Znaczenie zabaw sensorycznych w wychowaniu małych dzieci

Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym przebiega wielopłaszczyznowo – obejmuje nie tylko sferę poznawczą, emocjonalną czy społeczną, ale również zmysłową. Odpowiednio dobrane zabawy sensoryczne są niezwykle istotnym elementem codziennej pracy wychowawczej i edukacyjnej z małymi dziećmi. Stanowią fundament dla prawidłowego przetwarzania bodźców, rozwoju integracji sensorycznej oraz wspierają harmonijny rozwój całego organizmu.

Zabawy sensoryczne to wszelkiego rodzaju aktywności angażujące zmysły: wzrok, słuch, węch, smak, dotyk, a także zmysł równowagi i propriocepcji (czucia głębokiego). Poprzez kontakt z różnorodnymi fakturami, zapachami, kolorami i dźwiękami, dziecko uczy się rozpoznawać i różnicować bodźce, a także adekwatnie na nie reagować. Zabawy te mogą mieć formę manipulacji masami plastycznymi, przesypywania ziaren, zabaw wodą, piaskiem, śniegiem, malowania palcami czy ścieżek sensorycznych.

Zabawy sensoryczne wspomagają przede wszystkim rozwój integracji sensorycznej, czyli zdolności mózgu do organizowania informacji odbieranych przez zmysły. U dzieci z dobrze rozwiniętą integracją sensoryczną obserwuje się lepszą koncentrację uwagi, koordynację ruchową, umiejętność planowania działań oraz większą równowagę emocjonalną. Poprzez zabawy sensoryczne dzieci rozwijają motorykę małą i dużą, doskonalą sprawność manualną oraz przygotowują się do nauki pisania. Zabawy tego typu sprzyjają również wyciszeniu, autoregulacji emocjonalnej oraz dają poczucie bezpieczeństwa. Dzieci, które mają okazję często uczestniczyć w aktywnościach sensorycznych, lepiej radzą sobie ze stresem, potrafią lepiej wyrażać swoje emocje i są bardziej otwarte na nowe doświadczenia.

W środowisku przedszkolnym zabawy sensoryczne odgrywają istotną rolę terapeutyczną i edukacyjną. Ich wartość jest szczególnie istotna w pracy z dziećmi wymagającymi wsparcia w zakresie integracji sensorycznej, dziecięcej nadwrażliwości dotykowej lub ruchowej, a także z dziećmi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

W warunkach domowych zabawy sensoryczne stanowią doskonałą alternatywę dla biernych form spędzania czasu. Są tanie, łatwo dostępne, a jednocześnie niezwykle angażujące i rozwijające. Co istotne – nie wymagają specjalistycznych narzędzi czy kosztownych materiałów. Większość potrzebnych składników znajduje się w każdej kuchni.

Aby zabawy sensoryczne przynosiły jak najlepsze efekty, należy je odpowiednio dostosować do wieku i możliwości dziecka. Ważne jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni do eksploracji oraz umożliwienie dziecku swobodnego kontaktu z materiałami. Warto również pamiętać, iż dzieci różnie reagują na bodźce – dla niektórych dotyk mokrej masy może być nieprzyjemny, inne będą wręcz chłonąć doświadczenia wszystkimi zmysłami.

Zabawy sensoryczne to nie tylko forma rozwoju, ale również wspólnego spędzania czasu i budowania relacji dorosły – dziecko. Warto je wprowadzać już od najmłodszych lat, by wspierać naturalne predyspozycje dziecka do eksplorowania świata.

Przepisy na domowe masy sensoryczne

Ciastolina domowa (masa solna na ciepło)

Składniki:

• 1 szklanka mąki
• 0,5 szklanki soli
• 1 szklanka wody
• 1 łyżka oleju
• 1 łyżeczka kwasku cytrynowego
• barwniki spożywcze

Wykonanie:

Połączyć składniki w garnku, podgrzewać, mieszając, aż masa zgęstnieje. Po ostudzeniu zagnieść.

Masa piaskowa (piasek księżycowy)

Składniki:

• 4 szklanki mąki pszennej
• 2 szklanki szklanki oleju roślinnego
• kilka kropel olejku zapachowego

Wykonanie:

Wszystkie składniki dokładnie wymieszać do konsystencji mokrego piasku.

Slime z kleju (glutek sensoryczny)

Składniki:

• 1/2 szklanki kleju szkolnego
• 1/2 szklanki wody
• 1/2 łyżeczki sody oczyszczonej
• 1 łyżka płynu do soczewek kontaktowych
• barwnik spożywczy

Wykonanie:

Wymieszać klej z wodą i barwnikiem. Dodać sodę, następnie płyn do soczewek i mieszać do zgęstnienia.

Literatura:

Ayres, A. J. (2020). Integracja sensoryczna i dziecko. Wspomaganie rozwoju dziecka poprzez terapię integracji sensorycznej. Warszawa: Harmonia.

– Klasyczna pozycja autorki koncepcji integracji sensorycznej. Przystępnie przedstawia znaczenie SI i praktyczne zastosowania zabaw sensorycznych.

Sher, B. (2014). Zabawy wspomagające rozwój dziecka. Rozwijanie integracji sensorycznej. Warszawa: PZWL.

– Praktyczny poradnik zawierający konkretne propozycje zabaw wspierających rozwój zmysłów i motoryki.

Wianecka, A., & Wolańczyk, T. (2019). Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci. Diagnoza i terapia. Gdańsk: Harmonia Universalis

– Publikacja naukowa opisująca zaburzenia SI, ze wskazówkami terapeutycznymi i znaczeniem stymulacji sensorycznej.

Krajewska, K., & Matusiak, E. (2016). Zabawy sensoryczne dla dzieci w wieku przedszkolnym. Warszawa: Difin.

– Zbiór scenariuszy zabaw sensorycznych, dostosowanych do wieku przedszkolnego, z podziałem na obszary zmysłowe.

Bogdanowicz, M. (2012). Uwaga i pamięć. Wczesna diagnoza i terapia dzieci z trudnościami w uczeniu się. Gdańsk: Harmonia.

– Książka ukazująca związek pomiędzy funkcjonowaniem sensorycznym a rozwojem poznawczym i emocjonalnym.

Pisula, E. (2020). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Warszawa: PWN.

– Obejmuje tematykę autyzmu, w tym problemów z przetwarzaniem sensorycznym i znaczenia stymulacji zmysłowej w pracy terapeutycznej.

Szczepkowska, M. (red.). (2021). Integracja sensoryczna w praktyce przedszkolnej i szkolnej. Warszawa: Fraszka Edukacyjna.

– Zbiór artykułów i dobrych praktyk dotyczących wdrażania zabaw sensorycznych w codziennej pracy nauczyciela.

Artykuł pt. Znaczenie zabaw sensorycznych w wychowaniu małych dzieci opracowała: Kamilla Konobrocka – Czytelniczka Portalu