Tekst: dr n. med. Grażyna Tacikowska
Tak jak jesteśmy świadomi posiadania zmysłu wzroku, słuchu czy dotyku, które są dla nas oczywiste i możemy powiązać te funkcje z konkretnymi, jednoznacznymi narządami, tak niekoniecznie mamy świadomość funkcji równowagi. Często równowaga kojarzona jest z błędnikiem, czyli narządem równowagi zlokalizowanym w uchu. Jest to istotny narząd, ale on nie działa sam.
Równowaga to jest „machina” złożona z wielu układów i funkcji wzajemnie na siebie wpływających w sposób uzupełniający się, kompensujący, ale też czasami destrukcyjny. Na funkcję równowagi powinnyśmy patrzeć najpierw globalnie, następnie zagłębiając się w kolejne jej elementy.
Poczucie równowagi kształtuje się dzięki grawitacji, której w ciągu całej ewolucji i życia jednostkowego człowieka jesteśmy poddawani. Wpływa ona na budowę ciała, na pracę narządów wewnętrznych, warunkuje charakterystyczny sposób lokomocji, bierze udział we wszystkich jego przejawach życiowych jako czynnik środowiskowy.
System równowagi człowieka to automatyczny, „cichy” system, który nigdy nie przestaje działać. A działa poprzez ciągły proces wykrywania położenia, sprzężenia zwrotnego i regulacji między mózgiem, narządem równowagi w uszach, oczami, receptorami w skórze, mięśniach i stawach – w szczególności w stawach skokowych i górnym odcinku kręgosłupa szyjnego. Narząd równowagi w uchu odgrywa kluczową rolę w wykrywaniu zmian w pozycji głowy i ruchu. Gdy ciało dostosowuje się do nowej postawy, układ przedsionkowy musi „zrekalibrować” nowy punkt równowagi i wzorzec ruchu. Oprócz układu przedsionkowego układ somatosensoryczny również odgrywa rolę w nowej równowadze i nowej koordynacji. Dostarcza on informacji o pozycji i ruchu ciała poprzez receptory sensoryczne znajdujące się w stawach. Podczas zmiany pozycji ciało musi dostosować sposób, w jaki wyczuwa i reaguje na ruch. Wreszcie, zmiana postawy wymaga również mechanizmów, które koordynują ruchy w nowy sposób (tu główną rolę odgrywa mózgowie).
Zwierzęta również polegają na tych samych trzech zmysłach (wzroku, równowagi przedsionkowej i propriocepcji), aby osiągnąć lokomocję. Wiele gatunków wyposażonych jest w dodatkowe narzędzia takie jak np. ogon. Ogony u zwierząt są „wolnymi” kończynami, można je wykorzystać do utrzymania rozkładu masy i równowagi. Jedynym sposobem, aby ludzie osiągnęli ten sam rodzaj równowagi, jest rozciągnięcie ramion na boki.
W budowaniu świadomości równowagi pomaga znajomość elementarnych parametrów biomechaniki równowagi człowieka. Pierwszy z nich to podstawa podparcia. Im większa podstawa podparcia, tym większa stabilność. Kolejny to środek ciężkości. Kiedy stoimy pionowo, środek ciężkości jest w okolicy lędźwiowo-krzyżowej i rzutuje się wokół obrysu bioder. Środek ciężkości zmienia się w zależności od pozycji ciała i może znaleźć się poza korpusem ciała. Trzeci element to linia grawitacji. Jest to pionowa linia rzutująca się od aktualnego środka ciężkości na podstawę.
Podsumowując, równowaga zależy od położenia środka ciężkości względem podstawy podparcia, od wielkości podparcia, masy ciała (im większa masa, tym większa równowaga) i od wysokości środka ciężkości (im niżej, tym większa równowaga).
Foto: pixabay.com
Link do nagrania: Być świadomym układu równowagi
https://www.youtube.com/embed/wHJD-ytwMCU&t=14413s
