Metody te są różne, często zależne od wieku, osobistych przekonań, czy też możliwości finansowych. Najwięcej par decyduje się na stosowanie prezerwatyw, szczególnie osoby młode. Na drugim miejscu pojawiają się tabletki antykoncepcyjne, które pojawiły się już w latach siedemdziesiątych. W niniejszym tekście przyjrzymy się nieco bliżej innym metodą antykoncepcji hormonalnej, mniej znanym, jednak zyskujących na popularności ze względu na skuteczność, czy też wygodę stosowania – plastrom, krążkom oraz wkładkom domacicznym.
- Przeczytaj także: Antykoncepcja hormonalna okiem farmaceuty – tabletki
Plastry antykoncepcyjne
Plastry antykoncepcyjne, jak sama nazwa wskazuje, to kawałki materiału o niewielkiej wielkości, które przykleja się na czystą, suchą, nieowłosioną i nieuszkodzoną zdrową skórę okolicy pośladków, brzucha, zewnętrznej górnej części ramienia lub górnej części tułowia w miejscu, w którym ciasna odzież nie będzie ocierała plastra. Należy go wymieniać raz w tygodniu, przez 3 kolejne tygodnie, najlepiej zmieniając miejsce aplikacji, aby nie doszło do podrażnień skóry. Później następuje tydzień przerwy.
Cotygodniowe stosowanie oraz łatwość użycia plastra sprawiły, iż gwałtownie zyskały one na popularności oraz przyczyniły się do ograniczenia problemów związanych z nieprzestrzeganiem zaleceń, przedwczesnym przerwaniem terapii i nieregularnym stosowaniem. Na korzyść plastrów przemawia również ich wysoka skuteczność, porównywalna do tabletek antykoncepcyjnych.
Plaster taki zawiera hormony – estrogen i progestagen – które są uwalniane przez skórę do krwioobiegu, wywołując podobny efekt do tabletek antykoncepcyjnych. Dzięki uwalnianym hormonom hamują owulację, wpływają na śluz szyjki macicy, co utrudnia plemnikom poruszanie się oraz wpływają na błonę śluzową macicy, utrudniając implantację zarodka.
Na podstawie kilku badań wykazano, iż profil działań niepożądanych plastra antykoncepcyjnego jest podobny do profilu doustnych tabletek antykoncepcyjnych, przy czym najczęstszymi działaniami niepożądanymi są ból głowy i nudności. Inne działania niepożądane to przejściowe, łagodne/umiarkowane reakcje w miejscu aplikacji oraz dyskomfort piersi. Objawy te na ogół ustępują po upływie 3 miesięcy stosowania. Pojawiają się również dolegliwości pod postacią bolesnego miesiączkowania, krwawień międzymiesiączkowych, zaburzeń cyklu, zakażeń dróg moczowych oraz objawów grypopodobnych.
Badając wpływ plastrów na ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych, potwierdzono, iż doustne i przezskórne środki antykoncepcyjne zawierające podobne hormony wywoływały podobny efekt względem markerów ryzyka naczyniowego.
W związku z tym przeciwwskazania do stosowania plastrów są podobne do tabletek, czyli obejmują min.:
- zakrzepicę żylną występująca w tej chwili lub w wywiadzie, z zatorowością płucną lub bez niej,
- zakrzepicę tętnicza występująca w tej chwili lub w wywiadzie,
- migrenę z aurą ogniskową,
- obecność poważnych lub licznych czynników ryzyka wystąpienia zakrzepicy tętniczej.
Przeprowadzono również badanie, dotyczące satysfakcji kobiet, ze stosowania antykoncepcji hormonalnej w postaci plastra transwersalnego. Spośród wszystkich ankietowanych kobiet 88% stwierdziło, iż są zadowolone lub bardzo zadowolone z plastra, a ponad 70% preferowało plaster w porównaniu z poprzednią metodą antykoncepcji, którą w większości stanowiły doustne środki antykoncepcyjne.
Krążki dopochwowe
Krążki dopochwowe stanowią rodzaj antykoncepcji hormonalnej (dopochwowy system terapeutyczny) o postaci elastycznego, przezroczystego, bezbarwnego lub prawie bezbarwnego pierścienia o średnicy zewnętrznej wynoszącej około 54 mm. Natomiast w przekroju średnica systemu wynosi około 4 mm.
Pacjentka umieszcza i usuwa krążek w pochwie samodzielnie. W celu założenia systemu terapeutycznego dopochwowego pacjentka powinna przyjąć najwygodniejszą dla siebie pozycję, np. stojąc z jedną nogą uniesioną, krążek należy ścisnąć i umieścić w pochwie tak, aby nie przeszkadzał i zapewniał komfort użytkowania. Krążek można usunąć, zaczepiając palcem wskazującym o brzeg systemu lub chwytając go palcem wskazującym i środkowym i pociągając go.
Dopochwowe systemy antykoncepcyjne pod postacią krążków stanowią skuteczną metodę antykoncepcji – ich skuteczność wynosi ponad 90%. W porównaniu z plastrami uproszczony został również sposób dawkowania, gdyż jeden krążek stosuje się na 3 tygodnie. Po 7 dniowej przerwie należy umieścić w pochwie nowy krążek. Jest to więc wygodna opcja dla kobiet, które mają problem z regularnym stosowaniem leków.
Pierwszy krążek należy zastosować w pierwszym dniu krwawienia menstruacyjnego. Można go również umieścić w pochwie między 2 a 5 dniem cyklu – w takiej sytuacji zaleca się jednak stosowanie dodatkowej metody antykoncepcyjnej (np. prezerwatywy) przez pierwsze 7 dni.
Dopochwowe systemy terapeutyczne przez okres 3 tygodniu uwalniają hormony – etonogestrel i etynyloestradiol, czyli syntetyczne odpowiedniki naturalnie występujących estrogenu i progestagenu. Działanie związane jest z zatrzymaniem owulacji. Uwalniane z systemu hormony są gwałtownie i w całości wchłaniane przez błonę śluzową pochwy.
Przeciwskazania do stosowania złożonych hormonalnych środków antykoncepcyjnych jest zwykle podobna. W związku z czym przeciwskazania do stosowania krążków antykoncepcyjnych pokrywają się, z przeciwwskazaniami do stosowania tabletek, czy też wyżej omówionych plastrów antykoncepcyjnych. Podobnie jest z działaniami niepożądanymi. Do najczęstszych należą jednak ból głowy oraz zapalenie pochwy i upławy. Dochodzi również możliwy dyskomfort związany z użytkowaniem systemu terapeutycznego dopochwowego oraz wypadnięcie systemu terapeutycznego dopochwowego, co wynika z postaci metody.
Wkładki domaciczne
Wkładki domaciczne wydają się być najlepszą opcją dla kobiet, które w najbliższych latach nie planują ciąży. Cechują się one bardzo wysoką skutecznością sięgającą 99% oraz komfortem związanym z brakiem rygoru, wynikającego z konieczności dziennego stosowania tabletek, regularnej wymianie krążka, czy też plastra.
Działania wkładki domacicznej jest odwracalne i długotrwałe – około 5-10 lat. Wkładkę, pod postacią elastycznej kształtki (zwanej często „spiralą”) umieszcza się w jamie macicy. Wykonana jest z tworzyw sztucznych, niekiedy może posiadać dodatkowe elementy miedzi, srebra, złota, platyny lub uwalniać hormon – lewonorgestrel, co pozwala na zwiększenie skuteczności metody. Ze względu na ostatnią cechę wkładki dzielimy na hormonalne i niehormonalne.
Działanie antykoncepcyjne wkładki domacicznej polega utrudnieniu plemnikom poruszania się, poprzez wpływ na śluz szyjki macicy. Uwalniane jony miedzi wykazują także działanie plemnikobójcze, a sama wkładka stanowi dla nich mechaniczną barierę. Jony miedzi wywołują również miejscowy odczyn zapalny – powodują obrzęk i przekrwienie śluzówki jamy macicy, co utrudnia implantację oraz zmniejszają zdolność komórek jajowych do zapłodnienia. Wkładka uwalniająca hormony powoduje dodatkowo zanikanie nabłonka gruczołowego wewnątrz jamy macicy oraz hamuje tworzenie naczyń, co zapobiega przyrostowi błony śluzowej.
Wkładkę domaciczną, po dokładnym wywiadzie z pacjentką, zakłada lekarz ginekolog pod koniec trwania krwawienia miesięcznego (w 3-4 dniu cyklu), przy użyciu specjalnego aplikatora. Po jego usunięciu wkładka rozpręża się, przyjmując adekwatny kształt i położenie, co jest powinno być skontrolowane przez lekarza.
Zdarza się, iż wkładki domaciczne powodują infekcje miednicy oraz bóle pleców. Działania niepożądane są jednak dosyć rzadkie.
Przeciwwskazania do założenia wkładki obejmują min. choroby nowotworowe w obrębie narządu rodnego, wątroby i piersi, zaburzenia zakrzepowo-zatorowe, alergia na miedź, ostra porfiria, nadciśnienie tętnicze, choroby wątroby, wady anatomiczne macicy, mięśniaki, choroby przenoszone drogą płciową oraz krwawienia z dróg rodnych nieznanego pochodzenia. Ciąża stanowi bezwzględne przeciwskazanie do założenia krążka.
Autor: mgr farm. Dominika Poborca
Literatura:
- Izdebski Z., Wąż K. Plany prokreacyjne i stosowanie antykoncepcji przez Polaków w wieku reprodukcyjnym. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 2017; 15 (2): 126–134.
- Graziottin A. Safety, efficacy and patient acceptability of the combined estrogen and progestin transdermal contraceptive patch: a review. Patient Prefer Adherence. 2008 Feb 2;2:357-67. doi: 10.2147/ppa.s3233. PMID: 19920983; PMCID: PMC2770395.
- https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public
- CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO, EVRA system transdermalny
- CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO, Ginoring, (0,120 mg + 0,015 mg)/24 h, system terapeutyczny dopochwowy
- Gbènankpon Mathias Houvèssou, Simone Farías-Antúnez, Mariângela Freitas da Silveira,
- Combined hormonal contraceptives use among women with contraindications according to the WHO criteria: A systematic review, Sexual & Reproductive Healthcare, Volume 27, 2021, 100587, ISSN 1877-5756, https://doi.org/10.1016/j.srhc.2020.100587.
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekol Pol. 2014, 85, 234-239
