Każdy diabetyk, podobnie jak zupełnie zdrowe osoby, przechodzi różne etapy życia. Choroba, z którą się zmaga, może być jednak bodźcem powodującym stany podwyższonego napięcia i lęku o swoje zdrowie.
Stres to naturalna reakcja organizmu na działanie tzw. stresorów, czyli sytuacji, które są dla nas nowe, w których czujemy się niepewnie.
Stres powszechnie uważany jest za zjawisko niekorzystne, chociażby dlatego, iż w sytuacjach stresowych wzrasta produkcja przyspieszających starzenie się organizmu wolnych rodników. Liczne hipotezy mówią też o wpływie stresu na rozwój chorób somatycznych, w tym cukrzycy. Stres jest tym bardziej problematyczny dla diabetyków, ponieważ prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi.
Jedna z teorii odnośnie przyczyn zachorowania na cukrzycę typu 1 mówi o wpływie długotrwałego, dużego stresu, który ma inicjować proces autoimmunologiczny. Badania obserwacyjne dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 wykazały, iż w wielu przypadkach diagnoza choroby metabolicznej nastąpiła po trudnym dla dziecka wydarzeniu, takim jak np. rozwód rodziców czy śmierć członka rodziny. Inne hipotezy wskazują na rolę stresu w powstawaniu otyłości, a w konsekwencji rozwoju cukrzycy typu 2. Znacznie lepiej poznany jest natomiast wpływ stresu na poziom cukru we krwi, o czym osoby chorujące na cukrzycę mogą przekonać się praktycznie każdego dnia. Im więcej sytuacji stresowych w naszym życiu, tym trudniejsze staje się utrzymywanie normoglikemii.
Czym są stresory?
Stres to aktywna reakcja organizmu na stawiane mu wymagania i pojawiające się zagrożenia, czyli stresory. Wyróżniamy trzy typy stresorów.
Rodzaje stresorów
Stresory fizyczne
- hałas,
- wahania temperatury,
- zmiany ciśnienia,
- głód,
- infekcje,
- urazy,
- nadmiar bodźców, etc.
Stresory psychiczne
- pośpiech,
- utrata kontroli nad życiem,
- obawa o nieumiejętność sprostania wymaganiom,
- brak samodzielności.
Stresory społeczne
- konflikty,
- utrata bliskich osób,
- izolacja,
- odrzucenie.
Diabetyk nie jest wolny od zwykłych stresorów, a dodatkowo jest obciążony lękiem o swoje zdrowie i życie. Ocena tego, jakie sytuacje i zdarzenia wpływają na nas stresująco, jest subiektywna, jednak zawsze niekorzystnie działa na nas to, co stwarza oczywiste zagrożenie.
Kluczowe jest tu poczucie własnej efektywności w działaniach zapobiegających stresowi. Innymi słowy: im większe mamy poczucie kontroli nad sytuacją, tym lepiej radzimy sobie ze stresem.
Wpływ stresu na organizm
Sytuacja stresowa jest bodźcem, który stawia nasz organizm w stan gotowości do działania, dla naszych przodków był czynnikiem, który chronił przed niebezpieczeństwem. Dzięki natychmiastowej mobilizacji organizmu człowiek w sytuacji zagrożenia był w stanie „walczyć lub uciekać”. Realia życia zmieniły się diametralnie, dzisiaj sytuacje stresowe nie są epizodyczne i krótkotrwałe, raczej jesteśmy narażeni na długotrwały stres, który ma negatywne konsekwencje dla zdrowia. Natomiast reakcje organizmu na bodziec stresowy pozostały niezmienne.
Pod wpływem stresu:
- Zwiększa się częstotliwość akcji serca
- Wzrasta ciśnienie krwi
- Przyspiesza oddech
- Źrenice poszerzają się
- Wzrasta poziom cukru we krwi (przypływ energii do mięśni, płuc i serca)
Odpowiedzialnymi za te reakcje są hormony wydzielane przez gruczoły nadnercza: adrenalina, noradrenalina i kortyzol.
Jak stres podnosi cukier?
Czynnikiem, który w wyniku stresu prowadzi do hiperglikemii jest kortyzol, hormon o działaniu przeciwstawnym do działania insuliny. Im wyższe stężenie kortyzolu w organizmie, tym insulina działa mniej efektywnie. Ponadto stan mobilizacji organizmu wymaga zwiększonej podaży energii czyli glukozy. Dlatego w momencie stresu uwalniane są zapasy glukozy zgromadzone w wątrobie w postaci glikogenu. Innymi słowy, kiedy jesteśmy w stresie zostaje uruchomiona produkcja glukozy, a zahamowane działanie insuliny.
Jak stres prowadzi do powikłań?
Hiperglikemia ze stresu to nie jedyny efekt jego wpływu na organizm diabetyka. Pod wpływem sytuacji stresowych zwiększa się ilość wolnych rodników, czyli dochodzi do stresu oksydacyjnego – sytuacji nierównowagi między reaktywnymi formami tlenu a przeciwutleniaczami. Stres oksydacyjny powoduje uszkodzenia komórek i przyspiesza starzenie się organizmu, a w przypadku pacjentów z cukrzycą prowadzi do rozwoju powikłań przewlekłych. Innymi słowy – ma taki sam skutek jak hiperglikemia. Dlatego tak ważne jest, by nadmiar wolnych rodników odpowiednio neutralizować. Jednym z najsilniejszych przeciwutleniaczy, rekomendowanych diabetykom przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne jest benfotiamina – rozpuszczalna w tłuszczach forma witaminy B1. Suplementacja benfotiaminy to jeden z elementów profilaktyki m.in. neuropatii cukrzycowej,
Warto wiedzieć – Cukier we krwi rośnie pod wpływem hormonów nie tylko ze stresu, ale też z ekscytacji, co najlepiej widać na przykładzie młodszych diabetyków. U dzieci wydarzenia wzbudzające pozytywne emocje także bywają przyczyną przecukrzeń.
Stres a cukrzyca typu 1
Wśród czynników podnoszących poziom cukru we krwi, obok posiłków (głównie węglowodanowych) oraz ewentualnych dodatkowych chorób, wymienić należy właśnie stres. Niestety trudno jest oszacować, w jakim stopniu sytuacja stresowa wpłynie na poziom cukru we krwi. U jednych diabetyków pod wypływem stresu cukier wzrasta gwałtownie, ale krótkotrwale; u innych wzrost glikemii jest łagodniejszy, ale utrzymuje się przez dłuższy czas. Reakcja na stres u każdego diabetyka jest indywidualna, zależy też oczywiście od natężenia stresu, którego nie jesteśmy w stanie zmierzyć. Dlatego tak trudno jest zabezpieczyć się przed hiperglikemią wynikającą ze stresu. Obniżanie takiej hiperglikemii też nie należy do łatwych, bo zdarza się, iż cukier albo wcale nie chce spadać, albo dzieje się to bardzo gwałtownie prowadząc do drugiej skrajności – hipoglikemii.
Radzenie sobie z hiperglikemią powodowaną stresem wymaga od osoby chorującej na cukrzycę sporo wprawy i znajomości własnego organizmu. Diabetycy z dłuższym stażem choroby mają swoje wypracowane metody na stres. Przykładowo, kiedy wiemy, iż czeka nas wywołujące emocje wystąpienia, a insulinę podajemy pompą insulinową, można zwiększyć przepływ bazowy. O ile? To zawsze jest kwestią indywidualną. Trzeba próbować, dla własnego bezpieczeństwa zaczynając od nieznacznych zmian i niejako metodą prób i błędów dochodzić od dawek, które będą dla nas optymalne. jeżeli podajemy insulinę dzięki wstrzykiwaczy, zwykle możemy reagować jedynie post factum, podając dawkę korekcyjną na hiperglikemię wywołaną stresem. Na pewno w sytuacjach stresowych ogromne znaczenie ma częstsza samokontrola, bo tylko ona pozwoli nam elastycznie reagować na zmiany glikemii powodowane kortyzolem.
Wypalenie cukrzycowe
To stan który nieco przypomina depresję, jednak nie można go tak zakwalifikować. Najbardziej charakterystyczne objawy wypalenia cukrzycowego to:
- zmęczenie i utrata zapału do przestrzegania zasad samokontroli,
- kłopoty ze snem,
- wyczerpanie emocjonalne (brak wiary w swoje działania),
- przeżywanie silnych emocji: złości, smutku i lęku, negatywne nastawienie do lekarzy i do samej choroby,
- całkowita utrata zainteresowania utrzymaniem wyrównania metabolicznego (bunt przeciwko chorobie, który najbardziej dotyka samego diabetyka, bo zwiększa ryzyko powikłań).
Stan wypalenia cukrzycowego dotyczy co trzeciego diabetyka. Najczęściej obserwuje się wypalenie wśród młodych diabetyków, osób chorujących od wczesnego dzieciństwa. Nie jest to jednak regułą.
Sygnały wypalenia cukrzycowego to m.in. zaniedbywanie samokontroli, opuszczanie regularnych wizyt u lekarza i niestosowanie się do zasad postępowania w cukrzycy. Otoczenie diabetyka może zauważać jego obniżony nastrój lub zwiększoną chwiejność emocjonalną. To są momenty, w których należy zmienić sposób komunikowania się z diabetykiem i dopytać o jego aktualne potrzeby.
Jak można zapobiec wypaleniu cukrzycowemu?
- Diabetykowi w kryzysowych sytuacjach potrzebne jest wsparcie emocjonalne. Ważna jest rozmowa z kimś, kto potrafi aktywnie słuchać i podpowiedzieć, co zrobić, aby zacząć sobie radzić ze stresem. Zmniejszenie wymagań wobec diabetyka również bywa pomocne: mobilizuje go do określenia swoich potrzeb, co sprzyja poprawie jego kondycji psychicznej.
- Wypalenie cukrzycowe bywa przejawem utraty kontroli nad zdrowiem i życiem. Warto dopytać, z jakimi problemami boryka się pacjent oprócz choroby. Co takiego dzieje się w jego życiu, iż ma on poczucie utraty wpływu nie tylko na chorobę, ale też na życie codzienne. W wypaleniu dojmujące jest poczucie porażki. Syndrom wypalenia cukrzycowego bywa też ucieczką od niego.
- Ustalenie priorytetów jest pierwszym krokiem do złagodzenia poczucia braku kontroli nad swoim życiem. W początkowym etapie syndromu wypalenia należy określić priorytety zdrowotne, co pomoże diabetykowi odzyskać kontrolę nad tym, co się z nim dzieje.Ważne, aby to faktycznie były priorytety, czyli nie więcej niż trzy niezbędne kroki, bez których niemożliwe jest wyjście z kryzysu. Można ustalić mniejszą liczbę pomiarów glikemii niż dotychczas, jeżeli diabetyk całkowicie z nich zrezygnował. Możliwość powiedzenia „nie zgadzam się” jest obustronna, dlatego pierwszym krokiem do porozumienia między lekarzem a pacjentem mogą być wspólne ustalenia.
- Ważną sprawą jest odzyskanie równowagi emocjonalnej, kiedy zauważymy pierwsze sygnały nieradzenia sobie ze stresem w chorobie.Warto pracować nad motywacją wewnętrzną diabetyka, zaprosić osoby mogące pomóc i stworzyć krąg wsparcia. Koniecznością jest codzienna dbałość o higienę emocji, na którą składają się styl życia, przekonania i autonomia. Dobrym pomysłem jest położenie nacisku na wypoczynek i szukanie nowych sposobów relaksacji.
Cukrzyca a stres to temat, którego nie należy bagatelizować, a wypalenie cukrzycowe wymaga uważnego podejścia zespołu lecząco-edukującego. Pacjent w tym stanie nie jest otwarty na nową wiedzę, a tym bardziej na rozmowy o zagrożeniach związanych z takim postępowaniem.
