Ćwiczenia integrujące pracę półkul mózgowych

Niewątpliwie mózg jest jednym z najbardziej złożonych, a zarazem fascynujących ludzkich organów. To dzięki niemu możemy wciąż się rozwijać, uczyć się, zdobywać i przetwarzać nowe informacje, opanowywać kolejne umiejętności. Chociaż większość tajemnic pracy mózgu pozostaje przez cały czas przed nami zakrytych, dzięki rozwojowi nauki wiemy o nim coraz więcej. Zagadnienia z zakresu neurodydaktyki, czyli dyscypliny skoncentrowanej na wykorzystywaniu wiedzy o działaniu mózgu w organizowaniu procesu uczenia się, mają szczególne znaczenie dla nauczycieli i innych osób działających w obszarze edukacji.

Jednym z najbardziej upowszechnionych wycinków wiedzy o mózgu jest jego podział na dwie półkule: lewą i prawą oraz odpowiadające im obszary kompetencji. Na podstawie dobrze poznanej anatomii mózgu wiemy, iż u większości populacji:

• lewa półkula odpowiada za zdolności językowe, matematyczne, liczenie, logiczne myślenie, wnioskowanie, szeregowanie, czytanie;
• prawa półkula determinuje sprawności związane z kreatywnością, wyobraźnią, mową niewerbalną, myśleniem obrazami i emocjami.

Powszechnie przyjęło się sądzić, iż u poszczególnej osoby jedna z półkul jest dominująca względem drugiej, co determinuje osobisty profil zdolności i umiejętności uczenia się. Choć fakty dotyczące organicznej podstawy przytoczonych umiejętności są dobrze opisane, a każdy z nas dysponuje mniej lub bardziej rozwiniętymi zdolnościami przypisanymi do poszczególnych obszarów, stwierdzenie o dominacji jednej z półkul wydaje się być zbytnim uproszczeniem. Mimo zaobserwowanej specjalizacji, w kształtowaniu każdej ze sprawności biorą udział obie półkule mózgu i obie są równie ważne w postrzeganiu i analizowaniu otaczającej rzeczywistości. Co więcej, jak dowodzą badania prowadzone względem osób z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, części mózgu mogą przejmować swoje funkcje, mimo pierwotnej lokalizacji.

Z powodzeniem możemy więc rozwijać zdolności przypisywane jednej i drugiej półkuli, w miejsce faworyzowania jednej z nich. Najnowsze doniesienia z zakresu neuronauki dowodzą, iż dla sprawności uczenia się, większe znaczenie od wyspecjalizowania określonej części mózgu, ma kooperacja pomiędzy nimi. To właśnie koordynacja obustronna jest jednym z istotniejszych wykładników jakości funkcjonowania układu nerwowego. Jak w przypadku mnóstwa innych własności, różnimy się między sobą poziomem jej sprawności – i jak każdą inną, możemy ją ćwiczyć i rozwijać.

Jak wspierać integrację pracy półkul mózgowych?

• Pierwsza grupa aktywności obejmuje zabawy promujące wzorzec ruchu naprzemiennego, z najmłodszymi często realizowane w parterze w postaci czołgania się, czworakowania, zabaw naśladujących wykonywanie orzełków na śniegu;
• Wartościowe są aktywności przekraczające linię środka ciała – od przesypywania materiałów z pojemnika do pojemnika, przekładania przedmiotów (np. orzechów, kasztanów), po przerzucanie piłeczek, woreczków z ręki do ręki; dla urozmaicenia możemy je rozłożyć po obu stronach liny, taśmy, ławeczki i nadać zabawie fabułę np. poszukiwania skarbów, zbierania grzybów;
• Dobrze znane ćwiczenia naprzemienne we wszelkich wariantach, np. dotykanie lewą ręką prawego oka, ucha, ramienia, łokciem kolana lub stopy po przeciwnej stronie ciała; tutaj również sprawdza się konwencja zabawy lub zadania, np. lotu w kosmos, zrywania owoców w sadzie, łapania owadów; do siatek na owady możemy łapać mydlane bańki, łapać je do kubka, zbijać palcem, pięścią lub stopą; na różnych częściach ciała możemy umieszczać pompony, piórka, naklejki, przyczepiać klamerki do odzieży;
• Równie znane kreślenie leniwych (umieszczonych w płaszczyźnie poziomej) ósemek, we wszystkich wariantach, jakie przyjdą nam do głowy: palcem w powietrzu, na ścianie, na podłodze, na stole, na tablicy, na papierze palcem umoczonym w farbie, chodząc, jeżdżąc zabawkowym samochodem, tocząc piłeczką, kostką lodu, magnesem, wodząc zaświeconą latarką;
• Kolejna propozycja – często wzbudzająca zainteresowanie młodszych i starszych – to wykonywanie ruchów oburącz, zaczynając od toczenia piłek po kształtach i fakturach, poprzez rysowanie palcem lub ołówkiem po przygotowanych wzorach;
• Dobrym ćwiczeniem dla mózgu jest zrobienie czegoś, od czasu do czasu, ręką niedominującą, np. malowanie, ubieranie się, mieszanie; można też umówić się z dziećmi na przejście określonego odcinka idąc tyłem lub wprowadzenie zmiany w rutynie, np. dotarcie do sali ćwiczeń inną trasą niż zwykle;
• Część mózgu odpowiadająca za współpracę obu części mózgu – spoidło wielkie – aktywuje się poprzez ruch. W rozwijaniu sprawności uczenia się nie pomijajmy więc różnorodnych form ruchu – od chodzenia, biegania, skakania, przez taniec i wspinaczkę. Ruch to nie tylko zdrowie, ale również uczenie się!

Literatura:

• M. Spitzer, Jak uczy się mózg, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012
• K. Nordengen, Mózg ćwiczy, czyli jak utrzymać umysł w dobrej formie, wyd. Marginesy, Warszawa 2019

Artykuł pt. Ćwiczenia integrujące pracę półkul mózgowych opracowała: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli