Ważna rola wątroby w organizmie
Wątroba to narząd, który pełni w organizmie szereg ważnych funkcji metabolicznych. Od jej pracy zależy stabilność całego ustroju i większości reakcji syntezy oraz rozkładu. W metabolizmie węglowodanów wątroba jest miejscem:
wytwarzania glikogenu z glukozy,wytwarzania glukozy w procesie glukoneogenezy,rozkładu glikogenu w procesie glikogenolizy.
W gospodarce tłuszczowej wątroba odpowiada za:Reklama
przekształcenie spożytych węglowodanów i białek w tłuszcze,tworzenie kluczowych dla metabolizmu związków białek z tłuszczami - fosfolipidów.
W procesach przemiany białek w wątrobie:
wytwarzane są aminokwasy,wytwarzane jest 85% wszystkich białek osocza, w tym albuminy i czynniki krzepnięcia;zachodzi proces transaminacji,zachodzi metabolizm mocznika.
Wątroba jest miejscem detoksykacji - w niej unieszkodliwiane są zewnętrzne substancje, takie jak trucizny i leki, a także metabolizowane hormony. Oprócz tego odgrywa rolę w procesach termogenezy metabolicznej bez udziału dreszczy.
Wątroba pełni dodatkowo funkcje immunologiczne i odpowiada za wytwarzanie żółci, od której uzależnione jest trawienie tłuszczu. Jak łatwo można zrozumieć, wątroba jest jednym z najistotniejszych narządów człowieka. Jest wielofunkcyjna i żaden z innych narządów nie może tych funkcji przejąć. Dlatego zachowanie zdrowej wątroby powinno być dla nas priorytetem. Tak się składa, iż wątroba pełni także główną funkcję w metabolizmie bilirubiny, będącej końcowym produktem przemiany hemu z hemoglobiny. Funkcję tę wykorzystujemy codziennie w laboratoriach do badania wątroby. Oznaczenie poziomu bilirubiny stanowi bezpośrednie odzwierciedlenie stopnia uszkodzenia bądź braku uszkodzenia wątroby.
Co to jest bilirubina?
Bilirubina jest barwnikiem żółciowym, powstającym w procesach przemiany hemu - części hemoglobiny, zawartej w erytrocytach. Hem to miejsce przyłączenia cząsteczki tlenu do hemoglobiny. Kiedy erytrocyt rozpada się lub obumiera, hemoglobina musi zostać rozłożona, a jej składowe wydalone lub reabsorbowane. Hem, będący centralną częścią hemoglobiny, zostaje rozłożony enzymatycznie do biliwerdyny, następnie ta rozkłada się do bilirubiny. W osoczu bilirubina transportowana jest w połączeniu z białkami - albuminami.
Taką frakcję bilirubiny nazywamy bilirubiną wolną: może ona przenikać przez łożysko i barierę krew - mózg, nie przenika z kolei do moczu. Bilirubina wolna transportowana jest do wątroby, w której ulega kolejnym przemianom enzymatycznym do bilirubiny związanej: oddziela się od albumin i zostaje sprzęgnięta z kwasem glukuronowym. Taka forma bilirubiny traci zdolność przenikania łożyska i bariery krew - mózg, jest za to aktywnie wydzielana do żółci. Stamtąd trafia do jelita, gdzie przekształcana jest w barwniki żółciowe - urobilinogeny. Bilirubina sprzężona przenika również do moczu.
Bilirubina a noworodki
Większość bilirubiny w organizmie człowieka powstaje przez rozpad erytrocytów, mniejsza część przez błędy i pomyłki w hematopoezie w szpiku kostnym, część także podczas rozpadu innych hemoprotein. Dzienne wytwarzanie bilirubiny jest u noworodków około 3-krotnie większe, niż u dorosłych. Związane jest to z:
dużą ilością rozpadających się codziennie erytrocytów, pochodzących z krążenia płodowego,nieefektywnymi mechanizmami sprzęgania w wątrobie, która dopiero "uczy się" metabolizowania bilirubiny.
Bilirubina wrażliwa jest na działanie światła, przez które ulega izomeryzacji - odwróceniu przestrzennemu cząsteczki. Takie izomery bilirubiny nazywa się fotoizomerami. Fotoizomery łatwo usuwane są z wątroby do żółci z pominięciem reakcji sprzęgania z kwasem glukuronowym, co znacznie przyspiesza proces unieszkodliwiania i usunięcia bilirubiny z krwiobiegu. Ma to wykorzystanie w fototerapii noworodków z wysokim poziomem bilirubiny i żółtaczką, którą ona wywołuje. Dzieci, poddawane naświetlaniu, szybciej pozbywają się żółtaczki. Jest to szczególnie istotne z powodu zdolności przenikania bariery krew - mózg przez bilirubinę wolną. Z łatwością może ona przeniknąć do układu nerwowego dziecka i uszkodzić jego strukturę - jądra podkorowe mózgu - wywołując trwałą niepełnosprawność lub choćby powodując śmierć.
Bilirubina w badaniach laboratoryjnych
Ocena stężenia bilirubiny opiera się w praktyce laboratoryjnej na oznaczeniu bilirubiny całkowitej, wolnej i związanej. W zależności od tego, która z frakcji przeważa i jaka jest ilość bilirubiny całkowitej, diagnostyka powinna pójść w określonym kierunku. Pierwszy przypadek, w którym bilirubina ma zastosowanie w diagnostyce, omówiliśmy przed chwilą: oznaczenie stężenia bilirubiny wolnej bierze udział w diagnostyce i monitorowaniu żółtaczek u noworodków. Dominacja frakcji wolnej bilirubiny ma - poza żółtaczką noworodków - następujące przyczyny:
nadmierne wytwarzanie bilirubiny - rozpad erytrocytów (hemoliza) w przebiegu: reakcji poprzetoczeniowych, hemoglobinopatii, talasemii, polekowo (wszystko określane jako niedokrwistości hemolityczne) lub nieefektywna erytropoeza w szpiku kostnym (niedokrwistości niedoborowe);upośledzony wychwyt bilirubiny przez wątrobę;poważne uszkodzenie wątroby, związane z jej dysfunkcją.
Dominacja frakcji sprzężonej ma następujące przyczyny:
zaburzenie transportu bilirubiny do żółci - defekty białek transportowych bądź znacznego stopnia uszkodzenie wątroby;mechaniczne zamknięcie dróg żółciowych z wątroby - nowotwory, kamica żółciowa.
W przypadku upośledzenia działania wątroby, stężenie bilirubiny ulega podwyższeniu, co może wywołać żółtaczkę skóry i oczu. Poziom, na którym pojawia się zażółcenie, oznacza, iż z dużym prawdopodobieństwem doszło do znacznego uszkodzenia wątroby. Zanim do tego dojdzie, procesy wyniszczające wątrobę mogą się rozwijać stopniowo. Dlatego monitorowanie poziomu bilirubiny jest jedną z metod oceny stanu wątroby, choćby przed wystąpieniem charakterystycznych objawów.
Stężenie bilirubiny, powyżej którego dochodzi do powstania żółtaczki u dorosłych, wynosi 2 - 2.5 mg/dl. Stężenie fizjologiczne wynosi maksymalnie 1.2 mg/dl u dorosłych. Do uszkodzenia wątroby może dojść z wielu różnych przyczyn, do których należą:
wirusowe zapalenie wątroby,mechaniczne uszkodzenie wątroby,nowotwory,polekowe zapalenie wątroby,zatrucie,alkoholizm.
Należy dodać, iż oznaczenie poszczególnych frakcji bilirubiny ma praktyczne znaczenie w odróżnieniu żółtaczki przedwątrobowej od śródmiąższowej i pozawątrobowej.
Jak przebiega badanie poziomu bilirubiny?
Badanie bilirubiny wykonuje się na czczo, krew do badania pobierana jest z żyły łokciowej. Wartości referencyjne kształtują się w sposób następujący:
bilirubina całkowita: 0.3 - 1.2 mg/lbilirubina wolna (inaczej pośrednia): 0.2 - 0.8 mg/dlbilirubina związana (inaczej bezpośrednia): 0.1 - 0.4 mg/dl.
Źródła:Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W., Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, Wrocław 2022.Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99740,bilirubina
CZYTAJ TAKŻE:
