Żywność ekologiczna w Polsce z roku na rok cieszy się coraz większą popularnością. To bardzo pozytywny trend, bo decydując się na produkty eko, dbamy nie tylko o własne zdrowie, ale także mamy pośredni wkład w ochronę naszej planety. Jednak czy wszystkie produkty oznaczone jako „eko” lub „bio” rzeczywiście są przyjazne nam i środowisku naturalnemu? Jak odróżnić prawdziwą żywność ekologiczną od tzw. ekościemy? O tym m.in. rozmawialiśmy z naszym dzisiejszym gościem, dr inż. Urszulą Sołtysiak, Rzeczniczką Polskiej Izby Żywności Ekologicznej i wieloletnią wykładowczynią Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Co to jest ekościema?
Ekościema to wolne tłumaczenie angielskiego słowa greenwashing. W języku urzędowym używa się słowa „zazielenianie”. Ekościema to wywoływanie na konsumentach wrażenia, iż produkty, które kupują, zostały wytworzone w zgodzie z naturą i ekologią.
Przykładem ekościemy jest umieszczanie na opakowaniach takich haseł jak: proekologiczne, tradycyjne czy naturalne. W kontekście ekologicznym słowa te nie mają określonej definicji, więc są nadużywane. Ponadto niektórzy producenci stosują odpowiednią oprawę graficzną: wesołe krówki z kwiatkiem w zębach na mleku z produkcji przemysłowej czy szczęśliwe kury grzebiące w ziemi na opakowaniach jaj z chowu klatkowego (jaja „trójki”). Takie zabiegi dają złudzenie produktu naturalnego jak dawniej i są sprzedawane po wyższej cenie.
Przestaw się na eko – szukaj Euro Liścia
Prawdziwie ekologiczne produkty, sprzedawane w Unii Europejskiej, muszą być certyfikowane i posiadać znak Euro Liścia. Kampania „Przestaw się na eko – szukaj Euro Liścia” powstała m.in. dlatego, aby budować ekologiczną świadomość wśród konsumentów. Jej celem jest przybliżanie rolnictwa ekologicznego i walorów jego produktów, a także informowanie konsumentów, że rolnictwo ekologiczne to standard produkcyjny objęty systemem kontroli w całej Unii Europejskiej. Tylko produkty certyfikowane otrzymują znak Euro Liścia – unijne logo rolnictwa ekologicznego, który jest gwarantem autentyczności.
Czym są produkty ekologiczne?
Ekologiczne produkty rolno-spożywcze (w tym pasze) to takie, które zostały wytworzone w systemie rolnictwa ekologicznego objętym regulacjami prawnymi Unii Europejskiej. System ten istnieje od ponad 30 lat i obowiązuje w każdym kraju członkowskim. Produkty ekologiczne nie są definiowane przez skład odżywczy, ale przez sposób produkcji, określony w przepisach prawnych EU.
Rolnictwo ekologiczne odrzuca środki chemii rolnej i spożywczej. Tylko 20% dodatków technologicznych stosowanych w konwencjonalnym przetwórstwie żywności jest dozwolonych w przetwórstwie ekologicznym.
Można powiedzieć, iż żywność ekologiczna jest wytwarzana w sposób naśladujący przyrodę. Ma zrównoważony skład odżywczy i jest wolna od pestycydów.
Czym się charakteryzuje rolnictwo ekologiczne?
Akty prawne dotyczące rolnictwa ekologicznego w EU liczą ponad 100 stron przepisów szczegółowych. Nie sposób ich tu wszystkich wymienić. Jednak to tylko pokazuje, jak szczegółowe są te regulacje. Wśród najważniejszych założeń można wymienić:
- rezygnację z nawozów chemicznych, pestycydów, herbicydów i regulatorów wzrostu;
- całkowite odrzucenie GMO;
- w przypadku hodowli zwierząt: rezygnację z syntetycznych dodatków paszowych i witamin oraz radykalne ograniczenie antybiotyków i innych leków, a także zapewnienie zwierzętom hodowlanym dobrostanu, w tym chów pastwiskowy i obowiązkowy dostęp do wybiegów.
Podobne regulacje dotyczą przetwórstwa ekologicznego. Tutaj m.in. niedopuszczalne jest stosowanie syntetycznych konserwantów, barwników, zagęstników, środków (przeciw)pieniących, powlekających, emulgatorów, przeciwzbrylaczy itp.
Czy żywność wegańska i wegetariańska zawsze jest eko?
Niestety nie jest. A to właśnie weganie i wegetarianie powinni zwracać szczególną uwagę na etykiety. Rezygnując z mięsa czy całkowicie z produktów odzwierzęcych, trzeba dbać, aby dieta była dobrze zbilansowana, by dostarczyć organizmowi wszystkich składników odżywczych. Dlatego weganie i wegetarianie powinni wybierać produkty z Euro Liściem.
Gdzie szukać żywności ekologicznej?
Wiele osób w poszukiwaniu żywności ekologicznej w pierwszej kolejności idzie na lokalny bazar. Do takich miejsc warto jednak podchodzić ostrożnie. Owszem, można tu znaleźć dobrej jakości żywność, ale raczej nie będą to produkty certyfikowane.
Jeśli szukamy żywności z Euro Liściem, najlepiej jest udać się do sklepu bio z żywnością certyfikowaną. W Polsce takich miejsc jest około 850. Najczęściej znajdują się w dużych miastach, więc siłą rzeczy osoby z mniejszych miejscowości mają do nich utrudniony dostęp. Z drugiej strony część tych sklepów prowadzi również sprzedaż internetową. Ponadto są jeszcze duże sieciówki, które znajdziemy w każdym mieście powiatowym. W marketach asortyment produktów bio często przekracza ponad 5000 pozycji. w tej chwili niemal wszystko można kupić w jakości ekologicznej.
Żywność ekologiczna w Polsce i w Europie
W Polsce zainteresowanie żywnością ekologiczną z roku na rok rośnie. Największy udział ma w tym pokolenie Z, czyli ludzie młodzi, urodzeni w latach 1995–2005. Są to osoby świadome, które inwestują nie tylko w swoje zdrowie, ale też w ochronę klimatu i przyrody. Podobną postawę prezentują rodzice małych dzieci, którzy dbają o zdrowie maluchów oraz o ich przyszłość. Co ciekawe, po żywność ekologiczną sięgają też chętnie seniorzy. Emeryci traktują ją często jako środek terapeutyczny. Warto jednak pamiętać, że zdrowe odżywianie doskonale sprawdza się jako element profilaktyczny, natomiast nie powinno być traktowane jako główny sposób leczenia, a jedynie jako jego wsparcie.
Chociaż konsumpcja żywności eko w Polsce wykazuje trend wzrostowy, w zestawieniu z innymi krajami Unii Europejskiej jesteśmy na końcu ogona. Na przykład statystyczny Duńczyk i Szwajcar na żywność ekologiczną wydaje ponad 350 euro rocznie, Niemiec około 200 euro, a Polak zaledwie 8–9 euro. Dania jest pod tym względem liderem w Europie – tu rynek żywności ekologicznej stanowi 13% wartości całego rynku spożywczego. W Polsce jest to zaledwie 0,8%. Minie jeszcze wiele czasu, zanim dogonimy naszych zachodnich sąsiadów. W ostatnich latach pandemia, a teraz inflacja, dodatkowo hamują ten rozwój.
Wartość polskiego rynku produktów bio za rok 2021 (detal) wyniosła 1 miliard 360 milionów złotych (około ćwierć miliarda euro), światowego – 125 miliardów euro (w tym 54 miliardy w samej Europie).
Czy żywność ekologiczna jest warta swojej ceny?
Certyfikowane warzywa i owoce są droższe od konwencjonalnych o 20%, a choćby 100%. Podobnie jest w przypadku innych produktów spożywczych. Jednak jeszcze kilka lat temu produkty bio i eko były droższe od tradycyjnych choćby o 200%. Dzisiaj w wielu przypadkach różnica ta nie jest już tak drastyczna. Ceny produktów bio i eko muszą być wyższe od tradycyjnych, bo w ten sposób rekompensują rolnikom niższe plony. Produkcja żywności ekologicznej związana jest też z wieloma dodatkowymi kosztami, m.in. z kosztami nadzoru czy certyfikacji.
W długoterminowej perspektywie żywność ekologiczna ma pozytywny wpływ na zdrowie i środowisko. Wybierając ten rodzaj pożywienia, inwestujemy w swoje zdrowie i jednocześnie wspieramy rolników, którzy nie zanieczyszczają naszej planety.
Żywność ekologiczna czy ekościema? – posłuchaj podcastu
Zapraszamy do wysłuchania podcastu. Znajduje się w nim znacznie więcej informacji i ciekawostek niż w powyższym artykule.
Jakub Śliwiński rozmawia z dr inż. Urszulą Sołtysiak, Rzeczniczką Polskiej Izby Żywności Ekologicznej, wieloletnią wykładowczynią Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, współzałożycielką pierwszej w Polsce jednostki certyfikującej rolnictwo ekologiczne.
Po informacje odsyłamy także na stronę Polskiej Izby Żywności Ekologicznej >> przestawsienaeko.eu
