Czynniki teratogenne to substancje, które mogą powodować wady wrodzone u rozwijającego się płodu. Aby zapewnić zdrowy rozwój dziecka, ważne jest, by przyszłe mamy były świadome tych zagrożeń i wiedziały, jak ich unikać. Czym adekwatnie są teratogeny i jakie szkody mogą wyrządzić? Co możesz zrobić, żeby zminimalizować ich wpływ na płód?
Co to są czynniki teratogenne?
Czynniki teratogenne mogą powodować wady wrodzone lub zaburzenia w rozwoju płodu podczas ciąży. To, jak bardzo oddziałują na płód, zależy od kilku czynników, takich jak dawka, czas ekspozycji oraz podatność genetyczna płodu.
Najbardziej wrażliwym okresem w rozwoju płodu jest pierwszy trymestr ciąży, a zwłaszcza czas pomiędzy 3. a 8. tygodniem. Ekspozycja na teratogeny może wtedy prowadzić do poważnych wad strukturalnych. W drugim i trzecim trymestrze ryzyko nieco spada, jednak czynniki te dalej mają negatywny wpływ na wzrost i rozwój funkcjonalny narządów.
Mechanizmy działania teratogenów
Działanie czynników teratogennych może odbywać się na różne sposoby, np. poprzez:
- bezpośrednie uszkodzenie komórek, prowadzące do wad strukturalnych,
- zakłócenie procesów różnicowania i wzrostu komórek, a w konsekwencji nieprawidłowy rozwój narządów,
- zmiany w ekspresji genów,
- indukcję stresu oksydacyjnego, w wyniku którego powstają wolne rodniki uszkadzające komórki płodu.
Jakie wady mogą wywołać czynniki teratogenne?
Teratogeny mogą prowadzić do rozmaitych nieprawidłowości w rozwoju płodu. Wady te dotyczą różnych układów i narządów, m.in.:
- serca, np. wrodzone zwężenie aorty, defekty przegród serca,
- układu nerwowego, np. bezmózgowie, rozszczep kręgosłupa, wodogłowie,
- twarzoczaszki, np. rozszczep podniebienia, wady ucha prowadzące do utraty słuchu,
- kończyn – ich skrócenie lub całkowity brak, dodatkowe lub zrośnięte palce,
- układu moczowo-płciowego, np. nieprawidłowości w budowie nerek, wady strukturalne macicy i pochwy.
Rodzaje czynników teratogennych
Czynniki teratogenne można podzielić na 3 główne grupy:
- biologiczne – to bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty, które wywołują u przyszłej mamy choroby niebezpieczne dla płodu. Przykładowo różyczka w ciąży może powodować zaćmę, głuchotę, wady serca i opóźnienie umysłowe dziecka,
- chemiczne – należą tu wszystkie substancje o toksycznym wpływie na organizm malucha, m.in. alkohol, nikotyna, pestycydy, niektóre leki, np. izotretynoina stosowana w leczeniu trądziku, która może powodować wady twarzoczaszki czy serca,
- fizyczne – to głównie promieniowanie jonizujące, które może wywołać przedwczesny poród, a także poważne wady rozwojowe płodu, łącznie z jego śmiercią. Innym czynnikiem fizycznym jest też wysoka gorączka u mamy – jeżeli trwa zbyt długo, może prowadzić do wad cewy nerwowej.
Jak unikać czynników teratogennych w czasie ciąży?
Podstawą zdrowej ciąży są regularne wizyty u lekarza prowadzącego, które pozwalają monitorować zdrowie mamy i dziecka, a także gwałtownie wykryć ewentualne problemy. Skonsultuj się ze specjalistą jeszcze przed zajściem w ciążę i omów z nim np. stosowane leki. Jak jeszcze możesz zmniejszyć ryzyko kontaktu z teratogenami?
- Dbaj o regularne i aktualne szczepienia – pozwolą zmniejszyć ryzyko groźnych dla płodu infekcji,
- zrezygnuj z alkoholu i papierosów – nie tylko w czasie ciąży, ale także podczas starań o dziecko,
- zadbaj o dietę – jedz różnorodnie i kolorowo, ale unikaj pokarmów surowych i niedogotowanych, np. tatara, sushi, niepasteryzowanego nabiału,
- suplementuj kwas foliowy – jego niedobór może wywołać wady cewy nerwowej, np. rozszczep kręgosłupa,
- zmniejsz ryzyko zakażenia wirusami czy bakteriami – myj często ręce i unikaj osób z wyraźnymi objawami infekcji.
Teratogeny mają potencjał wywoływania poważnych wad wrodzonych i zaburzeń w rozwoju płodu, dlatego warto aktywnie ich unikać. W razie jakichkolwiek wątpliwości porozmawiaj na ten temat ze swoim lekarzem, który udzieli Ci wszelkich niezbędnych informacji.
fot.v/pixabay
