Hashimoto jest przewlekłym limfocytarnym zapaleniem tarczycy. U jej podłoża leży nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, który wytwarza przeciwciała atakujące własne tkanki. Skutkiem tego mechanizmu jest stopniowe niszczenie tarczycy, która z czasem przechodzi w stan niedoczynności. W przebiegu niedoczynności następuje niedostateczne wytwarzanie hormonów tarczycy – T3 (trójjodotyroniny) i T4 (tyroksyny).
Jod jako istoty mikroelement dla prawidłowej funkcji tarczycy
W niektórych przypadkach przyczyną niedoczynności tarczycy może być niedostateczna podaż jodu – mikroelementu niezbędnego do prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Stężenie jodu w tarczycy jest 25 razy większe niż stężenie w osoczu. Zadaniem jodu jest przyłączenie się do typoglobuliny. Następnie w efekcie wielu reakcji dochodzi do końcowego powstania hormonów tarczycy – T3 oraz T4. W sytuacji kiedy spożycie jodu wynosi mniej niż 50 µg/dobę, tarczyca nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniej ilości hormonów tarczycy. Ponadto, niedobór jodu może prowadzić do powstawania stresu oksydacyjnego, który z kolei wpływa na zwiększoną produkcję TSH. Funkcja jodu w organizmie jest znacząca, dlatego tak ważne jest aby nie dopuścić do istotnego niedoboru tego pierwiastka w organizmie.
Czy jodu może być za dużo?
Zarówno niedobór jak i nadmiar jodu negatywnie wpływa na funkcje tarczycy. Jod w nadmiarze wiąże się z częstszym występowaniem niedoczynności tarczycy. Badania potwierdzają, iż pierwiastek ten może być jednym z najistotniejszych czynników w etiopatogenezie choroby Hashimoto. Na skutek badań prowadzonych przez Polską Komisję ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu wprowadzono obowiązkowy model profilaktyki niedoboru jodu. Polegał on na obligatoryjnym wzbogacaniu sól kuchenną w jod. W wyniku tych działań doszło do wzrostu częstotliwości występowania chorób tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. W związku z tym można przypuszczać, iż nadmierna ekspozycja na jod może predysponować do rozwoju Hashimoto. Co więcej, może również prowadzić do innych chorób tarczycy, takich jak: nadczynność tarczycy, choroby Gravesa-Basedowa, czy powstania woli guzkowych. W badaniu przeprowadzonym przez Ji Young Joung i współ. wykazano, iż u osób z zdiagnozowaną subkliniczną niedoczynnością tarczycy, u których kontrolowano podaż jodu stężenie TSH w surowicy istotnie się obniżyło, a stężenie wolnej formy T4 istotnie się zwiększyło. W grupie, w której nie kontrolowano podaży jodu nie stwierdzono znaczących zmian ani w stężeniu TSH ani wolnej formy T4 w surowicy. Wniosek z badań jest następujący: zmniejszenie podaży jodu może przyczyniać się zmniejszenia poziomu TSH u osób z subkliniczną niedoczynnością tarczycy.
W jaki sposób jod uszkadza tarczycę?
Jod w nadmiarze przyczynia się do wytwarzania reaktywnych form tlenu, które z kolei uszkadzają komórki tarczycy. W sytuacji gdy w komórkach jest zbyt duże stężenie jodu, uwalniane zostają DAMP – endogenne cząsteczki sygnalizujące zagrożenie. Cząsteczki te uaktywniają mechanizmy autoimmunologiczne. choćby niewielkie zwiększenie podaży jodu może wiązać się z nasileniem reakcji autoimmunologicznej. Co ważne, mechanizm ten uaktywnia się zwłaszcza u osób z predyspozycją genetyczną oraz u osób podatnych. Osoby podatne to takie, u których występuje np. zespół nieszczelnego jelita lub niedobór selenu.
Jod a dieta wegańska
W przebiegu niedoczynności tarczycy może występować wiele niedoborów, szczególnie gdy dieta jest wysokoprzetworzona i mało odżywcza. Jednym z mikroelementów, którego brakuje w diecie może być jod. Dotyczy to zwłaszcza osób będących na dietach wegańskich i wegetarianie. W takich dietach wykluczone zostają istotne produkty, takie jak: owoce morza, ryby i pełnowartościowy nabiał. Wówczas warto rozważyć włączenie do swojej diety alg oraz wodorostów, które stanowią bogate źródło jodu.
Kwestia jodu przedstawia się zupełnie inaczej u osób, u których doszło do rozwoju choroby Hashimoto na skutek spożycia zbyt dużej ilości tego mikroelementu. Wówczas zasadne byłoby wykonanie badań aby określić poziom jodu w organizmie i podjąć odpowiednie kroki aby ten poziom wyrównać, najlepiej po konsultacji ze specjalistą.
Czy tylko jod jest „winny”?
Niedobór selenu może sprzyjać powstawaniu lub progresji choroby Hashimoto u osób z predyspozycją genetyczną. Selen jest niezbędnym elementem prawidłowej odpowiedzi immunologicznej i zwalczania przewlekłego stanu zapalnego. Pierwiastek ten przyczynia się do zwiększenia aktywności komórek regulatorowych (komórki Treg), które są niezbędne w ochronie przed rozwojem choroby autoimmunologicznej. Co więcej, selen zmniejsza wydzielanie cytokin, chroni komórki pęcherzykowate tarczycy przed apoptozą oraz bierze udział w konwersji hormonów tarczycy (T4 do T3).Pacjenci z zdiagnozowana chorobą Hashimoto cechują się niższym stężeniem selenu we krwi w porównaniu do osób zdrowych. Wskazuje się, iż zarówno nadmiar jodu jak i niedobór selenu w diecie jest czynnikiem predysponującym do choroby autoimmunologicznej tarczycy. Niedostateczna podaż selenu powoduje zmniejszenie przyswajalności jodu. Selen może również zapobiegać negatywnym skutkom nadmiernej ilości jodu. Produkty bogate w selen to: orzechy brazylijskie (pochodzące szczególnie z Peru i Brazylii), grzyby, rośliny strączkowe, ryby oraz skorupiaki.
Zapotrzebowanie na jod
Dzienne zapotrzebowanie na jod dla dzieci > 12 roku życia oraz dla osób dorosłych wynosi 150 μg, zaś dla kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących 250 μg.
Co ważne, wchłanialność jodu przyjętego wraz z pożywieniem w przewodzie pokarmowym to około 90%. Tarczyca natomiast potrafi wychwycić z tej ilości około 25%. Składniki zmniejszające przyswajanie jodu w przewodzie pokarmowym to m.in goitrogeny i izoflawony. W przypadku nadmiaru jodu, warto włączyć do swojej diety produkty bogate w te składniki: brukselka, kapusta, jarmuż, kalafior, kalarepa, brokuł.
Średnia dobowa podaż jodu w Polsce przedstawia się następująco:
- u kobiet: około 117 μg.
- u mężczyzn około 176 μg.
Źródła jodu
Z 1 łyżeczki soli morskiej dostarczamy około 150 µg jodu. Ta ilość zaspokaja już dzienne zapotrzebowanie na jod osoby dorosłej. Oprócz soli, która często jest nadużywana w kuchni, w diecie często mogą pojawiać się produkty obfitujące w jod (lista poniżej). Nietrudno jest więc przekroczyć zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Należy jednak wziąć też pod uwagę wchłanialność jodu w przewodzie pokarmowym oraz faktyczną ilość, jaką wychwyci tarczyca.
Produkty bogate w jod:
- Sól jodowana
- Makrela
- Dorsz
- Sardynki
- Ostrygi
- Małże
- Algi morskie
- Jaja
- Sery żółte
- Sery pleśniowe
- Otręby
- Woda mineralna
W jaki sposób sprawdzić czy mam niedobór jodu?
Ilość jodu zależna jest od stosowanej diety i ewentualnie suplementacji. Aby sprawdzić poziom jodu w organizmie można wykonać badanie dobowej zbiórki moczu. Według Światowej Organizacji Zdrowia wyniki należy interpretować następująco:
- 50-99 μg /l łagodny niedobór μg
- 20-49 μg /l umiarkowany niedobór
- <200 μg /l ciężki niedobór
W przypadku wystąpienia niedoboru jodu, wynik powinien być skonsultowany z lekarzem a ewentualna dawka suplementacji powinna być dopasowana indywidualnie do osoby. Dotyczy to zwłaszcza kobiet w ciąży, dla których zapotrzebowanie jest wyższe.
Złoty środek
Istotne wydaje się badanie indywidualnego poziomu jodu, zwłaszcza u osób z zdiagnozowaną chorobą Hashimoto i innymi chorobami tarczycy. Adekwatnie do wyniku, należy podjąć następne kroki. W przypadku nadmiaru jodu warto byłoby minimalizować spożycie produktów bogatych w jod m.in soli jodowanej, tłustych ryb morskich oraz owoców morza.
Podsumowanie
- Zarówno nadmiar jak i niedobór jodu może być przyczyną chorób tarczycy. Bardzo ważne jest zachowanie optymalnej ilość tego pierwiastka.
- Zapotrzebowanie na jod dla osób dorosłych wynosi 150 μg, a dla kobiet w ciąży i kobiet karmiących 250 μg,
- Niedobór jodu może prowadzić do rozwoju niedoczynności tarczycy. W sytuacji kiedy spożycie jodu wynosi mniej niż 50 µg/dobę, tarczyca nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniej ilości hormonów tarczycy.
- Wysokie spożycie jodu przyczynia się do wzmożonej odpowiedzi autoimmunologicznej. Oprócz tego, nadmiar jodu powoduje zahamowanie wytwarzania hormonów tarczycy oraz wzrost stężenia TSH. Z tego powodu nadmiar tego pierwiastka jest szczególnie niewskazany u osób z zdiagnozowaną chorobą Hashimoto.
- Na obszarach, w których występuje zagrożenie niedoboru jodu częstotliwość zdiagnozowanej choroby Hashimoto jest niższa niż tam, gdzie spożycie jodu jest wyższe.
- W przypadku nadmiaru jodu w diecie należy zwrócić szczególną uwagę na jego podaż wraz z dietą, minimalizując jego spożycie.
- Produkty bogate w jod to: sól jodowana, makrela, dorsz, sardynki, ostrygi, małże, algi morskie, jaja, sery żółte, sery pleśniowe, otręby, woda mineralna.
- Wchłanialność jodu w przewodzie pokarmowym to około 90%. Tarczyca natomiast potrafi wychwycić z tej ilości około 25%. Należy wziąć to pod uwagę przy szacowaniu spożycia tego pierwiastka.
- Wskazuje się, iż zarówno nadmiar jodu jak i niedobór selenu w diecie jest czynnikiem predysponującym do choroby autoimmunologicznej tarczycy. Selen może również zapobiegać negatywnym skutkom nadmiernej ilości jodu.
Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.
Bibliografia:
- Ji Young Joung i wsp., Effect of iodine restriction on thyroid function in subclinical hypothyroid patients in an iodine-replete area: a long period observation in a large-scale cohort. Thyroid Dysfunction: Hypothyroidism, Thyrotoxicosis, and Thyroid Function Tests, vol. 24, No 9, 2014.
- Pyka, Iodine dietary recommendations — in search of a consensus between cardiologists and endocrinologists, Folia Cardiologica,14 (2),156–160, 2019.
- Luty, E. Bryl, Genetic and environmental aspects of Hashimoto’s thyroiditis. Wybrane Problemy Kliniczne, Forum Medycyny Rodzinnej, 11,1, 1-6, 2017.
- Gietka-Czernel, Profilaktyka niedoboru jodu, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 12, 2015.
- Jarosz M, Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa 2017, Instytut Żywności i Żywienia, s. 213-220.
- Liontiris M, Mazokopakis E, A concise review of Hashimoto thyroiditis (HT) and the importance of iodine, selenium, vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients.Points that need more investigation, Hell J Nucl Med 2017;20(1): 51-56.
- Liontiris MI, Mazokopakis EE. Concise review of Hashimoto thyroiditis. Hell J Nucl Med Hell J Nucl Med, 2017;20: 51–56.
- Bondyra – Wiśniewska, Warzywa krzyżowe w niedoczynność tarczycy – czy powinniśmy się ich obawiać?, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
- Jarosz, Normy żywienia dla populacji polskiej. Warszawa: Instytur Żywności i Żywienia; 2017.
- Laurberg P, Cerqueira C, Ovesen L, Rasmussen LB, Perrild H, Andersen S, et al. Iodine intake as a determinant of thyroid disorders in populations. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab. Baillière Tindall; 2010;24: 13–27.
- Drutel A, Archambeaud F, Caron P. Selenium and the thyroid gland: more good news for clinicians. Clin Endocrinol (Oxf). 2013;78: 155–164.
Publikowane na blogu treści są opiniami niezależnych autorów – specjalistów w dziedzinie nauki i dietoterapii. Norsa Pharma Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w publikacjach.
