Jak alkohol działa na kobiety w ciąży?
Wpływ alkoholu na kobiety w ciąży to coś, co jest tematem badań już od tysięcy lat. Interesował się tym choćby sam Arystoteles. Oczywiście, nikt wtedy, w czasach Arystotelesa, nie dysponował tak rozwiniętą technologią, jaką mają współcześni ludzie. przez cały czas jednak wystarczała prosta obserwacja i łączenie ze sobą faktów, by choćby ludzie w czasach starożytnych odkryli połączenie pomiędzy spożywaniem alkoholu przez kobiety w ciąży a słabymi dziećmi, które rodziły.
W XVIII wieku żył lekarz, Sullivan, który zajmował się badaniem wpływu alkoholu spożywanego przez kobiety w ciąży na ich dzieci. Opisywał te dzieci jako kalekie, ułomne, słabe i pozbawione ducha. Celem swoich badań objął uzależnione od alkoholu przestępczynie, które przebywały w więzieniu. To on też zauważył, iż nie tylko takie kobiety rodzą dzieci słabsze i chore, ale też większy jest wśród nich odsetek urodzeń martwych, śmierci dzieci zaraz po porodzie czy poronień w porównaniu do kobiet, które nie piją alkoholu podczas ciąży.
W XIX wieku, a więc już po badaniach Sullivana, były przez cały czas one rozwijane niezależnie przez kolejnych badaczy. To wtedy zauważono, iż dzieci kobiet uzależnionych od alkoholu nie tylko mają większą szansę urodzić się słabe, chore czy niepełnosprawne. Mają też statystycznie mniejszą szansę na przeżycie dzieciństwa. Do ich śmierci mogą bowiem doprowadzić choroby, które ujawnią się dopiero po kilku latach, na przykład epilepsja. Wśród tych dzieci zauważono też znacznie większy odsetek dzieci z deformacjami fizycznymi czy opóźnieniem umysłowym.
Badania tego zagadnienia były przez cały czas rozwijane w latach 50 XX wieku przez różnych naukowców niezależnie od siebie. Prowadzili szereg doświadczeń na zwierzętach, dzięki czemu udało im się niezaprzeczalnie udowodnić, iż alkohol ma wyniszczający, destruktywny wpływ na płód, a potomstwo matek nadużywających alkoholu w ciąży może bardzo mocno i negatywnie odróżniać się na tle dzieci, których matki nie spożywały alkoholu w okresie ciąży.
Przez przeszło trzydzieści lat swoje badania w tym temacie prowadził doktor Paul Lemoine. To on właśnie pochylał się nad przypadkami osób z pełnoobjawowym FAS, czyli alkoholowym zespołem płodowym. Jego badania do tej pory przedstawiają przerażające wnioski. Na pięćdziesiąt dzieci z pełnoobjawowym FAS pięcioro zmarło już w dzieciństwie. W wieku dorosłym kilkoro podjęło próby samobójcze, częściowo udane. Udało mu się też dowieść, iż spory odsetek osób z zakładów dla opóźnionych umysłowo miało matki alkoholiczki. Jednocześnie dowiódł też, iż wolne od alkoholu kobiety, które w przeszłości zmagały się z alkoholizmem, ale wyleczyły się i nie piją alkoholu, były w stanie urodzić zdrowe dzieci, które również w życiu późniejszym wyrosły na całkowicie zdrowych dorosłych.
Od dawna zatem wiadomo, iż spożywanie alkoholu w ciąży działa na płód wyniszczająco. Wbrew obiegowej opinii, której przez cały czas może hołdować sporo osób, wcale nie ma bezpiecznej dawki alkoholu dla kobiety w ciąży. Każda dawka może doprowadzić do nieodwracalnych zmian płodu i skutkować poronieniem lub urodzeniem słabego, czy wręcz chorego dziecka.
Szczególnie groźny pod tym względem jest pierwszy trymestr ciąży. A przecież w tym okresie kobiety mogą spożywać alkohol, na przykład z okazji urodzin czy innych ważnych okazji życiowych, pozbawione wiedzy, iż w ogóle są w ciąży.
Alkohol bardzo źle działa na płód, bo ten nie potrafi sobie radzić z alkoholem tak jak osoby dorosłe. Alkohol może hamować wzrost płodu, doprowadzić do problemów z mózgiem czy rozwoju poważnych wad wrodzonych. Takie dzieci mają większą szansę urodzić się ciężko chore, niepełnosprawne czy też – choćby jeżeli urodzą się zdrowe – mieć mniejsze zdolności intelektualne, co może przekładać się na ich gorsze wyniki na każdym etapie edukacji.
Czym jest FAS?
Badania nad wpływem alkoholu na płód i późniejszy rozwój dziecka są prowadzone od lat. To właśnie one pozwoliły na zdobycie wiedzy o tym, iż FAS jest faktycznym problemem. FAS to anglojęzyczny skrót oznaczający w języku polskim Płodowym Zespołem Alkoholowym. To specyficzne, bardzo charakterystyczne spektrum fizycznych i psychicznych wad wrodzonych, które objawiają się u dzieci, których matki w okresie ciąży spożywały alkohol.
Mowa tu o całym spektrum chorobowym, bowiem objawy mogą przyjąć różne formy i pojawiać się w różnym natężeniu, zależnie od indywidualnych czynników. Nie zawsze też rozwija się pełnoobjawowy FAS. Czasami mowa o częściowym FAS czy też o neurorozwojowym zaburzeniu zależnym od alkoholu.
Wszystkie przypadki FAS i chorób z jego spektrum łączy jedno – matki w okresie prenatalnym przyjmowały alkohol. Trudno jest określić samą skalę zjawiska, ale nie da się ukryć, iż choćby szacunkowe badania na ten temat wskazują, iż każdego roku rodzi się sporo dzieci z pełnoobjawowym FAS – w Polsce jest to około dziewięćset dzieci rocznie. jeżeli doliczyć do tego dzieci z FAS częściowym i neurorozwojowym zaburzeniem zależnym od alkoholu, liczba ta może jednak znacznie podrosnąć. Pod uwagę trzeba też wziąć dzieci, które na pozór urodziły się zdrowe, a wady i choroby związane z nadużywaniem przez matkę alkoholu w ciąży pojawią się w wieku późniejszym.
FAS to choroba bardzo ciężka, która powoduje całe mnóstwo problemów rozwojowych i nie pozwala dziecku w pełni się rozwinąć. Niszczy zdrowie fizyczne i psychiczne już na poziomie płodowym, dlatego takie dzieci wchodzą w życie już od razu z ogromnymi deficytami i potrzebami, których zaspokojenie jest praktycznie niemożliwe przez matki, które przez cały czas pozostają uzależnione od alkoholu i nie zamierzają podejmować leczenia.
Jak FAS wpływa na dzieci? Objawy choroby
Sam termin FAS został wprowadzony do użytku w 1973 roku i oznacza bardzo charakterystyczny zestaw objawów wykazywanych przez dzieci, których matki spożywały alkohol w okresie ciąży. Można te objawy podzielić na trzy rodzaje – fizyczne, zaburzenie koordynacji ruchowej wraz z upośledzeniem społecznym i intelektualnym oraz zespół anomalii w obrębie twarzy, serca i kończyn. Anomalie te są powtarzalne i bardzo charakterystyczne właśnie dla tej choroby.
Wśród fizycznych objawów FAS wymienić można:
-
Zaburzenia rozwojowe
-
Niską wagę urodzeniową
-
Niską wagę ciała w porównaniu do rówieśników w dalszym okresie dzieciństwa
-
Niski wzrost
-
Skoliozę
-
Nieprawidłowości w budowie układu kostnego
-
Małą głowę
Mała głowa najprawdopodobniej związana jest z niskim przyrostem mózgu. Sam niedorozwój fizyczny jest bezpośrednim następstwem spożywania alkoholu przez ciężarne kobiety – jak wszystkie objawy FAS – w tym przypadku jednak naukowcy wskazują na konkretną przyczynę takiego stanu rzeczy. Alkohol ma uszkadzać transport glukozy w łożysku, przez co płód nie rozwija się tak dobrze, jak powinien.
Wśród charakterystycznych anomalii w obrębie kończyn, serca i twarzy wymienić można:
-
Paznokcie hipoplastyczne
-
Niewłaściwą budowę kanałów słuchowych
-
Podłużne bruzdy na dłoniach
-
Szpary powiekowe
-
Fałdy skórne pionowe
-
Małą szczękę
-
Cienką górną wargę
-
Nos z szerokim grzebietem, mały i zadarty
-
Opadanie powiek
-
Zez
-
Hipoplazja w obrębie środkowej części twarzy – charakterystyczne spłaszczenie tej części twarzy
-
Nieproporcjonalnie małe oczy
-
Wady stawów
-
Wady serca – w tym ubytki w obrębie przegrody międzykomorowej lub międzyprzedsionkowej
U niektórych dzieci charakterystyczne cechy związane z wyglądem i rysami twarzy mogą nie być do końca widoczne w okresie niemowlęcym i zaczną uwypuklać się dopiero z biegiem czasu.
Psychicznymi objawami FAS są:
-
Deficyt zdolności uczenia się
-
Upośledzenie mowy
-
Problemy z koncentracją
-
Problemy z pamięcią
-
Duża drażliwość
-
Nadwrażliwość na dźwięki
-
Opóźniony rozwój psychosomatyczny
-
Poziom inteligencji poniżej przeciętnej
-
Problemy z przewidywaniem zdarzeń, brak umiejętności wyobrażenia sobie i przewidzenia konsekwencji danych czynów
-
Problemy z adekwatną oceną sytuacji
Takie dziecko ma duże problemy w szkole – nie radzi sobie z nauką tak dobrze jak rówieśnicy, ze względu na swój charakterystyczny wygląd oraz upośledzone zdolności społeczne może też nie do końca odnajdywać się w gronie rówieśników, co może potęgować jego problemy i poczucie osamotnienia. Dlatego tak duża jest rola nie tylko opiekunów prawnych dziecka z FAS, ale też pełna gotowość do współpracy i wsparcia ze strony szkoły i nauczycieli, by dziecko miało szansę na lepsze życie.
Czy leczenie FAS jest możliwe?
Niestety, FAS to choroba bardzo ciężka i jednocześnie nieuleczalna. Można jedynie stosować terapię, by pomóc dziecku funkcjonować z zespołem wad wrodzonych, które je dotknęły. Nigdy jednak dziecko nie będzie w pełni wolne od FAS. Jest za to bardzo łatwy sposób na to, by problem FAS nie dotyczył konkretnego dziecka – wystarczy nie pić alkoholu podczas ciąży.
Gdy urodzi się dziecko z FAS przed nim i jego opiekunami prawnymi całe mnóstwo ciężkiej pracy, by pomóc dziecku funkcjonować jak najlepiej, biorąc pod uwagę rozwój jego schorzenia i konkretne wady, które go dotyczą. Im wcześniejsza diagnoza, tym lepiej. Na szczęście dla dziecka, cechy charakterystyczne dla FAS bardzo często są już doskonale widoczne w okresie niemowlęctwa, co pozwoli specjalistom działać naprawdę bardzo szybko, by pomóc dziecku.
Czasami stosowana jest farmakoterapia. Ma ona na celu złagodzenie niektórych objawów, by dzieci miały szansę na lepsze, wolne od bólu funkcjonowanie. jeżeli dziecko ma ubytek słuchu jest diagnozowane pod tym kątem, by dobrać najlepszy dla niego i jego konkretnych potrzeb aparat słuchowy.
Żeby dziecko mogło lepiej odnaleźć się w świecie, bardzo ważne jest też podjęcie psychoterapii i treningu społecznego. Psychoterapia może pozwolić dziecku i jego rodzinie lepiej rozumieć to, co się dzieje i pracować nad przezwyciężeniem swoich słabości. Trening społeczny z kolei może pomóc dziecku nawiązywać zdrowe relacje społeczne i dużo lepiej rozumieć reakcje swoich rówieśników i innych ludzi, z którymi będzie miało styczność. Nauka tego w kontrolowanych, bezpiecznych warunkach może przynieść naprawdę bardzo dobre efekty.
Oczywiście, terapię i sposób leczenia należy dopasować do konkretnego dziecka, jego zdolności poznawczych, psychoruchowych i intelektualnych. Każdy przypadek FAS należy bowiem rozpatrywać w sposób indywidualny i właśnie tak dobierać odpowiednią terapię.
Z FAS dziecko będzie borykać się do końca życia – choroba nie zniknie, choćby mimo najlepszych form leczenia i psychoterapii. Można jednak nauczyć się z nią żyć i funkcjonować tak, by wieść o wiele lepsze życie niż w przypadku braku odpowiednich działań.
Jak pracować z dzieckiem w domu?
Przed opiekunami prawnymi dziecka bardzo trudna praca. Dziecko z FAS ma swoje specyficzne potrzeby, które muszą być zaspokojone, by dziecko miało szansę na zrównoważony rozwój. Bardzo ważne jest wypracowanie pewnej strategii postępowania z takim dzieckiem, dopasowaną do jego konkretnych potrzeb i możliwości. Nie wszystkie strategie bowiem działają tak samo dobrze w przypadku każdego dziecka i nastolatka z FAS. Dlatego zawsze warto wdrażać i modyfikować obrane strategie i schematy postępowania w oparciu o specjalistyczną wiedzę i konsultacje ze specjalistami.
Takie dziecko potrzebuje bezpiecznego środowiska pełnego miłości i zrozumienia, wolnego od alkoholu i innych zaburzeń. Potrzebuje też swoistej rutyny działania. Wypracowania pewnych schematów działania i trzymania się ich. Wtedy czuje się pewniej i bezpieczniej – gdy wszystko jest na swoim miejscu i wszystko ma swój czas.
Potrzebuje też jasnych, prostych komunikatów i pełnej konsekwencji – nie może być rozbieżność pomiędzy poleceniami a oczekiwaniami czy sposobem zachowania a sposobami nagradzania. Takie dziecko potrzebuje też jasnych, precyzyjnych zasad i wskazówek, których może się trzymać i zgodnie z którymi może funkcjonować.
Nie bez znaczenia jest też nadzór i odpowiednie podejście. Takie dziecko nie funkcjonuje tak jak dziecko bez FAS, nie potrafi samodzielnie kontrolować i oceniać we adekwatny sposób swojego zachowania, dlatego system kar nie zda się na nic. Dziecko z FAS może po prostu nie zrozumieć, dlaczego jest karane, bo nie umie wyciągać wniosków z tego, co się wydarzyło i nie łączy ze sobą danego zachowania i kary. Dla niego to dwie zupełnie inne, niezwiązane z sobą rzeczy. Wszelkie kary, zakazy i ograniczenia będą zatem traktowane jako robienie na złość i próba sprawienia przykrości czy wyrządzenia krzywdy. Dużo lepsza jest właśnie bezpieczna rutyna, w obrębie której dziecko doskonale będzie wiedziało, na co może sobie pozwolić, a na co nie.
Takie dzieci mogą mieć też poważne problemy ze zrozumieniem pojęć abstrakcyjnych czy interpretowania zbyt szerokich, ogólnych poleceń. Dlatego istotne jest zachowanie dużej dozy szczegółów przy komunikacji z dzieckiem i precyzyjne wyrażanie się.
Pamiętaj też o tym, by unikać przebodźcowania dziecka, są one nadwrażliwe i mogą reagować drażliwie w takich sytuacjach, a przy tym mieć bardzo poważne problemy ze skupieniem. Warto też rozpocząć pracę nad zmniejszeniem tej szczególnej wrażliwości sensorycznej, by dziecko mogło spokojniej funkcjonować na co dzień.
Pamiętaj, iż dziecko z FAS ma swoje problemy i ograniczenia. Nie możesz wymagać od niego za dużo czy denerwować się, iż nie czyni postępów tak szybko, jakbyś tego chciał. Każdy sukces, choćby najmniejszy to już bardzo dużo.
