Jeszcze kilka lat temu w recepturze powszechnie wykorzystywano chlorek wapnia sześciowodny (CaCl₂ · 6H₂O). w tej chwili jednak jego dostępność w hurtowniach farmaceutycznych stała się mocno ograniczona, co wprowadziło pewne zamieszanie zarówno w aptekach, jak i wśród lekarzy i pacjentów. Rozwiązaniem okazało się zastąpienie go inną formą tej samej substancji – chlorkiem wapnia dwuwodnym (CaCl₂ · 2H₂O).
Wydaje się, iż różnica jest niewielka, bo w obu przypadkach mówimy o tym samym związku chemicznym. Jednak w praktyce farmaceutycznej taka zmiana ma istotne znaczenie, szczególnie przy wyliczaniu odpowiednich stężeń roztworów stosowanych w zabiegach.
Czytaj także: Jonoforeza – najczęściej sporządzane roztwory
Dwuwodny a sześciowodny – najważniejsze różnice
Oba warianty są solami uwodnionymi, ponieważ chlorek wapnia bardzo łatwo wiąże wodę z otoczenia. Różnią się jedynie ilością tej wody w swojej strukturze:
- CaCl₂ · 6H₂O – klasyczna postać, znana i stosowana od dawna, niestety dość nietrwała i gwałtownie ulegająca zbrylaniu.
- CaCl₂ · 2H₂O – nowszy surowiec, bardziej stabilny, łatwiejszy w przechowywaniu i mniej kłopotliwy w codziennym użytkowaniu.
Oba dobrze rozpuszczają się w wodzie i alkoholu etylowym, co sprawia, iż nie ma różnic technologicznych przy sporządzaniu roztworów. Problemem okazuje się jednak inna zawartość jonów wapnia.
Dlaczego przeliczenia są konieczne?
Podstawą skuteczności leku jest nie sama ilość soli wapnia, ale ilość uwalnianych jonów Ca²⁺. Ich stężenie w obu solach znacznie się różni:
- w CaCl₂ · 6H₂O jony wapnia stanowią 50,6% masy,
- w CaCl₂ · 2H₂O – aż 75,5% masy.
To oznacza, iż stosując chlorek wapnia dwuwodny, potrzebujemy znacznie mniejszej ilości surowca, by uzyskać taki sam efekt terapeutyczny. Używanie go w tej samej dawce, jak w przypadku postaci sześciowodnej, prowadziłoby do podania nadmiaru jonów, co mogłoby zwiększyć ryzyko działań niepożądanych i podrażnień.
Sprawdź też: Jak wykonać roztwór do jonoforezy?
Jak obliczać w recepturze?
Przykład recepty:
Rp.
Sol. Calcium chloratum 2% 200,0
M.f. solutio
D.S. Do jonoforezy
Obliczenia krok po kroku:
- aby sporządzić 200 g roztworu 2% z CaCl₂ · 6H₂O, należy użyć 4 g surowca,
- w tej ilości znajduje się ok. 0,73 g jonów Ca²⁺,
- aby uzyskać identyczną ilość jonów przy użyciu CaCl₂ · 2H₂O, wystarczy 2,68 g substancji.
Aby uprościć codzienną praktykę, warto zapamiętać współczynniki:
- z sześciowodnego na dwuwodny – × 0,67,
- z dwuwodnego na sześciowodny – × 1,49.
Dzięki temu farmaceuta nie musi za każdym razem przeprowadzać długich obliczeń – wystarczy szybkie przeliczenie wagi surowca.
Praktyczne wskazówki
- Kontrola surowca – zawsze należy sprawdzić, czy dostępny chlorek wapnia jest dwuwodny czy sześciowodny. Różnica w dawkowaniu jest zbyt istotna, by polegać jedynie na pamięci.
- Stosowanie współczynników – zapamiętanie prostych wartości (0,67 i 1,49) znacznie przyspiesza przygotowanie receptury.
- Dokładność – choćby niewielka pomyłka w przeliczeniu może zmienić stężenie roztworu i wpłynąć na skuteczność lub bezpieczeństwo terapii.
- Alternatywy – gdy surowce są niedostępne, można sięgnąć po ampułki, jednak warto poinformować pacjenta o wyższych kosztach.
Tabela przeliczeniowa chlorku wapnia
| CaCl₂·6H₂O (sześciowodny) | 50,6% | × 1,00 (wartość odniesienia) | 4,0 g |
| CaCl₂·2H₂O (dwuwodny) | 75,5% | × 0,67 | 2,68 g |
| Ampułki Calcium chloratum WZF 67 mg/ml | 18,3 mg Ca²⁺ / 1 ml | – | 40 ml roztworu (4 ampułki po 10 ml) |
Jak korzystać z tabeli?
- Masz dawkę w sześciowodnym → przemnoż przez 0,67, aby uzyskać ekwiwalent dwuwodnego.
- Masz dawkę w dwuwodnym → przemnoż przez 1,49, aby uzyskać odpowiednik sześciowodnego.
- Gdy używasz ampułek, wystarczy policzyć objętość na podstawie zawartości jonów Ca²⁺ (183 mg w 10 ml).
Problemy z dostępnością chlorku wapnia sześciowodnego wymusiły wprowadzenie do receptury aptecznej jego stabilniejszej wersji – chlorku wapnia dwuwodnego. Choć chemicznie to ta sama substancja, różnice w zawartości wody krystalizacyjnej sprawiają, iż wymagane są staranne przeliczenia. Dzięki prostym współczynnikom farmaceuta może gwałtownie i bezpiecznie przygotować roztwór o odpowiednim stężeniu.
Jeżeli zabraknie obu form surowca, zawsze pozostają gotowe ampułki, które jednak nie są rozwiązaniem ekonomicznym. Mimo przejściowych trudności jonoforeza z użyciem chlorku wapnia pozostaje wartościowym narzędziem terapeutycznym i przez cały czas z powodzeniem wspiera leczenie wielu chorób układu nerwowego i mięśniowego.
Autor: mgr farm. Martyna Brzezińska
Bibliografia:
- Farmakopea Polska XIII
- Jak wykonać roztwór do jonoforezy? Receptura.pl, https://receptura.pl/jak-wykonac-roztwor-do-jonoforezy/ (opublikowano: 05.10.2023, dostęp: 28.09.2025)
- Webinar dr n.farm. Katarzyna Olechno – chlorek wapnia w recepturze aptecznej
- https://receptura.edu.pl/wapnia-chlorek-szesciowodny-calcium-chloridum-hexahydricum/ (dostęp: 28.09.2025)
- ChPL CALCIUM CHLORATUM WZF, 67 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań
