Badania obrazowe w leczeniu ran, czyli w jaki sposób można wesprzeć diagnostykę?

W opiece nad ranami badania obrazowe stosowane są jako uzupełnienie oceny klinicznej i stają się coraz bardziej istotne, ponieważ ułatwiają wczesną i dokładną diagnozę, a także wykrycie ewentualnych zmian niezauważalnych gołym okiem. Metody takie jak RTG, MRI czy TK pozwalają nie tylko zajrzeć w głąb rany, ale także zidentyfikować infekcję czy zapalenie kości.

Ocena ran ostrych i przewlekłych obejmuje dokładne oględziny i badania kliniczne w celu ustalenia przyczyny powstania rany i wdrożenia terapii. Ocenie podlega m.in. rozmiar rany, jej umiejscowienie, głębokość, obecność zakażenia i zmiany w łożysku, a pod uwagę brane są również choroby współistniejące i ogólna kondycja chorego. Oprócz tego medycy korzystają z narzędzi takich jak skala Bates-Jensen (BWAT), skala NPUAP/EPUAP czy skala PUSH (Pressure Ulcer Scale for Healing).

Dziś coraz częściej w diagnostyce korzysta się również ze zdjęć rentgenowskich, ultrasonografii, tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego i angiografii, które oferują uzupełnienie oceny klinicznej. Ponadto techniki te są szczególnie przydatne w wykrywaniu głębszych zmian lub zagrażających życiu infekcji, ocenie leżących u podłoża urazów lub nieprawidłowości kości oraz ocenie perfuzji dystalnej.

Obrazowanie w leczeniu ran

W niektórych przypadkach obrazowanie rany jest niezbędne do identyfikacji ukrytych powikłań, które mogą nie być od razu widoczne podczas oględzin. Na przykład obrazowanie może pomóc w ocenie słabego przepływu krwi w tkankach czy ukrytych infekcji i jest szczególnie ważne w przypadku gwałtownie pogarszających się ran, podejrzenia gromadzenia się płynu podskórnego lub ciał obcych w ranach pourazowych.

W przypadku owrzodzeń stopy cukrzycowej obrazowanie może pomóc zidentyfikować zapalenie kości i szpiku lub znaczną utratę tkanki kostnej, co jest najważniejsze dla ustalenia, czy konieczna jest interwencja chirurgiczna. Techniki obrazowania odgrywają również kluczową rolę w wykrywaniu martwiczych zakażeń tkanek miękkich, które rozwijają się gwałtownie i mogą być śmiertelne bez interwencji. Obrazowanie może ujawnić takie objawy, jak obecność powietrza w głębokich tkankach, co jest charakterystyczne dla bakterii wytwarzających gaz, odpowiedzialnych za martwicze zakażenie tkanek głębokich.

Promieniowanie rentgenowskie

Promieniowanie rentgenowskie (RTG) jest szeroko stosowaną techniką obrazowania, która wykorzystuje promieniowanie jonizujące o długości fali mniejszej niż 10 mm. Promienie przechodząc przez ciało, wchodzą w interakcje a tkankami w różny sposób. W leczeniu ran zdjęcia rentgenowskie są przydatne w ocenie urazów kości, wykrywaniu złamań czy ocenie stanu zapalnego (w RTG tkanki zapalne wykazują zwiększoną nieprzepuszczalność promieniowania). Badanie może również pomóc wykryć ciała obce czy głębokie infekcje.

Zastosowanie w diagnostyce ran:

• Rany pourazowe – gdy istnieje podejrzenie złamania lub uszkodzenia kości lub podejrzenia ciał obcych w ranie,
• Zakażenie – gdy istnieje podejrzenie zakażenia tkanek miękkich, gangreny gazowej lub zapalenia kości i szpiku.
• Monitorowanie gojenia – zdjęcia rentgenowskie pozwalają śledzić proces gojenia np. złamanych kości, ocenić rozwój zapalenia kości i innych powikłań w przypadku ran przewlekłych.

Chociaż zdjęcia rentgenowskie są mniej czułe w ocenie tkanek miękkich niż inne techniki obrazowania, takie jak obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI) lub tomografia komputerowa (CT), przez cały czas mogą dostarczyć cennych informacji o uszkodzeniu tkanek miękkich. Na przykład gaz w tkankach miękkich, charakterystyczny dla niektórych infekcji, takich jak martwicze zakażenie tkanek miękkich, można uwidocznić na zdjęciach rentgenowskich jako obszary radioprzezierności (czarne przestrzenie) w tkankach. Wskazuje to na obecność organizmów wytwarzających gaz, takich jak gatunki Clostridium, które powodują gangrenę gazową i martwicze zapalenie powięzi. Wczesne rozpoznanie takich infekcji ma najważniejsze znaczenie, ponieważ te stany mogą gwałtownie postępować i być śmiertelne, jeżeli nie zostanie podjęte leczenie. Zdjęcia rentgenowskie mogą również wykryć obrzęk tkanek miękkich, zatarcie płaszczyzn tłuszczu (oznaka stanu zapalnego) i zmiany w otaczających tkankach, które sugerują infekcję lub uraz. Chociaż wyniki te nie są specyficzne, to pomagają w ustaleniu dalszych interwencji diagnostycznych i terapeutycznych w połączeniu z oceną kliniczną.

Tomografia komputerowa

Tomografia komputerowa (TK) to specjalistyczna metoda obrazowania, która wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie do uzyskania szczegółowych przekrojów ciała pacjenta. Metoda ta dostarcza obrazów o wysokiej rozdzielczości i umożliwia szczegółową wizualizację tkanek miękkich, kości, narządów i innych struktur. TK jest nieoceniona w obrazowaniu złożonych ran, szczególnie tych obejmujących głębsze tkanki, powikłanych infekcją lub z ciałami obcymi. Możliwość zobaczenia tkanek w trójwymiarze pozwala specjalistom na szybką i dokładną ocenę rany oraz potencjalnych powikłań.

Zastosowanie w diagnostyce ran:

• Ocena urazów tkanek miękkich – TK dostarcza obrazów o wysokiej rozdzielczości urazów tkanek miękkich, umożliwiając ocenę stopnia uszkodzenia mięśni, powięzi i skóry. Szczególnie przydatne w przypadku ran złożonych, w których uszkodzenia wykraczają poza powierzchniowe warstwy skóry. Tomografia skutecznie identyfikuje również gaz podskórny (cecha charakterystyczna dla infekcji, np. martwiczego zapalenia powięzi), ropnie i martwiczą tkankę.
• Wykrywanie ciał obcych – TK doskonale nadaje się do wykrywania ciał obcych osadzonych w ranach, szczególnie tych wykonanych z materiałów nieprzepuszczających promieni rentgenowskich, takich jak drewno, plastik lub szkło.
• Wykrywanie i diagnostyka zakażeń – dzięki TK możliwa jest diagnoza głębokich zakażeń, martwiczego zakażenia tkanek miękkich. Tomografia pomaga zidentyfikować gaz podskórny.
• Patologie kości i stawów – TK jest szczególnie przydatna w ocenie ran, które obejmują kości i stawy. Pozwala na identyfikację zapalenia kości i szpiku, a także pomaga ocenić zniszczenie kości czy reakcję okostnej.
• Ocena przepływu krwi i struktur naczyniowych – TK, zwłaszcza w połączeniu z angiografią, jest przydatna w ocenie przepływu krwi do rany. Jest to szczególnie ważne w przypadku ran powikłanych niewydolnością naczyniową (cukrzyca, choroba tętnic obwodowych). TK dokładnie uwidacznia naczynia krwionośne, pomaga zidentyfikować wszelkie blokady i nieprawidłowości, które mogą upośledzać gojenie.
• Planowanie przedoperacyjne – w skomplikowanych przypadkach tomografia komputerowa dostarcza szczegółowych informacji anatomicznych, które pozwalają zaplanować operację. Obejmuje to ocenę stopnia uszkodzenia tkanek, identyfikację martwicy lub infekcji, które wymagają chirurgicznego oczyszczenia, a także ocenę zaangażowania głębokich struktur, takich jak kość czy powięź. Tomografia komputerowa sprawdzi się również w chirurgicznym usunięciu ciał obcych lub zakażonej tkanki i pomaga w podjęciu decyzji o wykonaniu amputacji, jeżeli występuje zapalenie kości i szpiku lub poważna martwica tkanek.

Rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny (MRI) wykorzystuje silne pole magnetyczne i fale radiowe do tworzenia szczegółowych obrazów przekrojowych ciała. Dzięki badaniu możliwe jest uwidocznienie struktur, takich jak: narządy, tkanki miękkie, kości, naczynia krwionośne.

Zastosowanie w diagnostyce ran:

• Ocena tkanek miękkich – MRI zapewnia wyjątkowo szczegółowe obrazy tkanek miękkich, co czyni je nieocenionym narzędziem w identyfikacji zmian, takich jak: obrzęk, martwica, stan zapalny, zapalenie tkanki łącznej, martwicze zakażenie tkanek.
• Wykrywanie infekcji – MRI może wykryć zapalenie tkanki łącznej, poprzez rozproszone lub słabo zdefiniowane pogrubienie tkanek miękkich o dużej intensywności w obrazach T2-zależnych i wzmocnieniu po podaniu środka kontrastowego. dzięki MRI można również odróżnić ropień od ropowicy, a po podaniu środka kontrastowego, możliwe jest określenie granic ropnia i identyfikacja kanałów zatokowych.
• Ocena powikłań ran przewlekłych – dzięki MRI możliwe jest wykrywanie powikłań ran przewlekłych, takich jak ropnie, zapalenie kości i szpiku, np. w owrzodzeniach stopy cukrzycowej lub odleżynach. Obrazy wzmocnione kontrastem mogą uwidocznić martwą tkankę i pomóc w ukierunkowaniu interwencji chirurgicznej.
• Ocena patologii kości – diagnostyka zapalenia kości i szpiku.
• Ocena naczyniowa – MRI pozwala na ocenę nieprawidłowości przepływu krwi, np. niedokrwienia.

Ultrasonografia

Ultrasonografia (USG) jest nieocenioną i opłacalną metodą obrazowania w leczeniu ran. USG jest nieinwazyjnym badaniem obrazowym, które wykorzystuje fale ultradźwiękowe do tworzenia obrazów narządów wewnętrznych w czasie rzeczywistym. Metoda ta oferuje dynamiczny widok struktur tkanek miękkich i pozwala na ocenę zarówno tkanek powierzchniowych, jak i głębokich.

Zastosowanie w diagnostyce ran:

• Ocena rany – USG dokładnie mierzy wymiary rany i grubość tkanki. Pomaga ocenić tworzenie się tkanki ziarninowej i wykrywa powikłania, takie jak ropnie lub nagromadzenie płynu. USG o wysokiej częstotliwości pozwala także śledzić postęp gojenia.
• Ocena infekcji – USG jest cennym narzędziem do wykrywania ropni, a także głębszych infekcji. Metoda ta pozwala wykryć płyn okołopowięziowy i wczesne objawy infekcji.
• Analiza naczyniowa – USG dopplerowskie umożliwia ocenę przepływu krwi, pomagając odróżnić zapalenie tkanki łącznej od zakrzepicy żylnej lub stanu zapalnego. Badanie Dopplera jest szczególnie ważne w przypadku ran z podejrzeniem niewydolności naczyniowej.

Angiografia

Angiografia jest kluczowa w obrazowaniu ran, zwłaszcza podczas oceny naczyń i perfuzji w ranach niedokrwiennych lub niegojących się. Angiografia wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie, często po podaniu środka kontrastowego, co pozwala na wizualizację naczyń krwionośnych dokładne obejrzenie tętnic i żył oraz ocenę ich stanu.

Zastosowanie w obrazowaniu ran:

• Ocena unaczynienia rany – angiografia pozwala na dokładne zobrazowanie naczyń krwionośnych, co pozwala ocenić perfuzję tkanek oraz ukrwienia rany. Ponadto pozwala wykryć zaburzenia przepływu krwi (zwężenie, niedrożność naczyń), które mogą być główną przyczyną braku postępu w gojeniu się rany.
• Planowanie leczenia – na podstawie wyników angiografii można zaplanować odpowiednie leczenie, np. zabiegi rewaskularyzacyjne (np. angioplastyka, by-passy) w celu poprawy ukrwienia rany.
• Ocena skuteczności leczenia – po zastosowaniu interwencji terapeutycznych, angiografia może być wykorzystana do oceny, czy udało się przywrócić prawidłowy przepływ krwi do rany i czy proces gojenia postępuje prawidłowo.
• Diagnostyka chorób naczyń krwionośnych – angiografia może być również pomocna w diagnostyce chorób naczyń krwionośnych, które mogą przyczyniać się do powstawania trudno gojących się ran, takich jak miażdżyca czy zapalenie naczyń.

Źródło: Amanda Beneat; Carolyn M. Lobo; Sara A. Collier, “Wound Imaging”, 2025, StatPearls Publishing LLC.