Główny Urząd Statystyczny policzył, ile było w Polsce osób uprawnionych do wykonywania zawodów medycznych na koniec 2022 r., w jakim wieku i jakiej płci – dane zaprezentował w dokumencie „Zdrowie i ochrona zdrowia”.
W 2022 r. prawo wykonywania zawodu posiadało 158,9 tys. lekarzy, 44,3 tys. lekarzy dentystów, 310,0 tys. pielęgniarek, 41,1 tys. położnych, 37,9 tys. farmaceutów i 17,9 tys. diagnostów laboratoryjnych – w porównaniu z rokiem poprzedzającym we wszystkich wymienionych zawodach medycznych odnotowano zwiększenie się liczby uprawnionych do wykonywania zawodu, przy czym największy względny przyrost w 2022 r. zarejestrowano w grupie lekarzy (wzrost o 2,1 proc.). Natomiast w wartościach bezwzględnych, w stosunku do roku poprzedniego, najwięcej było pielęgniarek (więcej o 4,2 tys.) i lekarzy (więcej o 3,3 tys.).
Podobnie jak w roku poprzednim, również w 2022 r. zaobserwowano feminizację zawodów lekarzy i lekarzy dentystów, znacznie wyraźniejszą w grupie lekarzy dentystów niż w grupie lekarzy. W 2022 r. wśród lekarzy odsetek kobiet wyniósł około 59,5 proc., podczas gdy w grupie lekarzy dentystów kobiety stanowiły 76,3 proc.
Na dynamikę liczby osób posiadających prawo wykonywania zawodu medycznego ma wpływ przyrost nowych osób z wykształceniem medycznym i ubytek spowodowany odchodzeniem roczników starszych.
W 2022 r. utrzymały się niepokojące zjawiska w strukturze wieku lekarzy i lekarzy dentystów uprawnionych do wykonywania zawodu.
Wśród lekarzy, podobnie jak w latach poprzednich, najliczniejsza była grupa osób w wieku 50–59 lat. Ich liczba wyniosła 32,1 tys., a udział w ogólnej liczbie stanowił 20,2 proc. (20,6 proc. w roku 2021).
Jednocześnie zaobserwowano wzrost liczby lekarzy w grupach wieku: 30–39 lat, w której liczba lekarzy wyniosła 30,8 tys. i stanowiła 19,4 proc. ogółu lekarzy posiadających prawo wykonywania zawodu (w 2021 r. – 28,5 tys., to jest 18,3 proc.) oraz w wieku 70–79 lat – 16,0 tys., to jest 10,1 proc. ogółu lekarzy w 2022 r. posiadających prawo wykonywania zawodu (w 2021 r. – 14,4 tys., tj. 9,2 proc.).
Zmniejszył się natomiast udział lekarzy w najmłodszej grupie wieku do 29 lat – 16,9 tys., w stosunku do 18,2 tys. w 2021 r. oraz w wieku 40–49 lat (22,6 tys. w 2022 r. a w 2021r. – 23,3 tys.).
Odnotowano zróżnicowanie struktury wieku mężczyzn i kobiet lekarzy. Wśród mężczyzn dominującą grupę (około 23 proc. w obu analizowanych latach) stanowiły osoby w wieku 50–59 lat, podczas gdy wśród kobiet dominowały osoby w wieku 30–39 lat (około 20 proc. w obu analizowanych latach).
W grupie lekarzy dentystów zmiany te przebiegały nieco inaczej. W przedstawionych trzech ostatnich latach (2020–2022) najwięcej było osób w wieku 30–39 lat i analogicznie, jak w przypadku lekarzy – 50–59 lat. Udział trzydziestolatków w ogólnej liczbie lekarzy wyniósł w 2022 r. 21 proc. i był o 0,3 pkt proc. większy niż w 2021 r. W stosunku do roku poprzedniego, w 2022 r. o 0,4 pkt proc. zwiększył się udział osób w wieku 50–59 lat i wyniósł 20,8 proc. Natomiast udział osób najmłodszych, w wieku do 29 lat, wyniósł w 2022 r. 10,3 proc., to jest 4,6 tys. osób (spadek o 0,6 tys. osób w stosunku do 2021 r.).
Odnotowano zróżnicowanie struktury wieku mężczyzn i kobiet lekarzy dentystów: wśród mężczyzn dominującą grupę (około 25 proc. w obu analizowanych latach) stanowiły osoby w wieku 30–39 lat, podczas gdy wśród kobiet dominowały osoby w wieku 50–59 lat (około 21 proc. w obu analizowanych latach).
Podobnie jak w roku poprzednim, również w 2022 r. zaobserwowano feminizację zawodów pielęgniarek i położnych. W 2022 r. wśród pielęgniarek posiadających prawo wykonywania zawodu odsetek kobiet wyniósł około 97,2 proc.
Zmiany w strukturze wiekowej widoczne były również w grupie pielęgniarek i położnych. przez cały czas obserwujemy wzrost liczby pielęgniarek w wieku 50 lat lub więcej oraz do 39 lat. W 2022 roku najwięcej pielęgniarek uprawnionych do wykonywania zawodu było w wieku 50–59 lat – 98,0 tys., jednak kolejną liczną grupą są pielęgniarki w wieku 60–69 lat (79,2 tys.) i 40–49 lat (55,3 tys.). Podobnie jak w poprzednim roku, najmniej liczną grupę stanowiły pielęgniarki w wieku 80 lat lub więcej (1,7 tys.) i do 29 lat – 22,5 tys. W 2022 r. pielęgniarek w grupie wieku 70 lat lub więcej było prawie 27,2 tys., co stanowiło 8,7 proc. ogólnej liczby osób z uprawnieniami do wykonywania zawodu pielęgniarki (5,9 proc. w roku poprzednim).
Wśród pielęgniarek również zaobserwowano zróżnicowanie struktury wieku mężczyzn i kobiet – wśród mężczyzn dominował udział osób w dwóch grupach wieku: 30–39 lat (powyżej 30 proc. w obu analizowanych latach) i 40–49 lat (powyżej 28 proc.), podczas gdy wśród kobiet zdecydowanie dominowały osoby w wieku 50–59 lat (około 32 proc. w obu analizowanych latach).
Podobne tendencje jak w roku poprzednim wystąpiły w strukturze wieku położnych. W roku 2022 najliczniejsza była grupa położnych w wieku 50–59 lat – 12,1 tys., a ich udział w ogólnej liczbie położnych wynosił 29,5 proc. (we wcześniejszych latach ponad 30 proc.). Drugą pod względem liczby położnych była grupa w wieku 60–69 lat – 9,1 tys., co stanowiło 22,2 proc. udziału. Natomiast najmniej liczna była grupa położnych w wieku 70 lat lub więcej – około 3,3 tys. (2,2 tys. w roku poprzednim). Położnych w wieku 30–39 lat było 4,9 tys. osób, co stanowiło 12 proc. wszystkich osób uprawnionych do wykonywania tego zawodu.
Zdecydowaną większość wśród osób wykonujących zawód położnej stanowiły kobiety (99,8 proc. kobiet w obu analizowanych latach). Całkowita liczba mężczyzn wykonujących w 2022 r. ten zawód wyniosła 78 osób, w 2021 r. – 76, dlatego dane mężczyzn z tej grupy zawodowej zostały ograniczone do danych ogólnych.
Zauważalna jest tendencja starzenia się kadry medycznej w systemie ochrony zdrowia (liczba osób w wieku 60 lat lub więcej rośnie z każdym rokiem). Wyzwaniem staje się racjonalne planowanie rozwoju kadr medycznych, zachęcenie odpowiedniej liczby osób do kształcenia na kierunkach medycznych tak, aby zapewniona była zastępowalność pokoleń w grupie personelu medycznego. Ważne jest odpowiednie kształtowanie liczebności kadry medycznej, adekwatnie do zapotrzebowania. Istotne jest jak najlepsze wykorzystanie potencjału zawodowego kadry medycznej, zgodnie z potrzebami systemu oraz wsparcie rozwoju zawodowego obecnych pracowników. najważniejsze jest zapobieganie odpływowi pracowników służby zdrowia do innych zawodów, czy ich emigracji za granicę. istotną kwestią jest także zmniejszenie nierównomiernego rozkładu terytorialnego kadry medycznej pracującej z pacjentem.
W celu lepszego zobrazowania problemu, jakim jest niedostateczna ilość kadry medycznej, w niniejszej publikacji przedstawiono dynamikę liczby absolwentów wybranych kierunków medycznych na przestrzeni lat. Szczególną dynamiką liczby absolwentów charakteryzuje się kierunek pielęgniarstwo. W 2022 r. został odnotowany jej znaczny wzrost o 2,4 tys. – do 13,8 tys., natomiast spadła liczba absolwentów stomatologii – z 1,4 tys. w 2021 r. do 1,2 tys. w 2022 r.
Wyjaśnienia metodyczne
W odniesieniu do czterech zawodów medycznych: lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i położnych zastosowano wyniki analizy źródeł administracyjnych, w tym głównie rejestrów. Prezentowane dane odnoszą się do stanu na 31 grudnia 2022 r., z wyjątkiem danych o absolwentach kierunków medycznych, gdzie wykorzystane zostały dane za rok akademicki 2021/2022.
Dane na temat kadry medycznej pochodzą z Ministerstwa Zdrowia (w tym dane z Ministerstwa Obrony Narodowej), Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Głównego Urzędu Statystycznego. Dane o kadrze pracującej bezpośrednio z pacjentem dotyczą osób pracujących w placówkach opieki zdrowotnej, a także w żłobkach, klubach dziecięcych i domach pomocy społecznej, gdzie świadczona praca uznawana jest jako wykonywanie zawodu medycznego, bez względu na formę zatrudnienia (samozatrudnienie, umowa o pracę, umowa cywilnoprawna). Każdy pracownik jest liczony tylko raz, w głównym miejscu pracy.
Ze względu na niepełną realizację obowiązku statystycznego przez podmioty lecznicze, szczególnie praktyki zawodowe, dane dotyczące osób pracujących z pacjentem mogą być niższe niż stan faktyczny. Dlatego, w wyniku przeprowadzonych prac metodologicznych, dane dotyczące lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i położnych za lata 2020, 2021 i 2022 zostały oszacowane wyłącznie na podstawie źródeł administracyjnych, w tym rejestrów. Dane te są nieporównywalne z danymi publikowanymi wcześniej.
W pracach nad algorytmem służącym do oszacowania liczby lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i położnych wykorzystano następujące źródła administracyjne:
– wykaz ZUS płatników składek,
– rejestr podmiotów wykonujących działalność leczniczą,
– rejestry praktyk lekarskich,
– wykaz podmiotów, z którymi NFZ podpisał umowę na świadczenie usług medycznych,
– Centralny Rejestr Pielęgniarek i Położnych,
– Centralny Rejestr Lekarzy i Lekarzy Dentystów.
W pracach wykorzystano także zbiory opracowane w GUS na potrzeby innych badań statystycznych, na przykład zbiór BJS (Baza Jednostek Statystycznych), co pozwoliło na uniknięcie powielania części prac.
.
