Asertywność – jak być asertywny i i co daje bycie asertywnym

Żaden człowiek nie jest w stanie funkcjonować w społecznej próżni. Zawsze dookoła są ludzie, z którymi wchodzi się w interakcje, przebywa z nimi na stopie towarzyskiej czy zawodowej, wchodzi się w związku i zakłada rodziny. I każdy ten człowiek, świadomie lub zupełnie nieświadomie, może czasami doprowadzić do sytuacji, w której Twoje własne granice zostaną naruszone. Może to być próba wymuszenia na Tobie konkretnego zachowania, zdobycia jakiejś korzyści Twoim kosztem czy takie gospodarowanie Twoim czasem lub znajomościami z innymi ludźmi, na które zupełnie nie masz ochoty. Niektórzy ludzie reagują w takim przypadku agresywnie, inni pasywnie i ulegle, spuszczają głowę i pozwalają na to, by ktoś inny za nich decydował i wpływał na ich życie, choćby jeżeli zupełnie im się to nie podoba. To wszystko skrajne i niewłaściwe podejścia do problemu. jeżeli rozpoznajesz w którymś z tych modelów siebie, najprawdopodobniej nie jesteś człowiekiem asertywnym. Asertywne radzenie sobie z problemami jednak może bardzo Ci pomóc i podnieść komfort życia. Co warto o nim wiedzieć?

Czym jest asertywność?

W ostatnich latach coraz więcej mówi się o asertywności i potrzebie jej rozwijania, by poprawić komfort własnego życia i zbudować zdrowe relacje z innymi ludźmi, tak na polu rodzinnym, towarzyskim, jak i zawodowym. Jednak czym w istocie jest asertywność?

Asertywność to termin, który do języka polskiego przeszedł z języka angielskiego. Nie sposób opisać jego znaczenia jednym słowem. Asertywność to swoisty sposób bycia i wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi. Przejawia się w poszanowaniu cudzych opinii i poglądów, ale wierze we własne. To taki sposób komunikacji, w którym osoba asertywna jest pewna siebie, wie, co chce osiągnąć i wie, iż nie może osiągnąć tego cudzym kosztem, robiąc komuś krzywdę. Nie zgadza się jednak na naruszanie swoich własnych granic i na zrzucanie sobie na głowę cudzych obowiązków. Nie rezygnuje z siebie i swoich postanowień, jednak jednocześnie pozostaje uprzejma i nie krzywdzi tym nikogo. Osoba asertywna to taka, która wie czego chce od życia i wie, iż musi respektować innych, by osiągnąć sukces.

Asertywność to model zachowania, który pomaga człowiekowi żyć w zgodzie z samym sobą i własnymi przekonaniami, przy jednoczesnym zachowaniu swobody, pewności siebie i pełnej szczerości, ale nigdy kosztem innych. jeżeli ktoś uważa się za osobę szczerą i bezkompromisową, ale używa tych słów tylko w ramach wyjaśnienia dlaczego krzywdzi i obraża innych ludzi, ktoś taki zdecydowanie nie jest asertywny. Przejawia agresję słowną, którą próbuje przykrywać właśnie w ten sposób. Nie myl asertywności z agresją – to zupełnie inne modele komunikacji z innymi. Asertywność nikogo nie krzywdzi, ale pozwala na osiąganie własnych celów i obronę własnych przekonań w sposób pewny i uprzejmy.

Jakie cechy charakteryzują asertywność?

Najprościej mówiąc, asertywność to sposób wyrażania siebie w kontaktach z innymi ludźmi. Wyznaczanie własnych granic, ale też pełne poszanowanie granic innych osób. Człowiek asertywny wie, iż jego potrzeby są tak samo ważne, jak potrzeby innych ludzi. Nie pozwala się wykorzystywać ani sobą manipulować, ale też nie robi tego innym ludziom. Asertywność to zbiór charakterystycznych cech, które przejawiają się w komunikacji, kontaktach z innymi i wyrażaniu samego siebie. W jaki sposób można opisać asertywność? Co ją charakteryzuje?

Wyrażanie siebie w sposób uczciwy i adekwatny do sytuacji

Osoba, która żyje w zgodzie z samym sobą to osoba, która jest całkowicie pogodzona z tym, kim jest i do czego dąży. To osoba, która zna swoje słabe i mocne strony i w pełni się akceptuje. Ma zdrową samoocenę, zna swoją wartość i nie pozwoli jej sobie odebrać. Uczciwie i otwarcie wyraża siebie, jednak robi to w sposób adekwatny do danej sytuacji. Mówi o swoich pragnieniach, potrzebach i uczuciach – zarówno tych pozytywnych, jak i tych negatywnych w odbiorze. Wypowiada się o sobie w sposób spójny, spokojny i uczciwy, a także bezpośredni. Mówi też w sposób tak pełny, jak to tylko możliwe w danych okolicznościach.

Asertywność cechuje się tym, iż osoba, która ją przejawia żyje w zgodzie z sobą samym – doskonale zna siebie samego i swój obecny stan psychiczny, nie wypiera go, za to doskonale wie, co się z nim dzieje i jak w danym momencie się czuje.

Kontrolowana swoboda autoekspresji, stanowczość i pewność siebie

Asertywność to taka sztuka rozmowy i komunikacji z innymi ludźmi, by naznaczyć swoje granice i szanować granice innych. Asertywność to sztuka kontrolowanej swobody w rozmowie – taka osoba jest swobodna, zwrócona w stronę rozmówcy, szczera i stanowczo stojąca przy swoich racjach. Jednak stanowczość i pewność siebie przekazywane są w formie łagodnej i takiej, która nie ma na celu skrzywdzenia innych osób. Osoba asertywna przestrzega w kontaktach z innymi ludźmi norm i zwyczajów, tak tych ogólnie przyjętych przez społeczeństwo, jak i narzuconych sobie samemu i tego samego chce od innych – sama też szanuje potrzeby i zwyczaje innych osób i stosuje się do nich, jeżeli nie są one krzywdzące.

Szacunek do drugiego człowieka

Asertywność to przede wszystkim szacunek do drugiego człowieka. To szanowanie jego poglądów, przekonań i emocji. To rozumienie granic, które on sam naznaczył w komunikacji i dostosowywanie się do nich. Człowiek asertywny to człowiek, który broni swoich przekonań i obstaje przy swoich wizjach, ale nie robi tego kosztem drugiej osoby – jeżeli przekonuje, nie jest agresywny, a jeżeli jest do czegoś przekonywany, nie atakuje, nie wyśmiewa i nie obraża drugiej osoby. Samemu też sobie tego nie życzy w komunikacji z innymi. Szacunek do drugiego człowieka pozwala na otwarcie ścieżki do konstruktywnego dialogu i wspólnego wypracowania zadowalających wszystkich rozwiązań.

Zachowania pasywne, agresywne i asertywne

Komunikacja z drugim człowiekiem to trudna sztuka. Przyjmuje się różne role społeczne, wychodzi z różnego założenia, chce osiągnąć rozmaite cele. Zachowania asertywne bardzo łatwo pokazać na konkretnych przykładach – na innych biegunach spektrum są zachowania agresywne i pasywne. Osoba, która jest agresywna w swoim zachowaniu przejawia pewne spektrum konkretnych cech. Są to:

• Poniżanie innych

• Podnoszenie własnej wartości kosztem innych

• Osiąganie swoich celów za cenę krzywdy innych

• Dokonywanie wyboru za innych

• Ocenianie, obwinianie, oskarżanie, upokarzanie rozmówców

Z kolei osoba uległa w swoim zachowaniu to osoba, która:

• Dopuszcza do tego, by inni decydowali za nią

• W kontaktach z innymi czuje się przestraszona, zraniona, niespokojna czy skrzywdzona

• Nie ma wewnętrznej odwagi do robienia rzeczy

• Zaprzecza sobie samemu

• Neguje swoje emocje

• Neguje własną potrzebę wyrażania siebie

• Neguje własne potrzeby i konieczność ich zaspokajania

• Nie jest w stanie choćby określić swojego celu, więc nie jest też w stanie go osiągnąć

• W reakcjach, czynach i słowach przejawia duży niepokój i niepewność

Osoba asertywna natomiast:

• Dobrze się czuje we własnej skórze

• Wyraża się pewnie i swobodnie

• Szanuje przekonania własne i cudze

• Dokonuje własnych wyborów, ale nie krzywdzi nimi innych

Jeśli masz do czynienia z osobą asertywną zawsze wiesz, na czym stoisz, wiesz, iż Twój rozmówca Cię szanuje. W kontaktach z osobą asertywną, inaczej niż w kontaktach z osobą agresywną lub uległą, wszyscy mają tak samo równe szanse na wypowiedzenie się, uczucia wszystkich są równe i wszyscy mają taką samą szansę na osiągnięcie swoich celów.

Czym jest intruzywność w kontaktach?

Każdy człowiek w głębi siebie chce się dobrze czuć z samym sobą. Nie każdy potrafi ten stan osiągnąć, ale każdy chciałby go osiągnąć i stara się do tego dążyć. Istnieje coś takiego, jak terytorium psychologiczne. Bez wyraźnie naznaczonych jego granic nie sposób czuć się z sobą dobrze. To ta przestrzeń, którą musisz mieć tylko dla siebie w kontaktach z innymi ludźmi. Terytorium psychologiczne w tym ujęciu to wszystko to, co należy do Ciebie i zależy od Ciebie. To bardzo ważne, by umieć bronić swojego terytorium. Każdy je ma, nie każdy jednak potrafi stawiać granice i pozbywać się intruzów. Tym jest właśnie intruzywność w kontaktach – próbą naruszenia granic terytorium psychologicznego. W kontaktach z innymi ludźmi możesz doświadczyć zarówno prób naruszenia Twoich granic, jak i samodzielnie przekroczyć cudze granice – choćby bezwiednie, w końcu terytorium psychologiczne każdego człowieka może być zupełnie inne.

W takim razie w intruzywności w kontaktach mowa o dwóch podejściach. Po pierwsze możesz być intruzem. Jako intruz jesteś osobą, która nieproszona decyduje za innych, wydaje im rozkazy i zupełnie nie liczy się ze zdaniem, potrzebami czy uczuciami innych osób. Narzucasz komuś swoje zdanie, zmuszasz innych do przyjęcia Twoich poglądów. Osoba, która jest intruzem, jest też agresywna w swoim wtrącaniu się w życie innych. Skłonna jest obrażać innych, poniżać ich i upokarzać, byle tylko osiągnąć swój cel. jeżeli natomiast jesteś przedmiotem intruzji – te wszystkie rzeczy robione są Tobie. Intruza wcale nie interesuje Twoje dobro, choćby jeżeli posługuje się tym wyświechtanym frazesem „to dla Twojego dobra”. Tak naprawdę chodzi tylko o dobro intruza – on chce osiągnąć swoje cele choćby kosztem innych. Intruz to osoba, która chce poprawić swoją samoocenę, swoje samopoczucie i osiągnąć własne wymierne korzyści – materialne lub niematerialne. Twój dobrostan, jak i dobrostan innych osób, których przestrzeń narusza, nie ma dla niego żadnego znaczenia.

Jeśli nie chcesz być intruzem w kontaktach z innymi ludźmi, to bardzo dobrze o Tobie świadczy. Co możesz zrobić, by nie naruszać terytorium psychologicznego innych osób? Przede wszystkim uznaj te granice. Uznaj granice swoje i cudze. Szanuj je tak samo – Ty masz prawo do tego, by mieć własną przestrzeń psychologiczną, ale każda inna osoba też ma takie prawo. W dodatku niektórzy mogą mieć swoją przestrzeń znacznie szerszą niż ta, którą nakreśliłeś u samego siebie – to też całkowicie w porządku. Uświadomienie sobie tego wszystkiego jest niezwykle istotne. Gdy jesteś tego świadomy, podchodzisz do innych z szacunkiem i traktujesz ich jak równych sobie, a to podstawa dobrych kontaktów.

Jak się stać człowiekiem asertywnym?

Nie każdy człowiek jest asertywny, to fakt, któremu nie można zaprzeczyć. Asertywność to nie jest jedna rzecz, jedna cecha przejawiana podczas jednej konkretnej sytuacji. Asertywność to cały zbiór różnorodnych cech, które przejawiają się w wielu różnych sytuacjach. Człowiek asertywny jest takim w każdym momencie i we wszystkich dziedzinach życia.

Nikt nie rodzi się asertywny. jeżeli ma się szczęście, można wynieść asertywność z domu. Asertywni rodzice wychowują asertywne dziecko, przekazując mu odpowiednie wzorce z domu. Takie dziecko przejmuje zachowanie rodziców, wzrasta w atmosferze wzajemnego szacunku i uczone jest, iż potrzeby wszystkich ludzi są ważne. Dlatego trzeba chronić swoje potrzeby i ich prawa do zaspokajania, ale nie wolno tego robić kosztem innych ludzi. Takie dziecko, również w dorosłości, jest pewne siebie, ma zdrową samoocenę i nie ma problemów w kontaktach z innymi ludźmi.

Co jednak, jeżeli w domu rodzinnym nie było asertywności? To wcale nie oznacza, iż jeżeli jako dziecko, nie wyniosłeś z domu odpowiednich wzorców, nie możesz ich nabyć jako osoba dorosła. Proces nauki może być długi i wydawać się trudny, ale jeżeli tylko chcesz, jeżeli rozpoczniesz pracę nad sobą, możesz stać się osobą asertywną. To coś, z czym nikt się nie rodzi, ale każdy może nabyć w toku nauki. Na czym powinieneś się skupić, jeżeli chcesz stać się człowiekiem asertywnym?

Konstruktywna komunikacja

Każdy człowiek musi porozumiewać się z innymi. Nie można żyć w całkowitej izolacji i kompletnie bez kontaktów z innymi – to spowodowałoby wiele problemów psychicznych i znacznie pogorszyło komfort życia. Jednak komunikować można się na wiele sposobów. Człowiek asertywny wybiera sposób konstruktywny. Konstruktywna komunikacja w tym przypadku oznacza przede wszystkim mówienie w swoim własnym imieniu. Generalizacja, mówienie z pozycji tajemniczych „my”, używanie wyrażeń „my zawsze” czy „my nigdy”, od razu pokazuje ton rozmowy. Wskazuje na to, iż czujesz się lepszy i stawiasz wyżej od innych. W komunikacji z innymi mów więc we własnym imieniu.

Pamiętaj, iż interpretowanie czy ocenianie działań innych to tylko Twoja własna interpretacja tego, co widzisz. A widzisz tylko pewien niewielki wycinek i brakuje Ci pełnego obrazu sytuacji. Dlatego zamiast na ocenianiu i krytykowaniu danej osoby, skup się na ocenie i krytyce konkretnego zachowania, mówiąc, co i dlaczego Ci się nie podobało. Nie obrażaj, nie generalizuj i nie oceniaj samej osoby. Daj jej możliwość się wypowiedzieć i przedstawić swoje zdanie na dany temat.

Nie dawaj rad, o które nikt nie prosił. To zawsze jest irytujące i może zostać odebrane za atak i naruszenie prywatnej przestrzeni. Zamiast tego, możesz dzielić się własną wiedzą i informacjami, które posiadasz. Pamiętaj jednak, żeby nie wyrzucać z siebie wszystkich informacji w niekontrolowanym strumieniu. Dostosuj ilość informacji do osoby, z którą rozmawiasz – jedni mogą ich przyswoić więcej, inni mniej i to całkowicie w porządku. Skup się też na tej stronie informacji, które mogą być naprawdę przydatne dla danej osoby, nie musisz od razu mówić wszystkiego, co wiesz.

Pamiętaj, iż pochwała czyni cuda. Komplementowanie innych ludzi, chwalenie ich i docenianie to zawsze coś, co warto stosować w rozmowach z innymi ludźmi. Gdy pokażesz komuś, iż cenisz jego czyny czy zachowanie, to od razu sprawisz, iż ktoś stanie się bardziej zadowolony i otwarty w kontaktach z Tobą. Pokażesz komuś, iż go szanujesz i dostrzegasz pozytywy, więc rozmowa będzie przebiegać w lepszej atmosferze.

Sztuka asertywnej odmowy

Jako osoba asertywna masz prawo odmawiać, gdy ktoś prosi Cię o coś, na co nie masz ochoty lub wręcz próbuje do tego zmusić. Asertywność to też sztuka odmowy. Masz prawo odmówić i tak naprawdę wcale nie musisz tej odmowy motywować. Możesz ją uzasadnić, ale nie usprawiedliwiaj się i nie tłumacz – masz prawo tak postąpić, masz prawo powiedzieć „nie”.

Osoba asertywna może też uprzedzić sytuację, jeżeli spodziewa się, iż ktoś będzie próbował poprosić o coś, czego nie ma ochoty zrobić. Może wtedy od razu zaznaczyć jaka będzie jej decyzja i nie dopuścić do samego wyartykułowania prośby. Osoba asertywna to też jednak taka, która nawet, gdy odmawia, robi to z poszanowaniem innych osób. Dlatego, gdy odmawiasz, nie musisz się usprawiedliwiać, ale nie możesz też odmawiać obrażając inną osobę czy negatywnie ją oceniając.

Asertywna odpowiedź na krytykę

W ciągu życia możesz podlegać ocenie przez inne osoby. Możesz też spotkać się z krytyką i to w różnych sytuacjach – krytyka może Cię spotkać ze strony rodziców, przełożonych, partnera lub partnerki, przyjaciół. Mogą próbować Cię krytykować też zupełnie obcy ludzie. Dlatego asertywna odpowiedź na krytykę jest bardzo ważna. Jak możesz reagować?

Przede wszystkim pamiętaj, iż nikt nie jest doskonały i każdy ma prawo do pomyłek i potknięć różnego rodzaju. Ty również masz do tego prawo. Pamiętaj też, iż masz pełne prawo oczekiwać od innych szacunku i traktowania jak równego sobie, choćby jak robisz coś, co spotyka się z krytyką. jeżeli uznasz krytykę za słuszną możesz zmienić swoje zachowanie na lepsze. jeżeli uznasz, iż była bezzasadna, masz prawo się bronić, przez cały czas jednak nie możesz tego robić w sposób agresywny.

Pamiętaj jednak, iż inni ludzie też mają prawo do swoich opinii i osoba asertywna szanuje je, choćby jeżeli się z nimi nie zgadza. Każdy ma bowiem prawo do własnych – czyli z definicji subiektywnych – sądów.

Jeśli uznasz, iż krytyka była zasadna, nie tłumacz się, nie usprawiedliwiaj i nie szukaj wymówek. Skup się na tym, co uważasz za stwierdzenie prawdziwe i zastanów się, jak możesz zmienić to, co też Ci się w Twoim zachowaniu nie podoba.

Jeśli natomiast nie zgadzasz się z krytyką i uznajesz ją za bezzasadną, skup się właśnie na tym, z czym się nie zgadzasz. Nie obrażaj drugiej osoby, nie oskarżaj, nie atakuj. Możesz za to powiedzieć, iż szanujesz zdanie innej osoby, ale się z nim nie zgadzasz i patrzysz na pewne kwestie zupełnie inaczej. Możesz uargumentować swoją pozycję, ale jeżeli nie masz na to ochoty, wcale nie musisz się tłumaczyć i nikt nie ma prawa tego od Ciebie wymagać.

Asertywna odpowiedź na nacisk

Niestety są ludzie, którzy nie rozumieją prostego słowa „nie”. Niestety, jest ich całkiem sporo i szansa, iż z kimś takim się spotkasz na swojej drodze jest całkiem spora. Nacisk może dotyczyć zarówno małych, jak i dużych kwestii. Nie ma jednak znaczenia konkretna rzecz, której nie masz ochoty zrobić – niezależnie od tego, czy ktoś chce na Tobie wymusić coś małego lub coś dużego, zawsze masz prawo odmówić. A jeżeli ktoś tego nie zrozumie, masz prawo zadziałać.

Osoba asertywna potrafi asertywnie odpowiedzieć na nacisk. Nie ugnie się pod presją osób trzecich, ale nie będzie też ich obrażać ani atakować. Może za to przyjąć szereg innych strategii. Jedną z popularniejszych jest po prostu oznajmienie „podjąłem już decyzję i nie mam zamiaru jej zmieniać”. Zawsze można też przyjąć metodę zwaną „zdarta płyta” i po prostu w kółko powtarzać swoją odmowę.

Warto tez odwołać się do potrzeby szacunku i po prostu oznajmić „powiedziałem, iż tego nie zrobię i proszę, uszanuj moją decyzję”. Zawsze w ostateczności możesz też powiedzieć, iż gdy ktoś przez cały czas będzie nalegał, będziesz zmuszony zakończyć tę rozmowę i odejść. jeżeli mimo wszystko przez cały czas spotkasz się z naleganiami, faktycznie odejdź – ostrzegałeś przecież, iż to zrobisz.

Asertywne przyjmowanie komplementów

Choć może to się niektórym wydawać dziwne, to przez cały czas jednak sporo osób ma duży problem z przyjmowaniem komplementów. Pochwała to subiektywna opinia kogoś na Twój temat czy temat tego, co właśnie zrobiłeś. Pamiętaj, iż masz prawo być jak najbardziej w porządku. Jesteś osobą wartościową, więc godną pochwał. Nie traktuj komplementów jako czegoś podejrzanego – osoby z niską samooceną mają często tendencje do szukania drugiego, gorszego dna w komplementach i uznawania ich za próbę wykpienia ich osoby.

Nie zawsze musisz się zgadzać z komplementem, ale choćby to możesz przekazać w sposób asertywny. Możesz powiedzieć „dziękuję, ale ja to widzę inaczej”. jeżeli komplement uznasz za niestosowny i nie na miejscu też masz prawo do zaakcentować w swojej wypowiedzi – nie wszystkie komplementy są przecież adekwatne, są też takie, które mogą wprawić w zakłopotanie i być wypowiedziane w złym miejscu i czasie.

Rozwijanie asertywności pod okiem specjalistów

Asertywność to bardzo przydatna umiejętność, którą można – a choćby warto! – rozwijać w toku całego życia. Niektórzy wynoszą asertywność z domu, innym przychodzi ona naturalnie, bo wynieśli wystarczająco dobre wzorce z wcześniejszych etapów życia, by być w stanie ją rozwinąć samodzielnie, jeżeli tylko zdobędą odpowiednią wiedzę na temat zachowań asertywnych. Inni natomiast mogą mieć duże problemy z rozwojem zachowania asertywnego. jeżeli też należysz do tego grona osób i uważasz, iż nigdy nie nauczysz się asertywności i nie ma już dla Ciebie nadziei, musisz zacząć zdawać sobie sprawę z tego, iż mylisz się – dla wszystkich jest nadzieja.

Asertywność możesz z powodzeniem rozwijać pod okiem specjalistów. Możesz udać się na psychoterapię, by zrozumieć, co tak naprawdę powstrzymuje Cię przed zachowaniem asertywnym. Możesz w ten sposób zacząć pracę nad sobą, nad namierzeniem tego, co Cię w życiu powstrzymuje przed rozwinięciem skrzydeł. jeżeli przepracujesz swoje problemy, jeżeli odkryjesz ich, choćby często początkowo nieuświadomione, źródło, uda Ci się lepiej zrozumieć siebie samego. A wtedy będziesz mógł zacząć pracę nad zmianą swoich zachowań.

Możesz też skorzystać z Treningu Umiejętności Społecznych. Podczas niego pod okiem specjalistów i w gronie osób, które też mają problemy podobne do Twoich z komunikacją i umiejętnościami społecznymi, będziesz ćwiczył te umiejętności, analizował je na przykładzie swoim i innych i zdobywał wiedzę na ten temat. A wszystko to w bezpiecznych, kontrolowanych warunkach.