Scenariusz „Rozmowa, która pomaga” dla uczniów ze spektrum autyzmu
Rozmowa z dorosłym – szczególnie takim, który pełni rolę autorytetu (nauczyciel, pedagog, rodzic, terapeuta) – może być dla ucznia ze spektrum autyzmu ogromnym wyzwaniem.
Lęk przed oceną, niepewność, trudności w nazywaniu emocji, strach przed reakcją drugiej osoby – to jedne z najczęściej opisywanych barier.
Ten artykuł podpowiada, jak krok po kroku uczyć ucznia odwagi komunikacyjnej, jak wspierać go w wyrażaniu uczuć, potrzeb i trudności w bezpieczny sposób. Otrzymujesz także gotowy scenariusz „Rozmowa, która pomaga”, który możesz wykorzystać podczas zajęć rewalidacyjnych, TUS, godzin wychowawczych czy indywidualnych spotkań.
1. Dlaczego rozmowa z dorosłym bywa trudna dla ucznia w spektrum?
Badania (m.in. Livingston 2024; Crompton 2023) pokazują, iż młodzi ludzie w spektrum doświadczają tzw. stresu komunikacyjnego z osobą w pozycji autorytetu, wynikającego z:
🔹 1) Nadmiernej analizy możliwych konsekwencji
Uczeń przewiduje najgorsze scenariusze: „Powiem coś źle”, „Nauczyciel będzie zły”, „Zawiodę kogoś”.
🔹 2) Trudności w rozpoznaniu emocji własnych i cudzych
Utrudnia to rozpoczęcie rozmowy oraz przewidywanie reakcji dorosłego.
🔹 3) Problemy z inicjowaniem dialogu
Brak wzorca: jak zacząć?, jak kontynuować?, co powiedzieć, kiedy emocje rosną?
🔹 4) Maskowanie (camouflaging)
Uczeń może ukrywać stres, frustrację, zmęczenie lub złość – aż do momentu przeciążenia.
🔹 5) Lęk przed konfliktem
Niewyrażone potrzeby = narastające napięcie → a ono często prowadzi do wybuchów lub wycofania.
Dlatego potrzebny jest konkretny, przewidywalny i bezpieczny schemat rozmowy.
👇 Przeczytaj:
📘 Jak uczyć uczniów z Zespołem Aspergera o emocjach i relacjach społecznych? eBook 22 zł
2. „Rozmowa, która pomaga” – scenariusz edukacyjno-terapeutyczny
Poniżej otrzymujesz gotowy scenariusz zajęć (45–60 minut), który może być wykorzystany:
- na rewalidacji,
- na zajęciach TUS,
- podczas terapii pedagogicznej,
- na godzinie wychowawczej,
- w pracy indywidualnej z uczniem.
CEL ZAJĘĆ
- budowanie odwagi komunikacyjnej,
- nauka bezpiecznego rozmawiania o trudnych emocjach,
- poznanie schematu „Jak poprosić o rozmowę?”,
- ćwiczenie jasnych komunikatów „Mówię o sobie”,
- nauka przewidywania reakcji dorosłego i regulacji stresu.
3. Krok po kroku – SCHEMAT ROZMOWY, KTÓRA POMAGA
⭐ Krok 1. „Chcę porozmawiać” – sygnał startowy
Dajemy uczniowi gotowe zdania do wyboru:
- „Czy mogę z Panem/Panią porozmawiać o czymś ważnym?”
- „Mam problem i nie wiem, jak sobie poradzić – czy znajdzie Pan/Pani chwilę?”
- „To jest dla mnie trudne, ale chcę o tym powiedzieć.”
➡️ Cel: uczeń uczy się inicjowania kontaktu.
⭐ Krok 2. Nazwanie emocji (używamy kart emocji / skali 1–5)
Przykłady zdań:
- „Czuję teraz… (złość/strach/smutek/przytłoczenie/napięcie).”
- „W skali od 1 do 5 jest to… (np. 4 – mocne).”
➡️ Cel: uczeń znajduje słowo na ciało i napięcie.
⭐ Krok 3. „Co się wydarzyło?” – krótki opis sytuacji
Zdania-szablony:
- „Stało się coś takiego: …”
- „Trudne było dla mnie to, że…”
- „Poczułem presję, gdy…”
➡️ Uwaga: uczymy konkretów, nie uogólnień.
⭐ Krok 4. „Czego potrzebuję?” – komunikat JA
Gotowe formuły:
- „Potrzebuję więcej czasu na…”
- „Proszę o jasne instrukcje.”
- „Chciałbym, żebyśmy ustalili zasady, które mi pomogą.”
- „Czy może mi Pani pomóc zrozumieć…?”
➡️ Uczeń przechodzi od problemu → do potrzeby → do prośby.
⭐ Krok 5. Przewidywanie reakcji dorosłego
Ćwiczenie:
„Co dorosły może odpowiedzieć?”
- 1: „Rozumiem, dziękuję, iż mówisz.”
- 2: „Zastanówmy się wspólnie.”
- 3: „Pomogę Ci, ale muszę coś wyjaśnić.”
➡️ Uczeń uczy się, iż reakcja dorosłego jest przewidywalna, nie zagrażająca.
⭐ Krok 6. Strategie regulacji w trakcie rozmowy
Do wyboru:
- ściskanie piłeczki antystresowej,
- trzymanie kubka z ciepłą wodą,
- rysowanie kreski na kartce („liniowy oddech”),
- patrzenie na ustaloną rzecz (punkt skupienia).
➡️ Mechanizm: minimalizujemy przeciążenie społeczne.
4. Mini-ćwiczenia dla ucznia (do wydruku lub pracy na zajęciach)
🟦 Ćwiczenie 1: „Moje zdania startowe”
Uczeń wybiera, zapisuje lub rysuje swoje 3 ulubione zdania, którymi może zacząć trudną rozmowę.
🟧 Ćwiczenie 2: „Emocja → potrzeba → prośba”
Przykład tabelki:
| EMOCJA | POTRZEBA | PROŚBA |
|---|---|---|
| stres | jasność | „Proszę o wyjaśnienie zadania jeszcze raz.” |
| złość | przerwa | „Czy mogę zrobić 2 minuty przerwy i wrócić?” |
🟩 Ćwiczenie 3: Odgrywanie scenek
3 krótkie role-plays:
- „Powiedziałem coś, co było dla mnie trudne.”
- „Nie zgadzam się, ale chcę to powiedzieć spokojnie.”
- „Mam problem w relacji z rówieśnikiem.”
➡️ To buduje poczucie sprawczości i odwagi.
👇 Przeczytaj:
Autystyczne zapętlenie myślowe – Jak radzić sobie z kompulsyjnym analizowaniem tych samych kwestii? eBook 22 zł
5. Wspólne zasady rozmowy z dorosłym – ściągawka dla ucznia
Możesz powiesić w klasie lub wkleić uczniowi do zeszytu.
✔ Mów powoli – dorosły poczeka.
✔ Nie musisz znać wszystkich słów – opisz to, co pamiętasz.
✔ Emocja to nie problem – emocja tylko informuje.
✔ Prośba to nie kłopot – masz prawo o coś prosić.
✔ jeżeli rozmowa jest trudna – zrób pauzę.
✔ Dorosły jest po to, by pomóc – nie po to, by oceniać.
6. Jak mogą wspierać nauczyciele i terapeuci?
🔹 1) Ustalony rytuał rozmowy
Stałe miejsce + stała pora + stała struktura = poczucie bezpieczeństwa.
🔹 2) Wizualne podpowiedzi
- karty „Emocja → potrzeba → prośba”,
- checklisty,
- piktogramy wsparcia.
🔹 3) Zgoda na przerwę
Uczeń może powiedzieć: „Potrzebuję 2 minut, wrócę.”
🔹 4) Bez przerywania
Dla ucznia w spektrum kluczowa jest dokończona myśl.
🔹 5) Normalizowanie trudnych emocji
„Złość jest informacją.”
„Strach mówi, iż czegoś nie rozumiesz.”
„Masz prawo prosić o pomoc.”
🔹 6) Docenianie wysiłku
„Dziękuję, iż o tym mówisz.” → to zdanie zmienia wszystko.
📌Powiązane
- 1. Jak się dogadać? Komunikacja w relacjach młodzieży ze spektrum autyzmu
- 2. Jak mówić o swoich potrzebach? – Asertywność i samoregulacja dla młodzieży z ASD
- 3. Jak słuchać i być wysłuchanym – Sztuka rozmowy bez presji
- 4. Jak mówić, żeby inni rozumieli – wyrażanie myśli i emocji
- 5. Kiedy trudno mówić – alternatywne sposoby komunikacji (gesty, pisanie, grafika)
7. Podsumowanie
Uczeń ze spektrum autyzmu może nauczyć się rozmawiać z dorosłymi w sposób bezpieczny, jasny i spokojny – jeżeli damy mu:
- przewidywalną strukturę,
- narzędzia wizualne,
- ćwiczenia praktyczne,
- zrozumienie i przestrzeń na emocje.
Scenariusz „Rozmowa, która pomaga” to gotowy model, który można stosować już od dziś – na lekcji, w gabinecie pedagoga, na rewalidacji i w domu.
🔓 Subskrybuj
📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.
📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com
👇 Przeczytaj:
📘 Jak uczyć ucznia ze spektrum autyzmu? Przewodnik dla nauczycieli wszystkich przedmiotów eBook 18 zł
