Dokładnie 400 lat temu, w uroczystość Bożego Narodzenia, 25 grudnia 1624 roku, urodził się we Wrocławiu Johannes Scheffler, znany jako Anioł Ślązak (Angelus Silesius). Mistyk, poeta, kapłan Kościoła katolickiego… Okoliczności życia i śmierci Anioła Ślązaka w pewnym sensie nie są jednak ważne. W jego poezji, a przede wszystkim w tomie Cherubinowy Wędrowiec (Cherubinischer Wandersmann, 1675), znalazła bowiem wyraz Sophia Perennis, Mądrość Wieczysta, która wydaje się nie znać granic, czasu ni przestrzeni…
Poezja Angelusa Silesiusa jest jednym z dowodów potwierdzających przekaz świeckiej linii zen „Pusta Chmura”, że
„kultura, narodowość i wiara są tylko sposobem narracji opisującej doświadczenie duchowego wglądu, a on sam w swojej istocie pozostaje niezmienny i jednakowy niezależnie od nadanej mu formy czy interpretacji. Jednakowy dla wszystkich kultur i religii, ponadczasowy i niezmienny”…
Przybywający do Benediktushof (głównego ośrodka w Niemczech, z którego wywodzi się „Pusta Chmura”) uczestnicy odosobnień medytacyjnych (sesshin) znajdują w zendō, pod matami, na których układają swoje poduszki do medytacji, niebieskie książeczki. W książeczkach tych zostały zebrane mistyczne teksty do recytacji, wywodzące się z różnych tradycji duchowych czy religijnych. Nic dziwnego, iż wśród tych tekstów znalazło się także około 30 dwuwierszy zaczerpniętych z Cherubinowego Wędrowca.
Poezja zawsze jest bogatsza w znaczenia niż proza. Gdyby jednak chcieć wyartykułować w prostym, świeckim, współczesnym języku zawarty w tych epigramatach przekaz, to mogłoby wyjść coś takiego:
Ostateczna Rzeczywistość jest poza wszelkimi określeniami. Stanowi niepodzielną jedność.
Wszystkie jednostkowe byty wyłaniają się z Niej, uczestniczą w Niej i na powrót roztapiają się
w Niej. Każdy konkretny, jednostkowy byt, każde zjawisko, każde zdarzenie jest przejawem
Ostatecznej Rzeczywistości. Oddzielenie od tej Ostatecznej Rzeczywistości jest czymś tylko
iluzorycznym, bo zasadniczo niemożliwym. Uświadomienie sobie tej jedności sprawia, że
przestajemy szukać poza sobą czy poza naszą codziennością jakiegoś „zbawienia” czy
„wyzwolenia”. Nasza codzienność, taka jaka jest, okazuje się być tożsama z Ostateczną
Rzeczywistością. Nic jej nie brakuje, nie potrzebuje ona żadnego uzasadnienia czy
usprawiedliwienia…
Z okazji przypadającej w tym roku okrągłej rocznicy urodzin Johannesa Schefflera, jak i z okazji Świąt Bożego Narodzenia, pozwoliłem sobie zebrać z dostępnych mi polskich tłumaczeń Cherubinowego Wędrowca te epigramaty, które Willigis Jäger (założyciel świeckiej linii zen „Pusta Chmura”) i Beatrice Grimm zamieścili w publikacji książkowej Die Flöte des Unendlichen. Mystische Rezitationstexte aus Ost und West, Holzkirchen 2009, będącej
„oficjalną wersją” niebieskiej książeczki spod maty do medytacji w Benediktushof (kolejność epigramatów jest taka, jak w powyższej publikacji).
Jako świąteczne życzenia chciałbym skierować do wszystkich (w tym – do samego siebie) jeden z tych epigramatów w znanym tłumaczeniu (czy raczej parafrazie) Adama Mickiewicza:
Boże Narodzenie
Wierzysz, iż się Bóg zrodził w betlejemskim żłobie,
Lecz biada ci, o ile nie zrodził się w tobie.
Z Cherubinowego Wędrowca:
I.72. Jak ujrzeć Boga
W światłości mieszka Bóg, tam pewna wiedzie droga;
Kto światłem nie jest sam, nie ujrzy nigdy Boga.
V.332. Dokąd idzie człowiek, gdy minie w Bogu
Tam powrócę znowu, kiedy w Bogu minę,
Gdzie przed sobą jeszcze w wieczności bawiłem.
I.289. Bez powodu
Róża bez racji trwa, rozkwita, bo rozkwita,
O siebie nie dba nic, czy widzisz ją, nie pyta.
II.30. Przypadek i istota
Odkryj swą istotę, bo gdy świat przeminie,
Ona pozostanie, a przypadek zginie.
IV.23. Oglądanie Boga
Światło ponadświetlne w tym życiu się ogląda
Najlepiej, kiedy w mroku człowiek się pogrąża.
IV.163. Wszystko wychodzi z ukrytego
Pomyśl, iż z niczego nagle coś się staje,
Śmierć wydaje życie, ciemność światło daje.
IV.140 Najszlachetniejsza modlitwa
Najprawdziwsze z modlitw jedno zawsze łączy:
Tym, przed którym klęczy, staje się klęczący.
IV.194 Co Bóg robi najchętniej
Bóg wśród dzieł wszelakich upodobał sobie
To, iż Syna Swego może zrodzić w tobie.
I.61. Bóg musi narodzić się w tobie
Choćby tysiąckroć Bóg w Betlejem był zrodzony,
A w tobie – nie, toś jest na wieki już zgubiony.
I.47. Czas jest wiecznością
Czas jako wieczność jest, wieczność w czas się zmienia,
Sam tu nie potrafisz znaleźć rozróżnienia.
I.82. Niebo jest w tobie
Powstrzymaj próżny bieg, Bóg nie tam jest, gdzie sądzisz;
Gdy niebo w tobie trwa, ty wciąż dokoła błądzisz.
II.77. A i B wystarczy
Poganie w modlitwach rozpuszczają głosy;
W modlitwie duchowej A i B to dosyć*.
*ABBA (ojciec).
I.218. Boskie widzenie
Kto w bliźnim widzi Boga i Chrystusa wita,
Ten widzi mocą światła, co z Bóstwa wykwita.
V.129. Wnętrze nie potrzebuje zewnętrzności
Kto wszystkie swoje zmysły do środka przełączy,
Ten słyszy to, co nie brzmi, widzi dobrze w nocy.
V.233 Kiedy człowiek jest Bogiem
Nim się jeszcze stałem, w Bogu byłem Bogiem.
Gdy dla siebie umrę, znów Nim stać się mogę.
I.79. Bóg przynosi doskonałe owoce
Jak Bóg jam doskonały; kto przeczyć się ośmieli,
Od Jego winorośli niech mnie wpierw oddzieli.
V.170. Bogu wszystkie czyny są równe
To, co święci czynią, jedno jest przed Bogiem,
Wino, śpiew i modły są Mu równo drogie.
V.174. Co czyni święty, to czyni w nim Bóg
Święty tyle czyni, ile Bóg w nim sprawi,
On w nim je i czuwa, cieszy się i bawi.
I.174. Dary nie są Bogiem
Kto Bożych chce darów, w złą się modli stronę;
Zamiast wybrać Stwórcę, wielbi co stworzone.
I.25. Boga nie pochwycisz
Bóg niczym jest, ni tu, ni teraz Go nie tyka;
Im bardziej chwytasz Go, tym bardziej ci umyka.
I.32. Bóg umiera i żyje w nas
Gdy umrze we mnie Bóg, ni życie mam, ni zgon,
Jam winien przeto żyć bez reszty tym, co On.
II.120. Człowiek je i pije Boga
Boga je i pije człowiek przebóstwiony,
W każdym kęsie chleba prawdą odmienionym.
I.10. Jestem jako Bóg, a Bóg jako ja
Jam wielki niczym Bóg, w małości my podobni,
Nie może On nade mną, nie mogę ja być pod Nim.
I.44. Trzeba się wyrzec owego „czegoś”
Gdy kochasz tylko coś – uczucie jakże miałkie –
Bóg nie jest byle czymś, więc resztę porzuć całkiem.
I.126. Pożądanie oczekuje zgody na nie
Gdy Bóg pożądań twych i pragnień jest przedmiotem,
To nie ogarnął On jeszcze twej istoty.
I.216. Przebóstwienie
Bóg duchem mym i krwią, ciałem jest i kością;
Przenikniętym na wskroś razem z nim Boskością.
I.293. Kiedy człowiek jest przebóstwiony
Gdy ciało za nic masz, ból ciebie nie trwoży,
To Bóg już w tobie jest, tyś w Nim siebie złożył.
II.207. Bóg jest w tobie życiem
Wszystko, co stworzone, śmierć zawiera w sobie,
Nie ty przeto żyjesz, ale Bóg żyje w tobie.
II.92. Najtajniejsze zaniechanie
Bierności Bóg nie lubi: ale przyjąć Boga,
To bierność, co dla wielu niepojęta zgoła.
I.43. Kochamy choćby nie poznając
Tej jednej rzeczy jam darował miłość swą:
Czym ona, nie wiem sam, dlategom wybrał ją.
I.5. Nie wiemy, czym jesteśmy
Nie jestem tym, co wiem. Czym jestem nie wiem sam:
Jam wespół rzecz, nie rzecz, wraz z punktem, kręgiem jam.
Epigramaty Anioła Ślązaka za: Anioł Ślązak, Cherubowy Wędrowiec, przeł. Marcin Brykczyński
i Jerzy Prokopiuk, Instytut Mikołowski, Mikołów 2000, oprócz II.92., IV.23., V.129., V.332.,
które za: Angelus Silesius (Anioł Ślązak), Cherubinowy wędrowiec. Poglądowe opisanie
czterech spraw ostatecznych, przeł. i oprac. Adam Lam, Konwersatorium im. Josepha von
Eichendorffa, Opole 2012.
__________
Łukasz Maskos-Nysler – od ponad 20 lat nauczyciel filozofii i etyki w jednym z wrocławskich liceów, wykładowca akademicki. Filozof, czyli miłośnik mądrości rozumianej jako sztuka życia, a nie tylko jako czysto teoretyczne, abstrakcyjne rozważania.
Jeśli ten wpis Cię zainteresował czy zainspirował, wesprzyj naszą redakcję.
