Analiza Bioenergetyczna, inaczej Bioenergetyka, jest nurtem psychoterapeutycznym łączącym werbalną pracę nad konfliktami wewnętrznymi pacjenta z pracą z jego ciałem. Jej twórcą jest Alexander Lowen – wybitny amerykański psychiatra i psychoterapeuta. Źródła analizy bioenergetycznej to freudowska psychoanaliza, skupiona na obrazie umysłu i jak wszystkie chyba nurty psychoterapii somatycznej – prace i badania Wilhelma Reicha, które dały Bioenergetyce obraz całej osoby – ciała i umysłu.
Przyczyną włączenia ciała w proces psychoterapeutyczny (analityczny) był fakt (potwierdzony przez szereg odkryć neurobiologii, badań nad traumą i przywiązaniem), iż wszystko czego doświadczamy na poziomie psychicznym odzwierciedla się w ciele, a co to jest, można odczytać z jego struktury – formy, ruchliwości, napięć (zablokowanej ekspresji, przepływu), czy też ilości energii biologicznej* (wegetatywnej), zasilającej wszystkie funkcje życiowe oraz sposoby, w jaki tą energię wykorzystuje.
*Samo pojęcie „bioenergetyki” znane jest w biochemii i dotyczy badań nas procesami na poziomie molekularnym czy choćby submolekularnym. Energia stanowi element wszystkich procesów życiowych (ruchu, odczuwania, myślenia). Ilość energii, którą posiadamy oraz sposób, w jaki ją wydatkujemy jest odzwierciedlony w naszej osobowości (np. impulsywność, kompulsywność, depresyjność). W Bioenergetyce pracujemy nad ładowaniem i rozładowywaniem energii – zdrowy organizm funkcjonuje bowiem w stanie równowagi między naładowaniem a rozładowaniem.
Bioenergetyka jak i inne somatyczne teorie charakteru opiera się na psychologii rozwojowej i przyjmuje, iż wraz z kształtowaniem się wzorców emocjonalnych i psychologicznych w organizmie, powstają nawyki ruchowe i wzorce „energetyczne”, które gruntują się przez resztę życia. Doświadczenie kształtuje zarówno ciało, jak i psychikę w sposób spójny i charakterystyczny (struktura charakteru).
„W pozie, w postawie, w nastawieniu i w każdym geście organizm mówi językiem, który poprzedza i wykracza poza jego słowa”.
Alexander Lowen
Elementem różniącym Analizę Bioenergetyczną od klasycznej psychoterapii jest więc włączenie ruchu, jako kolejnego oprócz myśli i obrazów czy też emocji, źródła i drogi rozwiązania konfliktów wewnętrznych. Każde ciało ma swoją unikalną ekspresję, która ujawnia osobowość i charakter jednostki. jeżeli pacjent nie reaguje lub skutecznie broni się na oddziaływanie psychiczne, sięgamy po ruch ciała i odwrotnie, jeżeli nie możemy dostać się do przeszkadzającej fizycznej postawy, to pracujemy nad jej charakterologicznymi przejawami. Bioenergetyka daje zatem dostęp do wszystkich warstw ochronnych, które budujemy już w dzieciństwie, chroniąc nasze serce przed zranieniem.
Najbardziej zewnętrzną jest warstwa ego, gdzie królują najpowszechniejsze mechanizmy obronne ego. Warstwa mięśniowa to przestrzeń dla chronicznych napięć, które wspierają i ugruntowują mechanizmy obronne ego. Napięcia chronią osobę przed stłumionymi uczuciami, których boimy się wyrazić, znajdującymi się w warstwie emocji. Centrum to miejsce uczuć miłości i poczucia, iż jest się kochanym. Bioenergetyka zakłada, iż ograniczenie się do pierwszej warstwy – uświadomienie sobie własnych mechanizmów obronnych, nie ma większego wpływu na napięcia mięśniowe czy uwolnienie stłumionych emocji. Nie możemy się zmienić jedynie wysiłkiem naszej woli. Praca tylko w tym obszarze (bez redukcji napięć mięśniowych), sprawi, iż świadomość przekształci się jedynie w inny rodzaj racjonalizacji. W Bioenergetyce staramy się konsekwentnie wydobywać i uwalniać uczucia, które przełamują napięcia mięśniowe, zdobywając tym samym dostęp do energii życiowej, niezbędnej do dokonania zmiany oraz zapewniając integrację na wszystkich poziomach. Z kolei wychodząc od warstwy drugiej, w razie potrzeby możemy wrócić w obszar pierwszej i trzeciej.
Żeby zmieniła się osobowość musi się zmienić się ciało. Sama świadomość konfliktów nie zmodyfikuje osobowości, bo istotny dla zmiany jest również czynnik energetyczny. Wiedza to jedynie wstęp do działania. W terapii bioenergetycznej posługujemy się pojęciem „struktury charakteru”. „Charakter” obejmuje nie tylko umysł, ale cały portret psychologiczny wzbogacony o specyficzne aspekty funkcjonowania cielesnego. Ego, czyli ta część nas, która odczuwa zagrożenie, nabywa w trakcie rozwoju automatyczny tryb reagowania (zbroja charakteru) i wzorzec napięciowy powstały w odpowiedzi na traumy rozwojowe (zbroja mięśniowa) , który nazywamy „charakterem” – opancerza samą siebie, by odbijać i osłabiać ciosy ze świata zewnętrznego i chaos wewnętrznych potrzeb.
Celem zbroi jest ochrona jednostki przed bolesnymi i zagrażającymi doświadczeniami emocjonalnymi.
Zbroja charakteru wraz ze zbroją mięśniową reguluje lub hamuje prąd wegetatywny (prąd pobudzenia, niewerbalnej ekspresji emocji i ruchów mimowolnych pod wpływem autonomicznego układu nerwowego) i rozumiana jest w odniesieniu do deregulacji autonomicznego układu nerwowego. Służy utrzymywaniu zrównoważonej gospodarki energetycznej przez stłumienie energii, która nie może zostać rozładowana. Nasza zdolność do regulowania gospodarki energetycznej zależy od stopnia opancerzenia – w terapii bioenergetycznej, chcemy uwolnić człowieka od ograniczeń zbroi. Zdrowa jednostka nie ma takich ograniczeń, u niej energia przepływa swobodnie i może ją zużywać na przeżywanie przyjemności i twórczą ekspresję. Gospodarka niskiej energii jest typowa dla większości ludzi i decyduje o skłonności do popadania w depresję. Napięcie – trzymanie energii, zwykle powoduje ból, blokujący przepływ pobudzenia. Może on też wystąpić lub się nasilić w trakcie rozluźnienia z powodu przejścia fali energetycznej.
Najprościej więc pisząc, w Analizie Bioenergetycznej mamy dostęp do źródeł konfliktu wewnętrznego pacjenta z wszystkich poziomów jego funkcjonowania. Możemy analizować problem psychologiczny, ale również jego przejaw w strukturze ciała i ruchach pacjenta.
Celem Bioenergetyki jest zatem:
- przywrócenie ciału naturalności, swobody i spontaniczności – żywotności poprzez redukcję napięć mięśniowych i zwiększenie przepływu energii,
- zwiększenie ugruntowania jednostki – jej kontaktu z rzeczywistością i poczucia, iż pewnie stoi na ziemi,
- zintegrowanie ego z ciałem oraz jego dążeniem do przyjemności,
- pomoc w odkrywaniu pierwotnych źródeł swoich konfliktów (poprzez pracę z przeszłością) i odnajdywanie nowych dróg radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, które w przeszłości wymusiły wytworzenie zbroi,
- pomoc w tworzeniu mostu między odczuciem w ciele a emocjami i ich regulacji,
- wzięcie odpowiedzialności za dobre samopoczucie i własny rozwój.
„Jeśli odcinamy się od przeszłości, nie ma też przyszłości. A przeszłością człowieka jest jego ciało. Pełne życie, to życie w ciele. Doświadczanie życia, jest możliwe wyłącznie poprzez ciało.”
Alexander Lowen
