1️⃣ Jak się dogadać? Komunikacja w relacjach młodzieży ze spektrum autyzmu

Jak rozmawiać z rówieśnikami, unikać nieporozumień i uczyć się dialogu bez stresu

Wprowadzenie

Relacje rówieśnicze są jednym z najważniejszych elementów dorastania. To dzięki nim młodzi ludzie uczą się współpracy, empatii, wyrażania siebie, ale także tego, jak radzić sobie z różnicami zdań i emocjami.
Dla wielu nastolatków ze spektrum autyzmu komunikacja może jednak być wyzwaniem – nie dlatego, iż nie chcą rozmawiać, ale dlatego, iż język społeczny (ton głosu, mimika, żarty, kontekst) bywa nieprzewidywalny i niejasny.

To prowadzi do sytuacji, w których:

• intencje są źle odczytywane,
• rozmowy kończą się nieporozumieniem,
• pojawia się stres, wycofanie lub konflikt,
• młoda osoba czuje, iż „mówi inaczej” niż inni.

Ten artykuł podpowiada jak wspierać młodzież ASD w budowaniu komunikacji, aby rozmowa stała się bezpieczna, przewidywalna i konstruktywna.

Dlaczego komunikacja w ASD bywa trudna?

W spektrum autyzmu często występują:

• Dosłowne rozumienie języka – trudność z metaforami i żartami.
• Trudności z „czytaniem między wierszami” – odniesienie do kontekstu społecznego może być niejasne.
• Przeciążenie bodźcami – hałas, emocje, grupa mogą blokować komunikację.
• Inny styl wyrażania emocji – który bywa odbierany jako chłodny lub zbyt intensywny.

To nie oznacza braku chęci kontaktu.
To oznacza, iż potrzeba konkretu, jasności i czasu.

👉 Przeczytaj:

Jak wspierać komunikację nastolatków ze spektrum w relacjach rówieśniczych?

1. Ustal jasne zasady rozmowy

Zamiast: „Zachowuj się naturalnie”
Lepiej: „Mów po jednej rzeczy na raz i słuchaj, kiedy druga osoba mówi”.

2. Modeluj komunikaty „ja”

To proste zdanie zmienia dialog:

„Ja czuję…, kiedy… i potrzebuję…”

Przykład:

• „Czuję stres, kiedy mówimy szybko. Potrzebuję chwili, by pomyśleć.”

3. Zachęcaj do zadawania pytań

„Nie rozumiem – możesz powiedzieć inaczej?”
To część rozmowy, nie błąd.

4. Twórz bezpieczne przestrzenie do ćwiczeń

Zanim kontakt stanie się spontaniczny, warto przejść przez etap próbowania w kontrolowanych warunkach (TUS, rozmowa w parach).

Mini scenariusz zajęć TUS

Temat: Jak się dogadać?
Grupa: młodzież z ASD (12–18 lat)
Czas: 45–60 minut
Cel: nauka formułowania komunikatów i słuchania bez przerywania

1. Rozgrzewka – „Trzy sposoby powiedzenia tego samego” (5 min)

Prowadzący podaje zdanie:

„Nie podoba mi się ten pomysł.”

Uczniowie w parach wymyślają 3 wersje:

• neutralną,
• uprzejmą,
• żartobliwą.

→ Uświadamiamy, iż słowa to nie wszystko – liczy się ton, tempo, mimika.

2. Ćwiczenie główne – „To, co chcę powiedzieć” (20–25 min)

Instrukcja:

1. Każdy uczeń wybiera trudną sytuację z życia (np. „kiedy ktoś mówi za szybko”).
2. Buduje komunikat według schematu:

Ja czuję (emocja),
kiedy (sytuacja),
i potrzebuję (prośba).

Przykład:
„Czuję zakłopotanie, kiedy ktoś mnie poprawia przy innych. Potrzebuję, żeby mówił mi to na osobności.”

Uczniowie ćwiczą to w parach (rolami można się zamieniać).

3. Ćwiczenie „Słucham bez komentowania” (10–15 min)

Jedna osoba mówi przez 1 minutę o tym, co lubi robić.
Druga tylko słucha i podsumowuje jednym zdaniem:

„Usłyszałem / Usłyszałam, iż ważne dla Ciebie jest…”

→ rozwijamy aktywne słuchanie i poczucie bycia zrozumianym.

4. Podsumowanie – „Jedna rzecz, którą zabieram ze sobą” (3 min)

Każdy kończy zdanie:

„Dzisiaj odkryłem/am, że…”.

Dlaczego ten scenariusz działa?

✔ daje strukturę, która zmniejsza stres
✔ pozwala ćwiczyć konkretne zdania zamiast abstrakcyjnych zasad
✔ buduje poczucie sprawczości i wpływu
✔ poprawia relacje rówieśnicze, bo komunikaty są czytelne i bezpieczne

👉 Przeczytaj:

Podsumowanie

Młodzież w spektrum autyzmu może świetnie się dogadywać, jeżeli rozmowa:

• ma jasne zasady,
• odbywa się w bezpiecznym tempie,
• opiera się na szacunku i konkretnych komunikatach.

Nie chodzi o to, by „zmieniać” styl młodej osoby, ale o to, by uczyć ją narzędzi, które pozwalają wyrażać siebie bez stresu.

💡 Powiązane artykuły

• Komunikacja po mojemu – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Jak rozmawiać z dorosłymi – spektrum autyzmu
• Jak prowadzić TUS w grupie mieszanej?

Najczęściej zadawane pytania

Jak pomóc nastolatkowi z ASD nawiązywać relacje?
Najważniejsze jest tworzenie bezpiecznych sytuacji do ćwiczenia rozmowy – np. w zajęciach TUS, małych grupach, parach.

Czy w ASD da się nauczyć elastyczności komunikacyjnej?
Tak – poprzez stopniowe, spokojne modelowanie i powtarzanie zachowań komunikacyjnych w praktyce.

Co zrobić, gdy pojawia się konflikt rówieśniczy?
Wracamy do komunikatu „ja”, parafrazowania i wspólnego szukania rozwiązania – nie oceniamy, ale nazywamy emocje i potrzeby.

Chcesz więcej gotowych scenariuszy TUS i rewalidacji?

📌 Subskrybuj

👉 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi na autyzmwszkole.com

🧩 Subskrypcja 6 zł / Premium 10 zł – wspierasz rozwój strony i otrzymujesz nowe materiały co tydzień!

👉 Przeczytaj: