Ćwiczenia uczące uważnego słuchania, empatii i wzajemnego zrozumienia
Wstęp
W każdej klasie — niezależnie od wieku uczniów — komunikacja jest jednym z fundamentów relacji, poczucia bezpieczeństwa i efektywnego uczenia się. Jednak dla wielu uczniów ze spektrum autyzmu rozmowa może być pełna wyzwań, niejasnych sygnałów, zbyt szybkiego tempa czy emocjonalnych przeciążeń. To, co dla większości jest naturalnym dialogiem, dla nich bywa labiryntem słów, pauz, domysłów i presji. Dlatego tak ważne jest, aby szkoła była miejscem, w którym rozmowa staje się nie tylko formą wymiany informacji, ale także narzędziem budowania relacji, regulacji emocji i rozwijania empatii.
Z perspektywy neuropsychologii wiemy, iż uczniowie z ASD często odbierają komunikaty dosłownie, skupiają się bardziej na treści niż na podtekstach, a jednocześnie mogą potrzebować więcej czasu w przetwarzanie słów rozmówcy. Badania nad funkcjami wykonawczymi, przetwarzaniem społecznym i teorii umysłu pokazują, iż ważne jest nie tylko to, co uczniowie mówią, ale także to, co rozumieją z wypowiedzi innych — i jak są przez nich rozumiani. Jednym z najważniejszych elementów wspierających te procesy jest właśnie aktywne słuchanie.
W praktyce szkolnej często mówimy uczniom: „Skup się”, „Słuchaj”, „Poczekaj na swoją kolej”, ale rzadko uczymy ich, jak to konkretnie zrobić. Brakuje prostych modeli rozmowy, przewidywalnych schematów i jasnych zasad, które pomagają młodym osobom z ASD poczuć, iż komunikacja może być spokojna, bezpieczna i przewidywalna.
Dlatego powstaje ten scenariusz — jako narzędzie, które krok po kroku pokazuje:
- jak uważnie słuchać bez konieczności patrzenia w oczy,
- jak mówić o swoich emocjach wprost, bez ocen i presji,
- jak rozmawiać w tempie, które nie przeciąża,
- jak budować empatyczne odpowiedzi,
- jak rozwijać realne umiejętności społeczne poprzez strukturę, dialog i powtarzalność.
Socjoterapia i TUS uczą nas, iż młodzi ludzie najlepiej rozwijają kompetencje społeczne wtedy, gdy czują się wysłuchani, zauważeni i traktowani poważnie. Dlatego proponowane tu ćwiczenia, dialogi i układ „trzech krzeseł” mają jeden cel: stworzyć przestrzeń, w której uczniowie ze spektrum autyzmu mogą ćwiczyć bez lęku — i doświadczać tego, jak to jest być naprawdę wysłuchanym.
Ten artykuł to nie tylko scenariusz. To zaproszenie do budowania szkolnej kultury rozmowy bez presji. Rozmowy, która wzmacnia relacje, pomaga w regulacji emocji, uczy empatii i daje uczniom narzędzia, z których będą korzystać przez całe życie.
Ten scenariusz pokazuje, jak:
- ćwiczyć uważne słuchanie,
- uczyć się mówić o swoich uczuciach bez lęku,
- budować bezpieczną przestrzeń rozmowy w klasie,
- wzmacniać empatię przez proste narzędzia i konkretne dialogi.
Scenariusz łączy elementy socjoterapii, TUS i komunikacji empatycznej.
👇 Przeczytaj:
📘 Jak uczyć uczniów z Zespołem Aspergera o emocjach i relacjach społecznych? eBook 22 zł
Cele zajęć
Cel główny
Rozwijanie kompetencji komunikacyjnych i umiejętności uważnego słuchania w grupie.
Cele szczegółowe
Uczeń:
- potrafi powiedzieć, co czuje, używając prostych komunikatów,
- ćwiczy umiejętność utrzymania uwagi na rozmówcy,
- rozpoznaje przerwy, pauzy i sygnały rozmowy,
- rozwija empatię i wzajemne zrozumienie,
- zna technikę „Zatrzymaj – Oddychaj – Odpowiedz”.
Materiały
- karta emocji lub piktogramy (możesz dodać je z własnych zasobów),
- dwie kartki A4, pisaki,
- trzy krzesła ustawione w mały krąg,
- timer lub aplikacja z krótkimi sygnałami.
Czas trwania: 45–60 minut
Grupa: 1–6 uczniów ze spektrum autyzmu (szkoła podstawowa / ponadpodstawowa)
Scenariusz krok po kroku
1️⃣ Rozgrzewka: „Dźwięk, który kończy myśl” (5 min)
Cel: wprowadzenie rytmu rozmowy i pauzy.
Prowadzący daje uczniom krótki dźwięk (np. dzwonek lub klik).
Zasada: kto mówi, kończy wypowiedź w momencie dźwięku — bez stresu, bez oceniania.
➡️ Ułatwia to uczniom przejście między wypowiedziami i przewidzenie zakończenia dialogu.
Przykład:
- Nauczyciel: „Powiedz jedno słowo, które opisuje Twój dzień. Kiedy usłyszysz ding, kończysz zdanie.”
- Uczeń: „Mój dzień był… spokojny.” ding
2️⃣ Mini-warsztat: Czym jest „uważne słuchanie”? (5 min)
Krótka rozmowa:
- Nauczyciel: „Co to znaczy słuchać kogoś? Jak poznajemy, iż ktoś nas słucha?”
- Uczniowie: odpowiedzi (dowolne).
- Nauczyciel podsumowuje na tablicy:
- patrzę w stronę osoby (nie w oczy!),
- słyszę słowa,
- staram się nie przerywać,
- mogę powtórzyć to, co usłyszałem.
Dodaj istotną informację:
💬 „Nie musisz patrzeć w oczy, żeby słuchać! Wystarczy, iż patrzysz w stronę twarzy albo na dłonie mówiącej osoby.”
3️⃣ Główne ćwiczenie socjoterapeutyczne: „Trzy krzesła rozmowy” (20–25 min)
Układ
- Krzesło A – osoba mówiąca
- Krzesło B – osoba słuchająca
- Krzesło C – obserwator empatii
Instrukcja
- Dwoje uczniów siada naprzeciwko siebie.
- Jeden mówi, drugi słucha.
- Trzeci uczeń (lub nauczyciel) obserwuje, które elementy uważnego słuchania się pojawiają.
- Po 1 minucie zamiana ról.
Tematy do wyboru (proste i neutralne):
- „Co lubię robić po szkole”
- „Co mnie relaksuje”
- „Moja ulubiona gra / film / aktywność”
- „Co mnie ostatnio zdenerwowało, ale już jest OK”
- „Chciałbym, żeby inni wiedzieli o mnie, że…”
👇 Przeczytaj:
📚 Trening Uwagi i Koncentracji dla Ucznia ze Spektrum Autyzmu: Ćwiczenia, Scenariusze, Inspiracje eBook 18 zł
Dialogi do odgrywania — gotowe skrypty
Wariant 1: Uważne słuchanie
- Uczeń A: „Wkurzyłem się wczoraj, bo mój brat zabrał mi pad od konsoli.”
- Uczeń B (słuchający): „Słyszę, iż to Cię zdenerwowało. Chciałeś zagrać.”
- Uczeń A: „Tak. Chciałem dokończyć misję.”
- Uczeń C (obserwator): „Zauważyłem, iż B powtórzył to, co usłyszał.”
➡️ To wzmacnia poczucie bycia wysłuchanym.
Wariant 2: Słuchanie bez patrzenia w oczy (ASD-friendly)
- A: „Nie lubię, kiedy ktoś mówi szybko.”
- B (patrzy w stół, ale słucha): „OK, wolisz wolniejsze tempo. Mogę mówić wolniej.”
- A: „Tak, dzięki.”
- C: „Słuchanie nie musi wyglądać jednym sposobem.”
Wariant 3: Empatyczna odpowiedź
- A: „Denerwuję się przed sprawdzianem.”
- B: „Też tak czasem mam. Możemy pomyśleć, co pomoże Ci się uspokoić.”
- A: „Może przerwa albo picie wody.”
- C: „B pokazał empatię — podał własny przykład.”
Mini-podsumowanie po ćwiczeniu
Prowadzący zadaje pytania:
- „Co było łatwe?”
- „Co było trudne?”
- „Jak poznaliście, iż ktoś Was słucha?”
- „Co Wam pomaga mówić bez stresu?”
👇 Przeczytaj:
eBook Trening Umiejętności Społecznych dla dziecka ze spektrum autyzmu: Praktyczny przewodnik z ćwiczeniami – 17 zł
4️⃣ Technika: „Zatrzymaj – Oddychaj – Odpowiedz” (5 min)
Krótka nauka regulacji emocji w rozmowie.
Nauczyciel pokazuje trzy gesty:
- ✋ Zatrzymaj – „Robię pauzę.”
- 🌬️ Oddychaj – jeden spokojny wdech i wydech.
- 💬 Odpowiedz – mówię jedno zdanie, nie całą historię.
Ćwiczenie w parach (30 sekund każda strona).
5️⃣ Ćwiczenie końcowe: „Jeden komunikat do klasy” (5 min)
Każdy uczeń kończy zdanie:
- „Chciałbym, żeby ludzie wiedzieli, że…”
- „Dzisiaj zrozumiałem, iż słuchanie to…”
- „Najbardziej pomogło mi…”
Uczniowie mogą używać piktogramów zamiast słów.
6️⃣ Podsumowanie dla nauczyciela/terapeuty
To ćwiczenie:
- wzmacnia poczucie bezpieczeństwa w rozmowie,
- daje jasne ramy dialogu — bez chaosu,
- uczy komunikacji empatycznej w tempie przyjaznym dla uczniów z ASD,
- pozwala ćwiczyć realne sytuacje z klasy i życia codziennego.
Możesz powtarzać scenariusz co tydzień, zmieniając tematy rozmów.
📌 Powiązane
- 1. Jak się dogadać? Komunikacja w relacjach młodzieży ze spektrum autyzmu
- 2. Jak mówić o swoich potrzebach? – Asertywność i samoregulacja dla młodzieży z ASD
- Jak powiedzieć to spokojnie – scenariusz zajęć TUS dla młodzieży ze spektrum autyzmu
Najczęściej zadawane pytania
1. Czy uczniowie z ASD muszą patrzeć w oczy, aby słuchać?
Nie. Uważne słuchanie nie wymaga kontaktu wzrokowego. Ważniejsze jest skupienie się na słowach i intencji.
2. Jak uniknąć przeciążenia sensorycznego w rozmowie?
Wprowadzić pauzy, mówić w spokojnym tempie, unikać krzyżujących się dialogów, zapewnić przewidywalną strukturę rozmowy.
3. Czy odgrywanie dialogów pomaga młodzieży ze spektrum autyzmu?
Tak — daje „mapę rozmowy”. Uczniowie uczą się, jak odpowiedzieć, co powiedzieć i jak rozpocząć temat.
4. Jak budować empatię wśród uczniów z ASD?
Przez powtarzalne, realistyczne scenariusze, obserwację emocji i jasne komunikaty: „Słyszę Cię”, „Rozumiem, co mówisz”.
5. Czy to ćwiczenie można wykorzystać w IPET lub TUS?
Oczywiście. Doskonale pasuje do celów: komunikacja społeczna, kompetencje emocjonalne, regulacja zachowań.
✅ Dołącz do nas i zyskaj więcej!
🔓 Subskrybuj
📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.
📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com
👇 Przeczytaj:
📘 Scenariusze adaptowane do przedmiotów szkolnych dla uczniów z ASD eBook 22 zł
