Czym jest ocena funkcjonalna? Co warto o niej dzisiaj wiedzieć?

W polskich szkołach przybywa uczniów objętych pomocą psychologiczno-pedagogiczną – portal epedagogika.pl, powołując się na dane Systemu Informacji Oświatowej podaje, iż na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat liczba orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne uległa podwojeniu.

Konieczność objęcia dziecka specjalistycznym wsparciem stwierdza się nie tylko na podstawie rozpoznanej niepełnosprawności, ale również m.in. dysleksji, trudności w uczeniu się, niepowodzeń szkolnych czy wyzwań związanych z doświadczeniem choroby lub migracji. Osoby decydujące o kształcie systemu oświaty, w tym eksperci i rządzący, wychodząc naprzeciw rosnącym potrzebom, starają się wdrożyć rozwiązania usprawniające i podnoszące skuteczność udzielanej pomocy. Przykładem takiego działania, nad którym realizowane są prace i które w niedalekiej przyszłości zaistnieje w polskiej edukacji, jest ocena funkcjonalna ucznia.

Na czym polega ocena funkcjonalna?

Ocena funkcjonalna stanowi kolejny krok na drodze budowania edukacji włączającej, maksymalnie – jak to możliwe – dostosowanej do indywidualnych potrzeb ucznia. Obejmuje szereg czynności, od rozpoznawania potrzeb, przez udzielanie wsparcia w uczeniu się, po dokonanie ewaluacji efektywności tego wsparcia. Twórcy konceptu oceny funkcjonalnej proponują następujący schemat działań:

1) przeprowadzenie, w trakcie trzech – czterech tygodni, obserwacji funkcjonowania ucznia z wykorzystaniem wybranego narzędzia przez minimum trzy osoby: pracowników szkoły, np. nauczyciela – wychowawcę, nauczyciela przedmiotu, szkolnego specjalistę oraz rodzica/opiekuna prawnego;

2) zebranie i porównanie spostrzeżeń wszystkich osób prowadzących obserwację: próba zrozumienia trudności ucznia i identyfikacji jego mocnych stron;

3) ustalenie planu wsparcia edukacyjno-terapeutycznego: wybór jednego lub dwóch priorytetowych obszarów wsparcia, określenie w ich ramach celów do osiągnięcia oraz wskazanie realizatorów działań;

4) zarekomendowanie jednego z trzech poziomów wsparcia:

• poziom 1: wsparcie w trakcie bieżącej pracy z uczniem (podczas lekcji, pobytu na świetlicy, w bibliotece, może mieć postać np. wydłużenia czasu w wykonanie zadania, powtórzenia/doprecyzowania instrukcji, doraźnej pomocy drugiej osoby czy środków i technologii wspomagających uczenie się),
• poziom 2: wsparcie dodatkowe (poza bieżącą pracą obejmuje dodatkowe działania edukacyjne i zajęcia specjalistyczne indywidualne lub grupowe, może być uzupełnione działaniem podmiotów zewnętrznych, np. poradni psychologiczno-pedagogicznej),
• poziom 3: wsparcie specjalistyczne (poza opisanymi wyżej, obejmuje działania udzielane z wykorzystaniem zasobów środowiska lokalnego, np. fundacji, ośrodków doskonalenia nauczycieli, specjalistycznych poradni);

5) stałe monitorowanie udzielanego wsparcia i w razie potrzeby modyfikowanie go;

6) dokonanie ewaluacji zaplanowanego wsparcia, analizy zmian w funkcjonowaniu ucznia i podjęcie decyzji co do dalszych działań:

• zakończenie udzielanego wsparcia,
• kontynuowanie oddziaływań – ich utrzymanie lub modyfikacja,
• skierowanie ucznia na pogłębioną diagnozę w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Zaproponowany schemat został wdrożony i przeprowadzony w trakcie zakończonych w latach 2023-2024 pilotażowych działań z udziałem pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz szkół. w tej chwili realizowane są prace nad wprowadzeniem powszechnej oceny funkcjonalnej ucznia we wszystkich placówkach – projekt odpowiedniego rozporządzenia jest konsultowany i opiniowany.

Warto zaznaczyć, iż ocena funkcjonowania dziecka nie jest nowym konceptem; diagnoza potrzeb i możliwości od zawsze stanowi podstawę do zaplanowania oddziaływań wspomagających i terapeutycznych, a nauczyciele i specjaliści realizują czynności w tym obszarze na mocy już obowiązujących rozporządzeń, np. prowadząc obserwacje pedagogiczne czy opracowując wielospecjalistyczną ocenę funkcjonowania ucznia. Proponowane rozwiązanie nakłada jednak na pracowników szkół nowy, konkretny obowiązek: sporządzenie oceny funkcjonowania dziecka w przypadku zauważenia prezentowanych przez nie trudności.

Zostały już opracowane propozycje narzędzi, umożliwiających spełnienie przewidzianych w znowelizowanych przepisach wymogów:

• Kompleksowa Analiza Procesów Poznawczych – zestaw narzędzi diagnostycznych do oceny funkcji wykonawczych, percepcyjnych i komunikacyjnych dla dzieci i młodzieży. Nowoczesne narzędzie opracowane pod kierownictwem zespołu ekspertów z Instytutu Badań Edukacyjnych, skorelowane z aplikacją komputerową jest w tej chwili dostępne dla poradni koordynujących w ramach projektów grantowych; w dalszych etapach mają dołączać kolejne placówki (szczegóły mają pojawiać się na stronie szkolenia.ore.edu.pl);
• Kwestionariusz Szkolnej Oceny Funkcjonalnej, poddany badaniom pilotażowym i już dostępny na stronach Instytutu Badań Edukacyjnych.

Ocena funkcjonalna ucznia – co dziś warto o niej wiedzieć?

• komunikaty Ministerstwa Edukacji Narodowej podają, iż obowiązek dokonania oceny funkcjonalnej nie zaistnieje z początkiem roku szkolnego 2025/2026; termin przewidywany w projekcie rozporządzenia to 1 kwietnia 2026 r.;
• do tego czasu nauczyciele i specjaliści mogą poszerzyć swoją wiedzę związaną z diagnozowaniem potrzeb podopiecznych i projektowaniem wsparcia;
• posiadanie diagnozy medycznej, orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub innego dokumentu nie jest warunkiem sporządzenia oceny funkcjonalnej – przygotowujemy ją zawsze, gdy zauważymy trudności w funkcjonowaniu dziecka.

Bibliografia:

• https://www.gov.pl/web/edukacja/ocena-funkcjonalna-men-pracuje-nad-metodami-lepszej-oceny-potrzeb-i-mozliwosci-dzieci-i-uczniow, dostęp z dna 20.08.2025 r.
• https://epedagogika.pl/aktualnosci/nowa-ocena-funkcjonalna-ucznia.-czy-nowe-przepisy-calkowicie-zmienia-zasady-wydawania-orzeczen-i-opinii-przez-poradnie-psychologicznopedagogiczne-9396.html, dostęp z dnia 20.08.2025 r.
• Z. Gajdzica, E. Widawska, S. Byra, E. Domagała-Zyśk, B. Jachimczak, R. Piotrowicz, E. Neroj, Ocena funkcjonalna w szkole dla wszystkich – założenia, pomiar, zastosowanie, publikacja opracowana w ramach zadania zleconego pn. Organizacja i realizacja Projektu innowacyjno-wdrożeniowego w zakresie oceny funkcjonalnej(e-book), Katowice-Kraków 2024
• https://ibe.edu.pl/images/badania/Wspieranie%20dostepnosci%20edukacji%20dla%20dzieci%20i%20mlodziezy/Materia%20wprowadzajcy%20do%20czci%20warsztatowej.pdf, dostęp z dnia 20.08.2025 r.

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli