Ćwiczenia pamięci wspierające rozwój poznawczy dzieci młodszych i starszych

W pracy rewalidacyjnej skupiamy się na rozwijaniu różnych obszarów funkcjonowania ucznia, w tym procesów poznawczych. Jednym z nich, niezwykle istotnym dla uczenia się, jest pamięć. Trudno sobie wyobrazić pracę terapeutyczną z pominięciem ćwiczeń pamięci, jednocześnie wiemy, iż z czasem mogą się stać nużące i trudne. Poniżej przedstawiamy kilka wskazówek i inspiracji, jak organizować i uatrakcyjniać ćwiczenia pamięci.

Co sprzyja zapamiętywaniu?

• Uczymy się i zapamiętujemy poprzez ruch, dlatego ćwiczenia wymagające skupienia się i zapamiętywania dobrze jest poprzedzić rozgrzewką motoryczną.

• Zapamiętywaniu sprzyjają również emocje – lepiej zapamiętujemy treści, które poruszają nas emocjonalnie lub w jakiś sposób nas dotyczą. Tę adekwatność pracy mózgu możemy wykorzystać, przygotowując np. memory ze zdjęć z przedmiotami z otoczenia ucznia lub jego dnia codziennego, ulubionych zabawek lub postaci z bajek, zapamiętując i powtarzając ciągi wyrazów odnoszące się do jego zainteresowań.

• Skupienie się i zapamiętywanie możemy wspomagać zapachami – sprawdzą się tutaj olejek z mięty pieprzowej, rozmarynu, bergamotki i eukaliptusa.

Zaprezentowane poniżej ćwiczenia można dostosować do możliwości ucznia, zwiększając zakres prezentowanego materiału.

Ćwiczenia pamięci dla dzieci młodszych:

Memory

To jeden z najpopularniejszych sposobów na rozwijanie pamięci. Oprócz klasycznej wersji szukania par obrazków, proponujemy memory:

• dźwiękowe – poszukiwanie takich samych dźwięków ukrytych w pudełkach po zapałkach lub opakowaniach z jajek-niespodzianek (za wypełnienie mogą służyć np. ziarna grochu, ryżu, piasek, monety),
• zapachowe – w pojemnikach, np. do badań laboratoryjnych lub niewielkich pudełkach do przechowywania żywności, umieszczamy przyprawy i produkty, np. goździki, liście laurowe, cynamon, pieprz, kawę albo waciki nasączone olejkami spożywczymi lub zapachowymi,
• dotykowe – możemy je przygotować, wyklejając pary kartoników materiałami takimi jak: folia spożywcza, bąbelkowa, karton, papier, ziarna lub rozcinając różne kawałki tkanin, które łączymy w pary bez użycia wzroku.

Co zniknęło?

Umieszczamy przed dzieckiem początkowo trzy, cztery przedmioty – z czasem zwiększamy ich ilość. Dziecko obserwuje przez chwilę przedmioty, po czym prosimy je o zamknięcie oczu lub odwrócenie się. W tym czasie zabieramy jeden przedmiot, dziecko wskazuje, czego brakuje.

To ćwiczenie możemy przeprowadzić z grupą dzieci – wybieramy większe przedmioty, ustawiamy je w jednym końcu sali, dzieci stają w drugim, obserwują układ przedmiotów, po czym odwracają się i odpowiadają na pytania dotyczące przedmiotów. Dla urozmaicenia w zbiorze rzeczy do zapamiętania możemy umieścić nieoczywiste przedmioty, np. roślinę doniczkową wśród sprzętów do ćwiczeń.

Ułóż tak samo

Przygotowujemy dwa komplety takich samych przedmiotów, np. klocków – dla siebie i ucznia. Układamy wybrany wzór z klocków, po czym zasłaniamy go – zadaniem dziecka jest odtworzenie zapamiętanego wzoru.

Co się zmieniło?

Wspólnie z dzieckiem układamy wzór, np. z obrazków, naklejek, figurek, klocków. Prosimy dziecko o zamknięcie oczu, w tym czasie zmieniamy ułożenie przedmiotów – dziecko wskazuje zmianę.

Ćwiczenia pamięci sekwencyjnej i symultanicznej

• Przygotowujemy dwa zestawy takich samych obrazków.
• W ćwiczeniach pamięci symultanicznej pokazujemy dziecku zbiór obrazków, rozpoczynając od dwóch (pokazujemy jednocześnie dwa obrazki, następnie zwiększamy ich ilość). Zadaniem dziecka jest ułożenie obrazków w taki sam sposób.
• Ćwicząc pamięć sekwencyjną, pokazujemy każdy obrazek oddzielnie, zakrywamy go, a następnie prezentujemy kolejny. Po pokazie zestawu obrazków (rozpoczynając od dwóch: pokazujemy jeden obrazek, zakrywamy, pokazujemy drugi, zakrywamy), dziecko układa swoje obrazki.

Ćwiczenia pamięci słuchowej

• Przygotowujemy zestaw instrumentów, gramy na nich kolejno, rozpoczynając od dwóch – dziecko gra w tej samej kolejności.
• Prezentujemy dziecku układ dźwięków, np. klaskanie lub uderzanie w bębenek – dziecko odtwarza rytm.
• Ćwiczenia możemy również realizować na materiale słownym – wypowiadamy dwa, następnie więcej wyrazów, dziecko je powtarza.

Ćwiczenia pamięci ruchowej

Prezentujemy dziecku wzrastającą ilość ruchów, dziecko je zapamiętuje i powtarza, np.:

• klaśnij,
• klaśnij, tupnij,
• klaśnij, tupnij, podskocz,
• klaśnij, tupnij, podskocz, obróć się itp.

Propozycje ćwiczeń dla dzieci starszych:

Do przodu i od tyłu

Pokazujemy uczniowi zestaw obrazków – kolejno każdy przez pięć sekund. Uczeń nazywa obrazek i zapamiętuje go. Po zaprezentowaniu wszystkich obrazków uczeń wymienia nazwy wszystkich obrazków w kolejności, w jakiej się pojawiły, a następnie w odwrotnej – od ostatniego do pierwszego.

Pomieszane opowieści

Prowadzący kolejno prezentuje obrazki, uczestnicy zajęć wymyślają historię nimi inspirowaną. Następnie prowadzący miesza obrazki, uczestnicy odtwarzają poprawnie historię.

Szczegóły na ilustracji

Prezentujemy uczniowi ilustrację. Po upływie 30 sekund odwracamy ją i zadajemy pytania dotyczące zamieszczonych na niej szczegółów.

Czego brakuje? w wersji max

Przygotowujemy sporą liczbę niedużych przedmiotów, np. trzydzieści – uczeń przygląda im się przez minutę. Po upływie tego czasu zasłaniamy zbiór kocem, uczeń zapisuje na kartce nazwy przedmiotów, które zapamiętał.

Kto da więcej?

Zabawa polega na wymyślaniu i powtarzaniu jak największej ilości słów z danej z kategorii, np.

• na parkingu stoi: fiat, fiat – mercedes, fiat- mercedes – opel,
• do walizki wkładam: piżamę, piżamę – szczoteczkę, piżamę-szczoteczkę-ręcznik,
• lista produktów do przygotowania ulubionej potrawy,
• lista bohaterów ulubionej produkcji filmowej lub komputerowej.

Łańcuch skojarzeń

• Prezentujemy uczniowi dziesięć słów, niezwiązanych ze sobą, np. mucha wazon piłka pióro miód statek nos taniec buty komputer.
• Uczeń stara się je zapamiętać.
• Za drugim razem proponujemy, żeby spróbował zapamiętać wyrazy poprzez ułożenie historii, np. Mucha wpadła do wazonu, który rozbił się o piłkę. Do piłki przykleiło się pióro na plamie z miodu, przywiezionego statkiem. Statek rozbił się o nos olbrzyma, który tańczył w za dużych butach, zaprojektowanych w komputerze.

Memory inaczej

Popularną grę możemy utrudnić, organizując zabawę w szukanie par, np. słów w różnych językach, działań matematycznych i ich wyników, tekstów zagadek i ich rozwiązań.

Bibliografia:

• J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2013
• I. Sikorska, Trening koncentracji. Jak rozwijać uwagę i pamięć dziecka, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2018
• P. Bąbel, A. Baran, Trening pamięci. Projektowanie – realizacja – techniki i ćwiczenia, Wyd. Difin, Warszawa 2011
• M. Żylińska, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013

Autorka: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli