Kacheksja i anoreksja nowotworowa to terminy, które są często ze sobą – błędnie – utożsamiane. Warto podkreślić, iż kacheksja oraz związana z nią degradacja mięśni stanowi główną przyczynę utraty beztłuszczowej masy ciała. Skutkiem ograniczenia podaży diety u pacjentów onkologicznych w wyniku anoreksji nowotworowej jest przede wszystkim utrata tkanki tłuszczowej.
Pomimo powszechnie stosowanego pojęcia zespół kacheksja-anoreksja w chorobie nowotworowej tempo rozwoju obu tych zjawisk jest różne i zależne od typu nowotworu.
Anoreksja w chorobie nowotworowej
Pojęcie anorexia oznacza brak łaknienia. Używanie tego terminu jest uzasadnione w odniesieniu do jednego z objawów charakterystycznych dla nowotworów, ale niezbyt trafne w przypadku chorób objawiających się świadomą odmową przyjmowania pokarmów, jak np. jadłowstręt psychiczny.
Najczęstsze objawy kliniczne anoreksji takie, jak utrata łaknienia, wczesne uczucie sytości, zaburzenia smaku i zapachu, mogą wyprzedzać rozpoznanie nowotworu, ale zwykle pojawiają się w późniejszych fazach choroby.
Za ich wystąpienie odpowiadają m.in. interleukina 1β, Il-6, czynnik martwicy nowotworów α i prostaglandyna E2. Pod ich wpływem, stan zapalny rozprzestrzenia się z tkanek obwodowych na ośrodki kontrolujące zachowania żywieniowe, zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym. Warto dodać, iż nierzadko utratę łaknienia u pacjentów onkologicznych pogłębia współistniejąca depresja, ból czy działania niepożądane (toksyczne) terapii przeciwnowotworowej.
Kluczowa różnica pomiędzy anoreksją nowotworową, a anoreksją psychiczną, polega na braku możliwości doprowadzenia, u chorych na nowotwory, do dodatniego bilansu energetycznego dzięki konwencjonalnych metod suplementacji żywieniowej (wzrost podaży diety nie poprawia stanu odżywienia).
W konsekwencji, grozi to rozwojem niedożywienia – jednego z najistotniejszych czynników ryzyka wystąpienia powikłań chirurgicznych i infekcyjnych u pacjentów onkologicznych, obniżającego ich jakość życia oraz skracającego czas przeżycia.
Leczenie anoreksji u pacjentów onkologicznych
Kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia anoreksji odgrywa poznanie mechanizmów uczestniczących w jej powstawaniu oraz możliwość ich regulacji. Na szczególną uwagę zasługują w tym kontekście subiektywne objawy anoreksji takie, jak: utrata łaknienia oraz zaburzenia smaku i zapachu. Szacuje się, iż są one zgłaszane przez 40-50% pacjentów jeszcze przed rozpoznaniem raka.
Należy dodać, iż objawy anoreksji nowotworowej nie narastają synchronicznie, ponieważ są wywoływane przez zaburzenia różnych szlaków przekazywania sygnałów. Z tego powodu różne są cele oraz możliwości leczenia każdego z nich.
Złożona patogeneza zespołu anoreksja-kacheksja nowotworowa utrudnia opracowanie skutecznej metody leczenia. O ile leczenie żywieniowe zwykle jest skuteczne we wczesnych fazach kacheksji, to w tej chwili nie ma skutecznej metody leczenia anoreksji nowotworowej. Poprawy takiego stanu rzeczy oczekuje się po nowych lekach pobudzających ośrodki głodu i hamujących uczucie sytości.
Porady specjalistów, mające na celu poprawę łaknienia i wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej, powinny być udzielane pacjentom onkologicznym jak najwcześniej – najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem leczenia przeciwnowotworowego. Bardzo istotną rolę odgrywa optymalna kontrola bólu, sen i zapobieganie zaparciom. Korzystne efekty może przynieść zmiana nawyków żywieniowych, dbałość o higienę jamy ustnej, stan uzębienia oraz aktywność fizyczna.
Ważnym regulatorem zachowań żywieniowych jest również estetyczny wygląd podawanych posiłków. Pozytywne bodźcie wzrokowe aktywują ośrodek głodu u ludzi zdrowych, niestety taka reakcja jest mocno ograniczona i nieskuteczna u pacjentów z anoreksją nowotworową.
Ze względu na ograniczoną skuteczność wymienionych metod podejmowane są próby łączenia wsparcia żywieniowego z nutraceutykami oraz konkretnymi lekami. Żadna z tych substancji nie jest jednak aktualnie zalecana jako standard.
