III debata plenarna z udziałem przedstawicieli samorządów
– Dzięki samorządom możemy nieść pomoc, edukować i wspierać mieszkańców regionów tak, aby żyło się im lepiej. Przy zagrożeniach zdrowotnych, jakie niesie bliskość w kontaktach człowieka ze zwierzętami, zmianach klimatycznych itp., jest o co walczyć – mówił Krzysztof Przybył. Podkreślił na wstępie, iż przedstawiciele samorządów, które najlepiej znają potrzeby lokalnych społeczności, już po raz kolejny uczestniczą w Kongresie „Zdrowie Polaków”, przedstawiając swoje działania na rzecz kondycji zdrowotnej mieszkańców, tym razem w szczególności te wpisujące się w koncepcją One Health.
Opracowanie: Paweł Rabiej
Moderatorzy: Krzysztof Przybył, prezes Fundacji Polskiego Godła Promocyjnego „Teraz Polska”, Paweł Rabiej, doradca prezesa Fundacji Polskiego Godła Promocyjnego „Teraz Polska”; Uczestnicy: Waldemar Bojarun, wiceprezydent Katowic; Barbara Danieluk, dyrektor Wydziału Zdrowia i Profilaktyki Urzędu Miasta Lublina; Renata Kaznowska, wiceprezydent m.st. Warszawy; Elżbieta Lanc, członkini Zarządu Województwa Mazowieckiego; Tadeusz Truskolaski, prezydent Białegostoku
Instytucje samorządu, zarówno lokalnego, jak i regionalnego, odgrywają dużą rolę w budowaniu świadomości zdrowotnej i środowiskowej lokalnych społeczności. Dysponują one również wieloma narzędziami, by działać holistycznie na rzecz poprawy zdrowia mieszkańców oraz jakości środowiska. Ponad trzy dekady rozwoju samorządności w Polsce to historia coraz bardziej kompleksowego i złożonego podejścia do tych zagadnień. Jak wskazywali uczestnicy panelu samorządowego podczas 5. Kongresu „Zdrowie Polaków”, kluczowym wyzwaniem jest dziś dla samorządów utrzymanie skali i zakresu prowadzonych działań, a także regulacje, które pozwolą regionom i gminom na bardziej elastyczne działanie.
Największy polski region, Mazowsze, koncentruje swoje działania przede wszystkim na promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej. Regionalne „szkoły promocji zdrowia” kształtują postawy prozdrowotne uczniów. Profilaktyka jest zadaniem władz regionu, punktem wyjścia w dbaniu o zdrowie. Samorząd realizuje więc kilkadziesiąt programów prozdrowotnych i sprzyjających upowszechnianiu modelu dobrego życia, począwszy od szczepień przez walkę z otyłością po wsparcie dzieci i młodzieży w kryzysach psychicznych, dla różnych grup mieszkańców. Mają one zarówno charakter interwencyjny, jak i edukacyjny. Część programów służy wspieraniu zdrowia przez sport (w tym „seniorady”, czyli zmagania sportowe seniorów). W ramach zintegrowanego podejścia „Jedno Zdrowie” realizowane są również programy na rzecz czystości środowiska, ochrony klimatu i powietrza. – Żeby być zdrowym, trzeba być wyedukowanym, stawiamy więc na edukację i profilaktykę – podkreślała Elżbieta Lanc.
Filozofia One Health uwzględnia w samorządach regionalnych i lokalnych różne aspekty, które wpływają na zdrowie i dobrostan mieszkańców. Barbara Danieluk wskazywała w dyskusji na konieczność szerokiego, wieloaspektowego traktowania tematyki zdrowego życia. Istotną rolę ma zwłaszcza włączanie w działania prozdrowotne mieszkańców i zwiększanie ich aktywności w tym zakresie. Lublin realizuje szereg programów profilaktyki i edukacji zdrowotnej. Są one wprowadzane po analizach potrzeb mieszkańców i cieszą się dużą popularnością. Do najszerszych i osiągających najlepsze rezultaty należą m.in. program zdrowego odżywiania dla młodzieży szkolnej, obejmujący także rodziców, dziadków, kadrę pedagogiczną. Jego celem jest edukacja w zakresie zdrowego odżywiania się w oparciu o produkty ekologiczne, nieprzetworzone, regionalne oraz zachęcanie do aktywności fizycznej.
W odpowiedzi na problemy zdrowotne istotne w pokoleniu mediów społecznościowych powstał program diagnostyki wad wzroku dzieci i młodzieży. Lublin jako jedno z niewielu polskich miast ma znaczną liczbę gabinetów dentystycznych w szkołach (63), co pozwala zarówno leczyć, jak i rozwijać profilaktykę stomatologiczną. Inne działania to m.in. profilaktyka chorób zakaźnych, w tym obejmująca przebywających w mieście uchodźców z Ukrainy, programy szczepień przeciwko pneumokokom, HPV oraz grypie. Dużym zainteresowaniem cieszą się programy przeciwdziałania uzależnieniom behawioralnym, rozwijany jest także obszar działań dotyczących zdrowia psychicznego, zarówno młodzieży, jak i seniorów. Miasto stawia również na czyste powietrze, zieleń, rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego. Za istotny punkt strategii One Health lokalne władze uznają współpracę z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami leczniczymi.
Znaczenie rewitalizacji terenów poprzemysłowych dla jakości życia w mieście podkreślały z kolei władze Katowic, jednego z najbardziej zielonych w tej chwili polskich miast. Ponad 40% powierzchni miasta to użytki leśne, ponad połowa – tereny zielone. Dzięki holistycznemu podejściu do infrastruktury, zdrowia i środowiska naturalnego Katowice zmieniają wizerunek miasta przemysłu ciężkiego, wydobywczego i hutniczego. W centrum miasta, na terenie dawnej, działającej jeszcze w latach 90., kopalni powstała Strefa Kultury, gdzie realizowane są wydarzenia kulturalne i społeczne. Jak podkreślał wiceprezydent Waldemar Bojarun, istotne znaczenie dla miasta ma przekształcanie terenów poprzemysłowych i poszukiwanie dla nich nowych funkcji. Na terenach dawnej kopalni Wieczorek przy dzielnicy Nikiszowiec powstał np. hub gamingowy. Elementem przekształcania środowiska na bardziej zielone są również inwestycje w infrastrukturę transportową, centra przesiadkowe, nowe linie tramwajowe, lepsze skomunikowanie dzielnic i tworzenie rozwiązań pozwalających ograniczyć ruch samochodowy w centrum miasta.
Miejskie programy prozdrowotne i profilaktyczne koncentrują się na sporcie. Niska aktywność fizyczna jest problemem wpływającym na zdrowie młodego pokolenia, dlatego miasto tworzy obiekty lekkoatletyczne, hale sportowe i pływalnie, by zwiększyć poziom aktywności sportowej i aktywnie do niej zachęca. Rozwijane są także programy edukacji ekologicznej. Przed kilkoma laty władze Katowic wdrożyły program edukacji regionalnej w szkołach ponadpodstawowych, od 2024 r. pojawi się także program edukacji ekologicznej. Ścieżka edukacyjna obejmie cztery obszary – transformację energetyczną, bioróżnorodność, zmiany klimatu oraz zagadnienia konsumpcjonizmu. – Katowice mają tytuł Europejskiego Miasta Nauki, a nie ma nauki bez nauki o zdrowiu – podkreślał wiceprezydent Katowic. Samorząd może realizować strategię One Health w wielu obszarach, w przypadku metropolii takich jak Katowice najważniejsze znaczenie ma kooperacja z innymi miastami metropolii, np. w zakresie poprawy jakości powietrza i likwidacji „kopciuchów”.
Podobne wyzwania związane z zapewnieniem dobrej jakości warunków do zdrowego życia ma Warszawa, która ze względu na liczbę ludności i gęstość zaludnienia oraz metropolitalny charakter od wielu lat stawia na poprawę jakości powietrza, rozwój transportu publicznego oraz ponowne zazielenianie różnych terenów w mieście. Strategia Zielonej Warszawy oraz strategie rozwoju miasta podkreślają wagę dobrostanu mieszkańców i potrzeb zdrowotnych, zakładają znaczną redukcję szkodliwych gazów oraz uzyskanie neutralności klimatycznej. Na poprawę jakości powietrza już wpłynął pozytywnie program zmniejszania liczby nieekologicznych pieców oraz inwestycje w rozwój taboru nisko- i zeroemisyjnego. „Rozbetonowywanie miasta” następuje z kolei dzięki nasadzeniom drzew (średnio ok. 10 tys. rocznie), wymianie betonowych torowisk na zielone (blisko 40 km), tworzeniu w dzielnicach parków kieszonkowych, poprawiających komfort życia w lokalnych społecznościach.
– Od wielu lat samorządy wskazują, jak bardzo potrzebna jest stabilizacja naszych dochodów, bo to lokalne władze ponoszą ciężar działań prozdrowotnych. Żeby zrealizować te ambitne plany, konieczne jest finansowanie, a nie pozbawianie samorządów przychodów i możliwości działania – podkreślała w dyskusji wiceprezydent Renata Kaznowska. W obszarze profilaktyki zdrowotnej Warszawa realizuje szereg programów prozdrowotnych. Coraz większą wagę zyskuje profilaktyka zdrowotna i edukacja zdrowia wprowadzana już w przedszkolach. Wiele działań w tym zakresie jest realizowane ze spółkami działającymi w mieście, np. Veolią – są to m.in. wspólne programy edukacyjne promujące oszczędzanie wody oraz proeokologiczne postawy młodego pokolenia.
Do koncepcji One Health odwołuje się od wielu lat stolica Podlasia. „Rozwój w NATURALnym rytmie” to hasło promujące program Fundusze Europejskie dla Podlaskiego do 2027 r. i podkreślające walory regionu. Jak wskazywał prezydent Białegostoku, Tadeusz Truskolaski, z punktu widzenia jakości środowiska istotna jest kwestia jakości powietrza. W wielu dzielnicach Białegostoku przez cały czas używa się węgla złej jakości. Kluczowa jest tu kwestia adekwatnej polityki regionalnej, pozwalającej gminom na wprowadzanie ograniczeń i regulacji.
Białystok jest po Warszawie najgęściej zaludnionym miastem w Polsce, posiadającym jednak wiele naturalnych terenów zielonych. Dba o ten potencjał i rozwija go poprzez tworzenie miejsc do spacerów, parków kieszonkowych, zielonych przystanków. Podobnie jak w Katowicach, władze Białegostoku zachęcają mieszkańców do uprawiania sportu, zdrowego odżywiania się i stylu życia, dbania o czystość środowiska i otoczenie. Zdiagnozowanym w mieście problemem jest plaga otyłości w młodym pokoleniu – z tego względu wprowadzono zakaz sprzedaży niezdrowej żywności i napojów wysokosłodzonych w szkołach. Coraz większym wyzwaniem także dla władz samorządowych są działania na rzecz poprawy zdrowia psychicznego młodego pokolenia, które nie radzi sobie z szybkością życia, przebodźcowaniem, hejtem w sieci. Z tego powodu władze Białegostoku zwiększają finansowanie programów w zakresie zdrowia psychicznego, m.in. w ramach budżetu obywatelskiego. Jak zauważył prezydent miasta, młodzież może być zarazem sojusznikiem władz w działaniach proekologicznych – jest w wielu obszarach prekursorem takich działań, mocno wyczulonym na kwestie klimatu i środowiska.
Podsumowanie
Zdrowie jest pochodną wielu czynników, genetycznych, środowiskowych, wynikających ze stylu życia. Strategie poprawy stanu zdrowia i jakości życia mieszkańców nie mogą więc ograniczać się do leczenia i interwencji w przypadkach zagrożenia, choć obszar ten musi funkcjonować skutecznie. Samorządy dostrzegają konieczność powiązania ze sobą różnych działań, by zgodnie z ideą One Health eliminować czynniki zmniejszające ryzyka i poprawiające dobrostan. najważniejsze jest zwłaszcza przesunięcie uwagi na profilaktykę i edukację zdrowotną. Nie bez powodu w dyskusji praktyków zarządzających samorządami powracał często temat edukacji zdrowotnej, która powinna znaleźć się w programie edukacji szkolnej. Lepiej i taniej jest zapobiegać niż leczyć, ale zapobieganie to edukacja i budowanie zdrowych nawyków od najmłodszych lat.
Link do nagrania: Działania samorządu na rzecz środowiska w kontekście ochrony zdrowia
