Do rozwoju organizmów żywych potrzebne są nie tylko tak duże i skomplikowane cząsteczki jak białka, ale również całkiem proste sole mineralne (określane mianem mikro- i makroelementów). Jednym z niezbędnych do życia mikroelementów jest cynk.
Rola cynku w organizmie człowieka
Występuje on zwykle jako kation dwuwartościowy o adekwatnościach redukujących. Przez nasz organizm wykorzystywany jest w wielu obszarach:
- bierze udział w syntezie białek, hormonów, erytrocytów, DNA i RNA;
- uczestniczy w procesie podziału i wzrostu komórek;
- stabilizuje błony komórkowe i kości;
- zapewnia również prawidłowe funkcjonowanie skóry i błon śluzowych;
- wpływa na czynność przysadki mózgowej i kory nadnerczy;
- warunkuje aktywność enzymatyczną i hormonalną;
- odgrywa istotną rolę w syntezie, magazynowaniu i wydzielaniu insuliny;
- wpływa na czynność jajników i jąder;
- jest niezbędny do wytwarzania nasienia i komórek jajowych;
- reguluje wzrost organizmu i dojrzewanie płciowe;
- jest niezbędny do odczuwania smaku i zapachu oraz reguluje trawienie;
- zapewnia homeostazę ośrodkowego układu nerwowego (OUN);
- wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego;
- warunkuje specjalizację i mobilizację limfocytów;
- oddziałuje na czynność i morfologię grasicy;
- bierze udział w wytwarzaniu prostaglandyn z kwasów tłuszczowych;
- pełni rolę przeciwutleniacza;
- warunkuje mitochondrialny stres oksydacyjny: hamuje transport elektronów w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym, zwiększa powinowactwo hemoglobiny do tlenu.
Stosowany jest również jako odtrutka w zatruciach kadmem i ołowiem. Dostarczamy go głównie z pokarmem, jednak może być również absorbowany przez skórę czy płuca.
W jakim pokarmie znajdziesz cynk?
Źródła pokarmowe cynku:
• podroby (głównie wątróbka cielęca i wieprzowa),
• pestki dyni,
• kakao w proszku,
• mięso,
• ser żółty,
• kasza gryczana,
• migdały,
• płatki owsiane,
• nasiona słonecznika,
• pieczywo,
• orzechy,
• czekolada,
• jaja,
• nasiona roślin strączkowych.
Niskie i zbyt duże stężenie cynku w organizmie
Dzienne zapotrzebowanie u mężczyzn wynosi 14-16 mg/dobę, u kobiet 10-13 mg/dobę, wzrasta jednak w ciąży do poziomu 12-16 mg/dobę i podczas karmienia piersią aż do 16-21 mg/dobę. W normalnej diecie jest mało prawdopodobne przedawkowanie, jednak może się zdarzyć, o ile stosujemy nieodpowiednią suplementację. Nadmiar cynku może doprowadzić do poważnej niedokrwistości oraz zaburzeń lipidowych (spadek stężenia HDL oraz wzrost LDL). Co ważne, suplementacja cynku powyżej 100 mg/dobę wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka prostaty. Dodatkowo, paradoksalnie, zbyt duże stężenie cynku w organizmie (podobnie jak jego niedobór) powoduje obniżenie parametrów płodności, szczególnie zmniejsza ruchliwość plemników i wpływa negatywnie na ich morfologię.
Niedobór i jego przyczyny
Niedobór cynku obserwujemy:
• w chorobie Alzheimera,
• ślepocie,
• nowotworach,
• dolegliwościach trawiennych,
• opóźnieniu wzrostu,
• stanach zapalnych.
Wśród przyczyn niedoboru cynku wyróżniamy:
• nieprawidłową dietę;
• zaburzenia wchłaniania w: celiakii, przewlekłym zapaleniu jelit, oraz zapaleniu trzustki;
• nadmierny wysiłek fizyczny;
• rozległe oparzenia.
Objawy niedoboru cynku:
• stany zapalne skóry,
• zaburzenia odporności, zwiększona podatność na infekcje i alergie,
• trudności w gojeniu ran,
• zaburzenia smaku i węchu,
• zaburzenia w adaptacji do ciemności,
• zwyrodnienie plamki żółtej u osób starszych,
• zahamowanie wzrostu,
• opóźnienie dojrzewania płciowego, niedorozwój narządów płciowych,
• wypadanie włosów,
• zaburzenie funkcjonowania układu nerwowego,
• zmniejszenie stężenia insuliny w surowicy i zaburzenia tolerancji glukozy.
Przyswajanie cynku z pożywienia zmniejsza się pod wpływem dużych ilości:
• fitynianów,
• żelaza,
• miedzi,
• wapnia,
• magnezu.
Wapń, magnez i cynk w jelicie cienkim są wchłaniane dzięki tego samego transportera, więc zaleca się ich osobne zażywanie, jednak klinicznie ma to znaczenie przy stosowaniu dużych dawek tych minerałów (w sumie około 1 g w jednorazowej dawce). Aby zwiększyć ich absorpcję przy jednoczesnej podaży, najlepiej nie przyjmować ich z posiłkiem. U ludzi cynk występuje głównie w erytrocytach, leukocytach, mięśniach i kościach, ale znaczne stężenie cynku obserwujemy również w prostacie, wątrobie, przewodzie pokarmowym, nerkach, skórze, płucach, mózgu, siatkówce, sercu i trzustce.
Po spożyciu i wchłanianiu w jelicie cienkim (dotyczy to całego jelita cienkiego, ale w głównej mierze jelita czczego) drogą transportu aktywnego cynk jest wiązany z białkami transportującymi (głównie albuminami). Stopień wchłaniania cynku z przewodu pokarmowego zależy od bardzo wielu czynników:
• zawartości i dostępności biologicznej cynku w diecie,
• zawartości innych związków mineralnych i witamin,
• czynników dziedzicznych,
• równowagi hormonalnej,
• stanu emocjonalnego,
• miejsca zamieszkania,
• stylu życia.
Stopień jego przyswajalności waha się od 10 do 40%. W organizmie nie ma systemu przechowywania jonów cynku, więc stałą dostępność musi zapewnić codzienna podaż z pokarmem.
Wpływ cynku na płodność u mężczyzn
Jony cynku pojawiają się w komórkach plemnikotwórczych podczas końcowych etapów różnicowania plemników. Dodatkowa pula jonów cynku dostarczana jest do jądra podczas wytrysku. Cynk stabilizuje strukturę chromatyny plemników. Jony cynku łączą się również z błonami plemników, stabilizując je. Aktywne usuwanie cynku warunkuje zakończenie kondensacji plemników, nadając męskim komórkom rozrodczym już w drogach rodnych kobiety zdolność do zapłodnienia. Podczas wytrysku cynk ochrania chromatynę plemników, warunkuje ich ruchliwość, hamuje metabolizm, stabilizuje błonę komórkową i działa przeciwutleniająco.
Wpływ cynku na płodność u kobiet
U kobiet jajniki składają się z wielu pęcherzyków zawierających komórkę jajową i komórki podtrzymujące (somatyczne). Cynk jest jednym z kluczowych mikroelementów decydujących o dojrzewaniu oocytów.
Niedobór tego pierwiastka powoduje:
• zaburzenie wczesnego etapu dojrzewania oocytów,
• zahamowanie ich wzrostu i powstanie mniejszych komórek jajowych,
• powstanie nieprawidłowości w komórkach somatycznych,
• zmniejszenie zdolności komórek jajowych do podziałów mejotycznych,
• uniemożliwienie zapłodnienia.
Czym jest polispermia?
Jest to zjawisko wnikania do komórki jajowej więcej niż jednego plemnika.
Jak dotąd uważano, iż zapobiega temu:
• depolaryzacja błony oocytu,
• egzocytoza ziarnistości korowej.
Niedawno odkryto indukowane przez plemniki:
• uwalnianie jonów cynku z kory oocytu (nazywane „iskrą cynkową”),
• utwardzenie ZP (osłonki przejrzystej oocytu),
• wzrost o 300% stężenia jonów cynku w macierzy ZP.
Iskra cynkowa jest to uwolnienie miliardów jonów cynku z oocytu indukowane przez plemniki podczas zapłodnienia.
Zalety stosowania cynku
Według wiarygodnych źródeł wiedzy (przeglądu systematycznego i metaanalizy randomizowanych badań klinicznych, oceniających wpływ składników odżywczych – pochodzących z suplementów diety i żywności – na parametry jakościowe nasienia) stosowanie cynku w okresie prekoncepcyjnym u mężczyzn zwiększa całkowitą ruchliwość plemników. Coraz więcej pojawia się badań wskazujących na zasadność suplementacji cynku również u kobiet w czasie planowania zajścia w ciążę.
Suplementacja cynku w odpowiednich dawkach:
• poprawia funkcje seksualne u mężczyzn (cynk zwiększa poziom testosteronu w surowicy krwi),
• przyczynia się do wzrostu liczby plemników,
• prowadzi do wzrostu stężenia żywych plemników w nasieniu,
• stabilizuje błonę plazmatyczną,
• zwiększa integralność akrosomów,
• powoduje redukcję reaktywnych form tlenu,
• u mężczyzn prowadzących siedzący tryb życia niweluje negatywny wpływ męczącego wysiłku na poziom hormonów tarczycy i testosteronu,
• u mężczyzn cierpiących na astmę działa przeciwoksydacyjnie,
• u kobiet sprzyja dojrzewaniu prawidłowych komórek jajowych,
• zabezpiecza zdolność komórek do podziałów mejotycznych,
• sprzyja zapłodnieniu.
Odpowiednia suplementacja cynku jest korzystna dla męskiej i żeńskiej płodności, zwłaszcza u osób z niedoborami tego pierwiastka wynikającymi z niedostatecznej podaży, niewłaściwego wchłaniania czy też nadmiernego wydalania z potem wskutek dużego wysiłku fizycznego.
Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.
