Czy cywilizacja zachodnia zmierza ku upadkowi?

ewolucjamyslenia.pl 1 miesiąc temu

Zdjęcie: cywilizacja-zachodnia

Cywilizacja zachodnia znajduje się w tej chwili w dość szczególnym momencie historii świata. Co zrobimy, gdy dojdzie do jej upadku?

Po upadku bloku socjalistycznego i Związku Radzieckiego wydawało się, iż nastąpił tzw. koniec historii. Jest to zresztą pierwsza część tytułu książki Francisa Fukuyamy wydanej w 1992 roku (druga część tytułu to ostatni człowiek¹). Dzieło to stanowi jeden z najważniejszych wyrazów pozytywnego podejścia do przyszłości świata, jakie charakteryzowały lata 90. XX wieku. Choć oczywiście zdarzały się też pęknięcia i ostrzeżenia (najważniejszym przykładem jest książka Samuela Huntingtona pt. Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego²).

Kryzysy lat 20. XXI wieku

Tymczasem po 32 latach od wydania dzieła Fukuyamy świat zmienił się praktycznie nie do poznania. Pierwszym wielkim szokiem był oczywiście zamach na World Trade Center 11 września 2001 roku. Ale to był dopiero początek. Dzisiaj w 2024 roku coraz silniejsze są nastroje przewidujące jakąś formę upadku cywilizacji zachodniej, czy choćby cywilizacji globalnej³. Wśród problemów, z jakimi walczy współczesny świat, możemy wymienić:

Niekontrolowany rozwój technologiczny (zwłaszcza gdy chodzi o sztuczną inteligencję), nad którym nie wiemy, czy uda się zapanować i czy nas nie zniszczy.
Wojny na świecie (Ukraina, Izrael i nie tylko) i groźba wybuchu kolejnych wojen (np. Tajwan, Korea), gdzie istnieje poważne ryzyko użycia broni jądrowej.
Kryzys klimatyczny, zwłaszcza w krajach biednego Południa, co także prowadzi do konfliktów i migracji ludności do państw chłodniejszych i bogatszych.
Nałożenie się różnych problemów wewnętrznych, jak kryzys pandemiczny czy wzrost bezdomności i uzależnienia od nowych narkotyków, zwłaszcza fentanylu.
Wzrost nastrojów nacjonalistycznych i fundamentalistycznych (zwłaszcza islamskich i chrześcijańskich) w reakcji na ww. problemy i duchową pustkę cywilizacji zachodniej.

Historia lubi się powtarzać – a przynajmniej rymować

Historia świata także jest dla nas nieubłagana. Cywilizacja zachodnia (europejska, amerykańska) stanowią przykład sukcesu cywilizacyjnego na tle większości innych społeczeństw świata. Ale każde rozwinięte i bogate społeczeństwo prędzej czy później przechodziło gwałtowną, brutalną transformację lub wręcz upadek. Często ma to charakter cykliczny. Tak się działo w historii starożytnego Egiptu (raz królestwo, raz okres przejściowy) czy starożytnych Chin (raz zjednoczone cesarstwo, raz podzielone na walczące ze sobą państewka).

Imperium rzymskie także doznało wielkiego kryzysu, począwszy od III wieku n.e., i w V wieku n.e. ostatecznie upadło – przynajmniej na Zachodzie. Niemniej na gruzach imperium powstały mniejsze państwa europejskie, które rozwinęły się do postaci, jaką znamy od czasów średniowiecznych do współczesnych. Wielu historyków jest zdania, iż to była tylko przykra transformacja cesarstwa rzymskiego w coś innego⁴. Jednak również w podzielonej Europie dochodziło do cyklicznych kryzysów cywilizacyjnych, zwłaszcza od XVII wieku: wojna trzydziestoletnia, rewolucja francuska i wojny napoleońskie, wreszcie I wojna światowa z rewolucją rosyjską i II wojna światowa.

Jak wygląda cywilizacja zachodnia dzisiaj?

Od tego ostatniego kryzysu cywilizacji zachodniej minęło już prawie 80 lat. Globalizacja (także po upadku potęg kolonialnych) ponownie przyczyniła się do wzrostu zamożności Europejczyków i Amerykanów. I właśnie to bogactwo naszej cywilizacji powoli staje się dla nas historyczną pułapką. Podobnie było przecież u schyłku cesarstwa rzymskiego, do którego upadku często porównuje się potencjalny upadek dzisiejszej Europy.

Europa Zachodnia

Z jednej strony zamożność, zeświecczenie i rozwój technologii sprawiają, iż społeczeństwo zaczyna być pożerane przez zjawisko dekadencji. Kiedy nasze przetrwanie w ten czy inny sposób jest zapewnione, zatracamy się w świecie rozrywek. Wystarczy popatrzeć na rozwój technologii komunikacyjnych (smartfony, social media) i rozrywkowych (serwisy streamingowe). To rodzi postawy roszczeniowe⁵. Co gorsza, kiedy dochodzi do kryzysu gospodarczego lub baniek ekonomicznych, najbardziej cierpią osoby biedne, które nieraz lądują na ulicy. Prowadzi to do pogłębiania się rozwarstwienia społecznego. Nie wspominając o innym skutku, jakim jest znaczny spadek dzietności społeczeństw rozwiniętych.

Z drugiej strony mit bogactwa Zachodu rodzi złość i zazdrość ludzi żyjących w biedniejszych częściach świata (widać to np. w kradzieżach dokonywanych przez rosyjskich żołnierzy w Ukrainie). Ponadto ten właśnie mit przyciąga do bogatej Europy imigrantów, którzy szukają lepszego życia (nieraz uciekając ze stref konfliktów). A ponieważ są to osoby z innych kręgów kulturowych, w tym muzułmańskiego, często nie potrafią się odnaleźć w nowej rzeczywistości. To wywołuje konflikty etniczne i religijne w krajach, które przyjmują imigrantów. Stąd w wielu miastach Zachodu (np. Marsylia czy Malmӧ) rosną dziś nastroje fundamentalistyczne i nacjonalistyczne, a także niestety przestępczość.

Ameryka i świat

Wyżej wymienione problemy dotyczą przede wszystkim Europy Zachodniej, ale na swój sposób także Ameryki Północnej, zwłaszcza Stanów Zjednoczonych. Społeczeństwo amerykańskie to społeczeństwo specyficzne, postkolonialne. Niegdyś oaza wolności, republikanizmu i demokracji, w tej chwili także walczy z całym szeregiem kryzysów wewnętrznych: strzelaniny, bezdomność, fentanyl, przemoc polityczna i społeczna. Wielu Amerykanów wręcz obawia się drugiej wojny domowej w najbliższych kilku latach⁶.

Wreszcie należy wspomnieć, iż wrogowie cywilizacji zachodniej chętnie wykorzystują nasze problemy wewnętrzne przeciwko nam. Mowa zwłaszcza o wojnie cybernetycznej i informacyjnej, jaką prowadzą takie kraje, jak Rosja, Iran i Korea Północna, a także Chiny (wszystkie cztery państwa nazwano ostatnio kwartetem chaosu⁷). Każda z tych potęg próbuje zrealizować swoje własne cele, ale drogą ku ich realizacji ma być właśnie osłabienie Zachodu w mniejszym lub większym stopniu. A gdyby doszło do wybuchu III wojny światowej lub czegoś w tym rodzaju, to mogłaby ona dodatkowo przyspieszyć proces upadku Zachodu.

Zachód może czekać upadek lub transformacja

Niestety cywilizacja z takimi problemami, jak wyżej wymienione, nie może trwać w nieskończoność. Prędzej czy później dojdzie do kolejnej historycznej transformacji cywilizacji Zachodu. Pytanie zatem nie polega na tym, czy do tego dojdzie, ale kiedy i jak to przesilenie będzie wyglądać. Państwa Europy oczywiście przetrwają (w końcu co innego miałoby je zastąpić?). Ale w tej chwili obowiązujące zasady społeczno-polityczne już niekoniecznie, ponieważ już nie przystają do nowej rzeczywistości i nowych problemów.

Większą niewiadomą są natomiast Stany Zjednoczone Ameryki. W wyniku nadchodzących zmian społeczno-politycznych mogą one stracić status supermocarstwa, a może choćby część swojego terytorium. Od dawna zresztą mówi się, iż jako supermocarstwo Amerykę zastąpią właśnie Chiny – choć pomimo niesłychanego rozwoju gospodarczego w ostatnich latach kraj ten również boryka się z różnymi problemami natury ekonomicznej⁸.

Co Pismo Święte mówi o wydarzeniach historycznych?

Jaka zatem czeka nas przyszłość? Choć przepowiadanie przyszłości często nie jest bezpieczne, to istnieje jedno źródło, które jak dotąd nas nie zawiodło.

Pismo Święte, bo o nim właśnie mowa, zawiera wiele mądrości co do dziejów świata. Można w nim przeczytać m.in., że: To, co było, jest tym, co będzie, a to, co się stało, jest tym, co znowu się stanie, więc nic zgoła nowego nie ma pod słońcem (Księga Koheleta 1,9). Innymi słowy, nic na tym świecie nie jest wieczne. Ciągle dochodzi do różnych zmian. Jak również dalej głosi król Salomon:

[Jest] czas zabijania i czas leczenia, czas burzenia i czas budowania, czas płaczu i czas śmiechu, czas zawodzenia i czas pląsów […] czas miłowania i czas nienawiści, czas wojny i czas pokoju (Księga Koheleta 3,3-4.8).

Jest zatem czas budowania i rozwoju cywilizacji, ale jest również czas kryzysu, transformacji, zniszczenia i upadku. Cywilizacja, która dzisiaj się rozwija, kiedyś niestety musi upaść – lub przynajmniej zmienić swoje wartości i organizację. Żyjemy bowiem w świecie, w którym bogactwo raz zgromadzone może nam zostać gwałtownie odebrane. I może się to stać niekoniecznie pod wpływem tylko jednego czynnika, ale wielu różnych czynników. Cywilizacja zachodnia (amerykańska, europejska) nie jest tutaj żadnym wyjątkiem, który miałaby czekać świetlana przyszłość przez następne setki i tysiące lat.

Koniec końców Pismo Święte przewiduje, iż choćby ten niestabilny świat nie będzie trwać bez końca. Bóg obiecuje bowiem nastanie Królestwa pełnego szczęścia, które naprawdę będzie wieczne: W czasach tych królów Bóg nieba wzbudzi królestwo, które nigdy nie ulegnie zniszczeniu, a którego władza królewska nie będzie oddana żadnemu innemu narodowi. Zetrze i zniweczy ono wszystkie te królestwa, samo zaś będzie trwało na wieki (Księga Daniela 2,44). Dopóki jednak ono jeszcze nie nastało, musimy mieć świadomość, iż tutaj nic nie trwa wiecznie.

Cywilizacja zachodnia – jak się przygotować na zmiany?

Jak więc możemy się odnaleźć w świecie, który wydaje się, iż lada chwila runie? Niektórzy ludzie, zwani prepersami, przygotowują się do tego materialnie, gromadząc trwałą żywność, wodę i inne środki potrzebne do życia w razie apokalipsy⁹. W końcu w razie wojny światowej, która w najlepszym razie spowoduje przerwanie wielu szlaków handlowych i dostaw, ceny artykułów mogą wzrosnąć niemiłosiernie. W najgorszym razie może dojść też do wojny jądrowej, dlatego niektórzy wykładają wielkie pieniądze na budowę własnych bunkrów¹⁰!

Jednak takie materialne przygotowania to często tylko słaby substytut dla znacznie ważniejszych przygotowań duchowych. W czasie kryzysu czy wojny nietrudno jest stracić nadzieję i chęć do życia – dlatego tak ważne jest ufanie Mocy znacznie większej od nas. Wszak tylko Bóg może nas zachować od wszelkich nieszczęść. A choćby gdyby dopuścił do nieszczęścia, to Bóg jest Tym, który będzie szedł z nami, abyśmy przez to nieszczęście przeszli z żywą wiarą, nadzieją i miłością (Ewangelia według Mateusza 28,20b).

Wreszcie czasy kryzysu mogą wymagać od nas ogromnych poświęceń, nieraz decydujących o naszym człowieczeństwie (doskonale rozumieją to dzisiaj Ukraińcy i wielu Polaków). Stąd tak ważne jest, aby nasze serca były wypełnione najświętszą Bożą miłością do bliźniego, a choćby do wroga. Nie ma bowiem ważniejszego spokoju niż spokój własnego sumienia.

Podsumowanie

Dopóki żyjemy na tym grzesznym świecie z ograniczonymi zasobami, dopóty zawsze może nas dopaść cierpienie, czasem ogromne. Warto jednak wiedzieć, iż cierpienie to nie tylko coś okropnego, ale także lekcja dla nas. I jest to lekcja, przez którą możemy przejść sami lub z Kimś, kto nas przez nią przeprowadzi. W końcu Jezus Chrystus jest Tym, który sam zaznał życia pełnego znoju i wreszcie ogromu cierpienia na Krzyżu Golgoty. Dlatego mówi do nas:

Nie troszczcie się więc, mówiąc: Cóż będziemy jeść? albo: Co będziemy pić? albo: W co się ubierzemy? Bo o to wszystko poganie zabiegają. Wie bowiem wasz Ojciec niebieski, iż tego wszystkiego potrzebujecie. Ale szukajcie najpierw królestwa Bożego i jego sprawiedliwości, a to wszystko będzie wam dodane (Ewangelia według Mateusza 6,31-33; Uwspółcześniona Biblia Gdańska).

Przypisy

Zob. F. Fukuyama, Koniec historii i ostatni człowiek, 1992.
Zob. S. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, 1996.
R. Nuwer, How Western civilisation could collapse, BBC, 18.04.2017, https://www.bbc.com/future/article/20170418-how-western-civilisation-could-collapse [dostęp: 18.10.2024].
B. Perkins, The End of The Roman Empire: Did it Collapse or Was it Transformed?, History Today, Volume 55, Issue 6, 06.2005, https://www.historytoday.com/archive/end-roman-empire-did-it-collapse-or-was-it-transformed [dostęp: 18.10.2024].
How Social Media Are Ruining Our Lives, Mind Matters, 18.04.2022, https://mindmatters.ai/2022/04/how-social-media-are-ruining-our-lives/ [dostęp: 18.10.2024].
J. Sullivan, A Blinkinsop, America at a Crossroads: Is Another Civil War Possible?, Divided We Fall, 04.09.2024, https://dividedwefall.org/another-civil-war/ [dostęp: 18.10.2024].
A new “quartet of chaos” threatens America, The Economist, 22.09.2024, https://www.economist.com/international/2024/09/22/a-new-quartet-of-chaos-threatens-america [dostęp: 18.10.2024].
Z.L. Zongyuan, China’s Real Economic Crisis, Foreign Affairs, 06.08.2024, https://www.foreignaffairs.com/china/chinas-real-economic-crisis-zongyuan-liu [dostęp: 18.10.2024].
E. Castles, In uncertain times, the prepper supply business is booming, Marketplace, 27.09.2024, https://www.marketplace.org/2024/09/27/the-doomsday-prepping-business-is-booming/ [dostęp: 18.10.2024].
Budget-Friendly Prepper Tips To Save Money, Medium, 25.07.2024, https://medium.com/@preppermaniac/budget-friendly-prepper-tips-to-save-money-933782c38945 [dostęp: 18.10.2024].