Biegunka podróżnych, potocznie nazywana zemstą faraona, jest najczęstszą chorobą związaną z podróżami. Dotyka miliony osób podróżujących co roku do państw rozwijających się i może pokrzyżować plany podróży, rujnując wakacje nie tylko pacjentowi, ale całej rodzinie. Podczas długotrwałego pobytu biegunka może spowodować u podróżującego niezdolność do pracy [1].
Definicja
Biegunka podróżnych (łac. diarrhoea viatorum) – jest to zespół objawów w przebiegu ostrego epizodu zakażenia przewodu pokarmowego. Dolegliwości te występują w powiązaniu z wyjazdem poza miejsce stałego pobytu, najczęściej podczas podróży za granicę (zazwyczaj do kraju o niższym standardzie sanitarno-higienicznym). Choroba ta zwykle definiowana jest jako wydalenie trzech lub więcej nieuformowanych stolców w ciągu 24 godzin.
Istnieje szereg potocznych określeń dolegliwości – do popularniejszych należą klątwa lub zemsta faraona, zemsta sułtana, oraz zemsta Montezumy.
Biegunka podróżnych zwykle nabywa się w wyniku przeniesienia patogenu chorobotwórczego drogą fekalno-ustną, zwykle poprzez spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej kałem. Czasami biegunką podróżnych można się zarazić w wyniku dotykania skażonych przedmiotów lub przypadkowego połknięcia skażonej wody z basenów i innych źródeł wody rekreacyjnej [5]. Dzieci, zwłaszcza małe, są bardziej narażone na ryzyko ze względu na ich naturalną skłonność do dotykania wielu przedmiotów i wkładania ich do ust. Ponadto rzadziej przestrzegają zalecanych środków higieny [2]
Biegunka podróżnych – przyczyny
Bakterie stanowią aż 90% patogenów wywołujących biegunkę podróżnych. Escherichia coli, zwłaszcza enterotoksyczna E. coli (ETEC), jest najpowszechniejszym patogenem na świecie. ETEC jest odpowiedzialna za 30–60% wszystkich przypadków biegunki podróżnych i jest istotną przyczyną zachorowalności i śmiertelności wśród dzieci w krajach rozwijających się, szczególnie w Afryce i Ameryce Łacińskiej [1]. Inne patogeny bakteryjne obejmują enteroagregacyjną E. coli (EAEC), enteroinwazyjną E. coli (EIEC), E.coli o rozsianym typie adhezji (DAEC), Salmonella spp., Shigella spp., Campylobacter spp. i Yersinia enterocolitica. Do mniej powszechnych patogenów bakteryjnych zalicza się Plesiomonas shigelloides, Aero-monas hydrophilia, Bacteroides fragilis, Arcobacter spp., Clostridium difficile, Vibrio cholerae i Vibrio para haemolyticus . Zakażenie gatunkami Vibrio często wiąże się ze spożyciem częściowo ugotowanych lub surowych owoców morza [4].
Patogeny wirusowe, takie jak norowirus, rotawirus, astrowirus i adenowirus jelitowy, są odpowiedzialne za ok. 10% przypadków biegunki podróżnych. Pasożyty pierwotniakowe, takie jak Giardia lamblia (znana również jako Giardia jelitowa), Entamoeba histolytica, Cyclospora cayetanensis, Dientamoeba fragilis, Cystoisospora belli (znane również jako Isospora belli), Cryptosporidium parvum i Microsporidium spp są rzadszymi przyczynami; jednakże nabierają one coraz większego znaczenia, gdy biegunka trwa dwa tygodnie [1,2].
Objawy kliniczne
Większość epizodów biegunki rozwija się w ciągu pierwszych kilku dni po przybyciu do obcego kraju. Okres inkubacji większości bakteryjnych i wirusowych patogenów wynosi < 24 godziny. Choroba trwa zwykle od 3 do 7 dni. Po tym czasie dolegliwości najczęściej ustępują.
Wśród objawów można wymienić:
- biegunka, która może mieć charakter krwisty lub wodnisty,
- odwodnienie,
- ból brzucha,
- nudności, wymioty,
- gorączka.
Inne objawy obejmują parcie na stolec, kolkowy ból brzucha, dyskomfort w jamie brzusznej, złe samopoczucie, śluzowe i krwawe stolce. Objawy różnią się w zależności od wywołującego patogenu. Zemsta faraona spowodowana zakażeniem ETEC objawia się głównie wodnistą biegunką bez krwawych stolców i gorączki. Z kolei zakażenie Yersinia enterocolitica, C. jejuni i Shigella dysenteriae wywołuje biegunkę przypominającą czerwonkę wliczając w to krwawe stolce, gorączkę, i skurcze brzucha. Wymioty są charakterystyczne dla zakażenia wirusem Norwalk i rotawirusem. Obfita wodnista biegunka jest charakterystyczna dla infekcji Vibrio cholerae, Cyclospora cayetanensis i Cryptosporidium parvum. U pacjentów z giardiazą zwykle obserwuje się objawy ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wzdęcia, odbijanie, wymioty i ból brzucha [1,2].
Zemsta faraona – leczenie
Nawadnianie jest najistotniejsze do wyrównania gospodarki wodno-elektrolitowej. Biegunka powodowana przez bakterie nie powinna być hamowana lekami zapierającymi takimi jak np. loperamid. Mogą hamować oczyszczanie przewodu pokarmowego z toksyn bakteryjnych, a tym samym wydłużać czas trwania dolegliwości. W sytuacjach „awaryjnych” skuteczne będą leki hamujące perystaltykę jelit m.in. związki bizmutu, loperamid, difenoksylat. Mogą być stosowane jedynie w przypadku biegunki wodnistej bez towarzyszącego krwawienia i gorączki.
W przypadku biegunki, której towarzyszy ból brzucha, wymioty, gorączka, skurcze lekarz może zadecydować o przepisaniu antybiotyków o szerokim spektrum działania. Często stosowane są fluorochinolony, rifaksymina i azytromycyna. Należy pamiętać, iż kurację antybiotykami należy uzupełnić o leki probiotyczne, aby nie doszło do wyniszczenia naturalnej korzystnej mikroflory jelitowej. [1,6]
Probiotyki, takie jak Lactobacillus rhamnosus GG, Lacto-bacillus acidophilus i Saccharomyces boulardii, są stosowane w leczeniu i zapobieganiu biegunce podróżnych ze względu na ich korzystny wpływ na florę jelitową i wynikającą z niej supresję bakterii chorobotwórczych. Metaanaliza przeprowadzona w 2018 r. obejmująca 12 randomizowanych badań klinicznych wykazała istotne zmniejszenie częstości występowania biegunki podróżnych w przypadku profilaktyki S. boulardii [8].
Zaobserwowano tendencję do zmniejszenia częstości występowania biegunki podróżnych w czasie stosowania profilaktyki L. rhamnosus GG, podczas gdy nie zaobserwowano zmniejszenia częstości występowania biegunki podróżnych w przypadku profilaktyki L. acidophilus . Sugerowano, iż druga generacja prebiotyków może potencjalnie zapobiegać biegunce podróżnych [9]. Prebiotyk nie został jednak poddany rygorystycznym badaniom klinicznym [10]. Konieczne będą dalsze badania w celu ustalenia, czy prebiotyki i probiotyki można stosować w zapobieganiu biegunce podróżnych [1,3,10]
Dieta. Często poleca się lekkostrawną dietę opartą na przegotowanej skrobi (ryż, makarony, ziemniaki, pszenica, owies) i kaszach. Dodatkowo posiłki mogą zawierać banany, warzywa, jogurty, zupy, gotowane białe mięso i krakersy. Powinno unikać się potraw ciężkostrawnych, smażonych oraz słodzonego mleka (duży ładunek osmotyczny). Jeść należy często, ale w niedużych porcjach. Po poprawie konsystencji stolców można powrócić do normalnego jadłospisu. Przy skutecznej farmakoterapii ograniczenia żywieniowe nie przynoszą dodatkowej korzyści. [2]
Sposoby na zapobieganie biegunki podróżnych
W celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia biegunki podróżnych, można zastosować kilka kroków zmniejszających szanse na zachorowanie:
- Pić wyłącznie wodę butelkowaną,
- W trakcie mycia zębów płukać jamę ustną wodą butelkowaną, a nie z kranu,
- Nie dodawać kostek lodu do napojów,
- Jak najczęściej myć ręce, szczególnie przed posiłkami,
- Przestrzegać podstawowych zasad higieny,
- Podczas mycia twarzy i rąk w miarę możliwości korzystać z wody butelkowanej,
- Starać się unikać zakupów żywności od ulicznych sprzedawców,
- Nie spożywać niepasteryzowanych produktów mlecznych,
- Unikać jedzenia surowych owoców morza czy ryb,
- Dokładnie myć owoce i warzywa przed zjedzeniem,
- Profilaktycznie można zażywać probiotyki jeszcze przed wyjazdem [5,6].
Podsumowanie
Zemsta faraona to częsta przypadłość u osób podróżujących do państw egzotycznych. Choć zwykle jest łagodna i mija samoistnie, może mieć również ciężki przebieg i prowadzić do groźnego w skutkach odwodnienia. Dzięki odpowiedniej profilaktyce można zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia.
Najlepszym sposobem zapobiegania biegunce podróżników jest częste mycie rąk i używanie antybakteryjnych chusteczek do czyszczenia powierzchni stołów, sztućców, brzegów szklanek i kubków oraz toalet.
Nie zapomnij również o stałym nawodnieniu – zwłaszcza w krajach o cieplejszym klimacie. A jeżeli niedawno wróciłeś z tropikalnych państw i nie czujesz się najlepiej – warto przebadać się pod kątem chorób tropikalnych [7].
Autorka: mgr farm. Monika Stańczak
Literatura:
- Travelers’ Diarrhea: A Clinical Review. Alexander K.C. Leung1,*, Amy A.M. Leung2, Alex H.C. Wong3 and Kam L. Hon4. Recent Patents on Inflammation & Allergy Drug Discovery 2019, 13, 38-48
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Biegunka_podr%C3%B3%C5%BCnych
- Guidelines for the prevention and treatment of travelers’ diarrhea: a graded expert panel report. Mark S. Riddle†, Bradley A. Connor*†, Nicholas J. Beeching, Herbert L. DuPont, Davidson H. Hamer, Phyllis Kozarsky, Michael Libman, Robert Steffen, David Taylor, David R. Tribble, Jordi Vila, Philipp Zanger, and Charles D. Ericsson. 2017
- Boroń-Kaczmarska, Anna; Wiercińska-Drapało, Alicja . Choroby zakaźne i pasożytnicze. T. 1. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2022.
- Korzeniewski, Krzysztof. Medycyna podróży. Kompendium. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2015.
- Dziubek, Zdzisław. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2012.
- Stefaniak, Biegunka podróżnych – profilaktyka i leczenie, https://podyplomie.pl/medycyna/27492,biegunka-podroznych-profilaktyka-i-leczenie, [dostęp 01.06.2022r.]
- McFarland LV, Goh S. Czy probiotyki i prebiotyki są skuteczne w zapobieganiu biegunce podróżnych: przegląd systematyczny i metaanaliza. Travel Med Infect Dis 2018: pii: S1477 8939(18)30258-8. [http://dx.doi.org/10.1016/j.tmaid.2018.09.007]
- Hasle G, Raastad R, Bjune G, Jenum PA, Heier L. Czy galaktooligosacharyd może zmniejszyć ryzyko biegunki podróżnych? Kontrolowane placebo, randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą. J Travel Med 2017; 24 ust. 5. [http://dx.doi.org/10.1093/jtm/tax057] [PMID: 28931149] Evansa DP.
- Interwencje niefarmakoterapeutyczne u osób cierpiących na biegunkę podróżnych (TD). J Travel Med 2018; 25: S38-S45. [http://dx.doi.org/10.1093/jtm/tay013] [PMID: 29718436
