziennym
Efekty placebo i nocebo mają ogromne znaczenie w praktyce medycznej. Grupa placebo w badaniach klinicznych pełni rolę punktu odniesienia. Dzięki niej można odróżnić obiektywne działanie leku od subiektywnej poprawy związanej z oczekiwaniami pacjenta. Zjawiska te obserwuje się także w życiu codziennym. Przykładem jest przyjmowanie suplementów diety o nieudowodnionej skuteczności, które mogą poprawiać samopoczucie wyłącznie dzięki wierze w ich działanie. Istotną rolę odgrywa także komunikacja lekarza z pacjentem. Sposób przekazywania informacji, ton głosu i nastawienie mogą wzmacniać efekt placebo lub nieświadomie wywołać efekt nocebo. Wokół stosowania placebo toczą się dyskusje etyczne, dotyczące granicy między wspieraniem terapii a wprowadzaniem pacjenta w błąd. Zjawiska te pokazują jednak jednoznacznie, jak ogromny wpływ na proces leczenia ma ludzka psychika.
