DEET, czyli N,N- dietylo-3-metylobenzamid
DEET został wprowadzony do użytku w 1946 roku oraz stał się jednym z najpopularniejszych środków stosowanych w celu ochrony przed komarami i kleszczami. Wynika to między innymi z jego łatwej dostępności oraz niskiej ceny. Na jego korzyść przemawia również niezawodność oraz długi czas działania, który zależy od stężenia w preparacie. Im wyższe stężenie związku, tym dłużej chroni przed ukąszeniami. Natomiast jednym z jego niewątpliwych minusów jest fakt, iż może niszczyć syntetyczne tkaniny – nie powinno się go więc aplikować na ubrania, a wyłącznie na skórę.
Działanie DEET związane jest z jego wpływem na węch owadów. Dodatkowo działa on jako środek zapobiegający żerowaniu, co pozwala owadom unikać żywności nim zanieczyszczonej.
Preparaty zawierające DEET mogą być stosowane od 2 roku życia, przy czym stężenie należy dobierać w zależności od wieku. W przypadku dzieci pomiędzy 2. a 12. rokiem życia środek na komary z DEET nie powinien zawierać więcej niż 10% związku, co zapewnia ochronę na 2–3 godziny. Warto zaznaczyć, iż stężenia powyżej 50% nie przyczyniają się już do zwiększenia skuteczności preparatu.
Nie ma wielu danych dotyczących stosowania preparatów zawierających DEET u kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią, w związku z czym kobiety często obawiają się ich stosowania. Zawsze należy rozważyć, czy korzyści wynikające ze stosowania DEET w czasie ciąży mogą przeważyć nad możliwym ryzykiem. Prawidłowe stosowanie DEET na skórze lub ubraniach chroni przed 90% ukąszeń komarów i przyczepieniem się kleszczy. Ogólnie rzecz biorąc, dostępne dane wydają się być uspokajające – repelenty na owady na bazie DEET są stosunkowo bezpieczne, jeżeli są stosowane zgodnie z zaleceniami, w związku z czym kobiety ciężarne mogą rozważyć stosowanie preparatu DEET np. o stężeniu 20%.
Preparaty zawierające DEET mogą podrażniać skórę, szczególnie osób wrażliwych. Mimo, iż środki te stosowane są zewnętrzne, to pewna ich ilość (9-56%) przechodzi do krążenia ogólnego. Niewłaściwie stosowane preparatu może wywierać działania toksyczne, dlatego należy stosować je zgodnie z zaleceniami producenta. Sytuacja może stać się niebezpieczna w przypadku celowego lub przypadkowego połknięcia DEET – osiąga on wtedy znacznie większe stężenia we krwioobiegu, co może prowadzić do wystąpienia niedociśnienia, drgawek oraz śmierci. Pojawiają się również doniesienia o negatywnym wpływie DEET na układ hormonalny oraz zdrowie kości u dzieci i młodzieży, jednak informacje te wymagają potwierdzenia w dalszych badaniach.
Ikarydyna
Ikarydyna jest syntetyczną substancją, która wykazuje nieco niższą skuteczność porównaniu z preparatami na bazie DEET. Pod kątem bezpieczeństwa wypada jednak znacznie korzystniej.
Ikarydyna działa odstraszająco na komary, meszki, muchy tse-tse oraz kleszcze, a mechanizm działania ikarydyny związany jest z jej wpływem na aktywność receptorów węchowych u insektów, co zaburza kodowanie zapachów niezbędnych do wykrycia potencjalnych żywicieli.
Dużą zaletą ikarydyny jest brak zapachu oraz negatywnego wpływu na układ nerwowy. Nie powoduje również podrażnień skóry oraz nie wywołuje reakcji alergicznych. W przeciwieństwie do DEET nie uszkadza materiałów syntetycznych.
Podobnie jak preparaty na bazie DEET może być stosowana zarówno u dorosłych, jak i u dzieci od 2 roku życia. Ikarydyna wydaje się być również bezpieczna dla kobiet w ciąży oraz karmiących piersią. Zawsze należy jednak stosować preparaty zgodnie z zaleceniami producenta.
Czas działania preparatów zawierających ikarydyne uzależniony jest od jej stężenia:
- 20% – 8-14 godzin
- 10% – 3,5-8 godzin
Ważne!
Nie należy mieszać preparatów zawierających DEET oraz ikarydynę, gdyż połączenie tych dwóch substancji jest toksyczne dla człowieka.
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę wyżej przedstawione informacje, zasadne wydaje się polecanie pacjentom preparatów na bazie ikarydyny w pierwszej kolejności.
Na korzyść tego związku przemawia przede wszystkim znacznie większy profil bezpieczeństwa oraz brak toksycznego wpływu na układ nerwowy, choćby po przypadkowym dostaniu się preparatu do organizmu.
Ikarydyna jest również bezpieczniejszym wyborem dla kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.
Niezależnie od wybranego preparatu, zawsze należy poinformować pacjenta, aby stosować go zgodnie z zaleceniami producenta oraz nie przekraczać wskazanych w ulotce dawek dobowych.
Autor: mgr farm. Dominika Poborca
Bibliografia:
Shrestha B, Lee Y. Mechanisms of DEET gustation in Drosophila. Insect Biochem Mol Biol. 2021 Apr;131:103550. doi: 10.1016/j.ibmb.2021.103550. Epub 2021 Feb 4. PMID: 33549816.
MotherToBaby | Fact Sheets [Internet]. Brentwood (TN): Organization of Teratology Information Specialists (OTIS); 1994–. N,N-diethyl-meta-toluamide (DEET). 2023 Jul. PMID: 35951784.
Koren G, Matsui D, Bailey B. DEET-based insect repellents: safety implications for children and pregnant and lactating women. CMAJ. 2003 Aug 5;169(3):209-12. Erratum in: CMAJ. 2003 Aug 19;169(4):283. PMID: 12900480; PMCID: PMC167123.
Zhu X, Liu W, Lin B, Qian H, Xu M, Zheng Y, Bai Y. From repellent to risk: DEET’s adverse effects on hormones and bone health in kids. J Adv Res. 2025 Mar 21:S2090-1232(25)00197-3. doi: 10.1016/j.jare.2025.03.037. Epub ahead of print. PMID: 40122280.
https://static.ewg.org/reports/2013/bug_repellents/2013_EWGs_Guide_to_Bug_Repellents.pdf?_ga=2.183054373.209518556.1498863432-753189801.1495205289
https://go.drugbank.com/drugs/DB14074
